Οι τρομοκράτες που κατέστρεψαν τους «δίδυμους πύργους» του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου και τμήμα του Πενταγώνου έπληξαν παράλληλα και την παγκόσμια οικονομία. Εκατομμύρια άνθρωποι, όχι μόνον στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική αλλά και στην Εγγύς Ανατολή και την Αφρική, θα υποστούν μια ύφεση που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Οι πόλεμοι που είχαμε γνωρίσει ώς τώρα, όπως οι δύο παγκόσμιοι αλλά και ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στη Σοβιετική Ενωση και τη Δύση, οδήγησαν σε αύξηση των επενδύσεων και δημιούργησαν μεγάλες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας.
Αυτή τη φορά τα πράγματα θα είναι διαφορετικά: θα χρειασθεί να λάβουν μέτρα οι κυβερνήσεις και να δώσουν κίνητρα οι κεντρικές τράπεζες, προκειμένου να αποφευχθεί η γενικευμένη ύφεση στην οποία τείνει ένα σύστημα αμιγώς καπιταλιστικό όπως φάνηκε την περίοδο 1929 με 1935.
Οι επιπτώσεις
Σήμερα δεν είναι οι ΗΠΑ αλλά άλλες χώρες που πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις των τρομοκρατικών χτυπημάτων. Η Ιαπωνία, που ήδη βρισκόταν σε ύφεση, βλέπει να μειώνεται η ζήτηση για τις εξαγωγές της, τις τόσο ζωτικές για την οικονομία της. Σε κάποιο βαθμό την ίδια κρίση θα γνωρίσουν η Ευρωπαϊκή Ενωση και οι ασιατικές οικονομίες όπως εκείνες της Σιγκαπούρης, της Κορέας και του Χονγκ Κονγκ.
Δεν υπάρχει άλλη ατμομηχανή, εκτός από τις ΗΠΑ, που να μπορούσε να συνεισφέρει στη διάσωση της παγκόσμιας οικονομίας και να ανατρέψει τον ρυθμό της επικείμενης παγκόσμιας ύφεσης. Πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου, οι οικονομικοί αναλυτές συνέκλιναν στην εκτίμηση ότι η αμερικανική οικονομία βρισκόταν στα πρόθυρα ήπιας ύφεσης. Τα αίτια αυτής της ύφεσης μπορούν να εντοπισθούν στο έτος 2000 και στον πομφόλυγα της Νέας Οικονομίας στη Wall Street.
Η άνοδος των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας οδήγησε σε υπέρβαση του παραγωγικού δυναμικού που στο χρονικό διάστημα 1995-1999 είχε ευεργετικές συνέπειες, αυξάνοντας τις επενδύσεις των επιχειρήσεων και τις θέσεις εργασίας. Οι ευεργετικές αυτές συνέπειες, όμως, ήσαν προσωρινές, καθώς με τη διάδοση της τεχνογνωσίας, άρχισαν να περιορίζονται τα περιθώρια κέρδους των καινοτόμων εταιρειών. Ηταν, έτσι, αναμενόμενες οι μαζικές απολύσεις υπαλλήλων τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο εξωτερικό, καθώς τα κέρδη των επιχειρήσεων άρχισαν να συρρικνώνονται δραστικά.
Η αναμενόμενη, πάντως, υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσης και ζήτησης άργησε σχετικά. Γι’ αυτό και εξηγείται το γεγονός ότι μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου οι οικονομικοί αναλυτές παρέμεναν αισιόδοξοι ότι μέχρι το τέλος του έτους η ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας, η αμερικανική οικονομία, θα σημείωνε ανάκαμψη.
Προεξοφλούσαν, έτσι, ότι το 2002 το αμερικανικό ΑΕΠ θα σημείωνε αύξηση της τάξης του 2% ή του 2,5% σε ετήσια βάση. Ενας τέτοιος ρυθμός ανάπτυξης θα ήταν, βέβαια, σαφώς κατώτερος του 4% ή του 5% που σημείωνε η αμερικανική οικονομία τον μήνα του μέλιτος, στα τέλη δηλαδή της δεκαετίας του ’90. Ηταν, ωστόσο, μια καθησυχαστική προοπτική για τους Αμερικανούς καθώς και για τους Ευρωπαίους και τους Ασιάτες, των οποίων η ευημερία εξαρτάται από την ευημερία των ΗΠΑ. Δυστυχώς, όμως, αυτό που συνέβη στις 11 Σεπτεμβρίου ανήκε στην κατηγορία εκείνων των μακροοικονομικών συμβάντων, που οδηγεί τους οικονομολόγους πίσω στα γραφεία τους για νέες μελέτες. Και αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ έχουν ήδη εισέλθει σε ύφεση και μοιράζονται την τύχη της Ιαπωνίας και της Σιγκαπούρης.
Μετά τόσα χρόνια σθεναρής οικονομικής ανάπτυξης στη δεκαετία του ’90, έξι ή ίσως εννέα μήνες επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης στις ΗΠΑ δεν σημαίνουν, βέβαια, ότι ήρθε το τέλος του κόσμου. Με την ιδιότητα ενός από τους λίγους εν ζωή οικονομολόγους που γνώρισαν τη μεγάλη οικονομική κρίση της περιόδου του Μεσοπολέμου, μπορώ να χαρακτηρίσω παρανοϊκό το να πιστεύει κανείς ότι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα ξαναζήσουν μια οικονομική κατάρρευση παρόμοια μ’ εκείνη του ’30, όταν χιλιάδες τράπεζες κήρυξαν πτώχευση, εκατομμύρια εταιρείες έκλεισαν και κατασχέθηκαν αμέτρητες περιουσίες, επειδή τα αντίστοιχα υποθηκευμένα δάνεια έμειναν απλήρωτα.
Δημοσιονομικό πλεόνασμα
Δυστυχώς, στο διάστημα 1990 με 2001 η Ιαπωνία έχει πλησιάσει αρκετά στην παθολογική αυτή κατάσταση. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι υπάρχει μία πιθανότητα στις τέσσερις, ότι στη διάρκεια του 2002 η παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση μπορεί να περιορίσει δραστικά τις ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και να μειώσει κάτω από τα αναμενόμενα επίπεδα τους πραγματικούς μισθούς των εργαζομένων.
Ευτυχώς, η εποχή Κλίντον κληροδότησε στον πρόεδρο Μπους ένα σημαντικό δημοσιονομικό πλεόνασμα που θα αξιοποιηθεί για την ενίσχυση της προβληματικής βιομηχανίας αερομεταφορών αλλά και των ασφαλιστικών εταιρειών, που δέχθηκαν καίριο πλήγμα εξαιτίας των δυσβάσταχτων υποχρεώσεων που συνεπάγεται γι’ αυτές η απώλεια τόσων ζωών και η καταστροφή τόσων περιουσιακών στοιχείων.
Ευτυχώς, όμως, ο έλεγχος που ασκεί η Γερουσία εκ μέρους του αντιπολιτευόμενου Δημοκρατικού κόμματος στην κυβέρνηση Μπους περιορίζει τις πιθανότητες μεγάλων σφαλμάτων και παράλογων δαπανών. Το καλύτερο που θα μπορούσαν να κάνουν τα δύο αμερικανικά κόμματα θα ήταν να ψηφίσουν νόμο, που θα περιορίζει κάπου ανάμεσα στο 10% και το 15% όλους τους φόρους στην κατανάλωση για μια περίοδο δύο ετών.
Στη συνέχεια, να αποκατασταθούν οι φορολογικοί συντελεστές από το 2004, πράγμα που θα συνεισέφερε στην προετοιμασία του Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων για τις ορδές των ατόμων που γεννήθηκαν στην εποχή της έκρηξης των γεννήσεων και που θα ενηλικωθούν μέσα στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα.
– Ο στρατός μας έχει φτιαχτεί για να διεξάγει πολέμους εναντίον χωρών. Εναντι αυτού, η τωρινή προσπάθεια κατά των τρομοκρατών είναι μια πολύ περιορισμένη επιχείρηση. Και θα έπρεπε να μπορεί να καλυφθεί άνετα από τον τρέχοντα προϋπολογισμό, όπως άλλωστε και η επιχείρηση στο Κόσοβο. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κανένας λόγος για πρόσθετες στρατιωτικές δαπάνες. Το ξέρουμε όμως: ο πόλεμος είναι ο φίλος της κυβέρνησης. Σε πολεμικές περιόδους αυξάνεται η δύναμη των κυβερνήσεων, αναμειγνύονται περισσότερο στην οικονομία.