Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ανακοίνωσή της σχετικά με το μέλλον της κινηματογραφικής βιομηχανίας και του οπτικοακουστικού τομέα στην Ευρώπη, θεωρεί ότι πρόκειται για μια βιομηχανία στρατηγικής σημασίας, λόγω της πολιτιστικής της διάστασης και της δυνατότητας που προσφέρει για τη δημιουργία κέρδους και θέσεων απασχόλησης. Ωστόσο, η Ε.Ε. θεωρεί ότι ο τομέας αυτός εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολλά εμπόδια που δυσχεραίνουν την ελεύθερη κυκλοφορία ταινιών και άλλων οπτικοακουστικών έργων. Η ανακοίνωση που ενέκρινε η Επιτροπή ύστερα από πρόταση της αρμόδιας Επιτρόπου για τον Πολιτισμό και τον Οπτικοακουστικό τομέα, κ. Βίβιαν Ρέντινγκ, με τη σύμφωνη γνώμη του Μάριο Μόντι, αρμόδιου Επιτρόπου για την Πολιτική του Ανταγωνισμού, αναλύει τα εμπόδια αυτά και προτείνει λύσεις για την υπερπήδησή τους. Προσφέρει επίσης καλύτερη νομοθετική ασφάλεια στον τομέα του κινηματογράφου, εξηγώντας τα κριτήρια που χρησιμοποίησε η Επιτροπή κατά την εξέταση των εθνικών συστημάτων στήριξης του κινηματογράφου, με βάση τους κανόνες της συνθήκης για τις κρατικές ενισχύσεις.
Η ανακοίνωση αυτή, στην οποία λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα της ευρείας διαβούλευσης με τα κράτη-μέλη και τους επαγγελματίες, εξετάζει τα θέματα της εκμετάλλευσης των έργων (δικαιώματα), του ηλεκτρονικού κινηματογράφου, της φορολογίας που εφαρμόζεται στον τομέα αυτόν, της κατάταξης των έργων, καθώς και άλλα προβλήματα που επηρεάζουν την κυκλοφορία των ταινιών και των άλλων οπτικοακουστικών έργων.
Σινεμά… χωρίς σύνορα
Η προσπάθεια αυτή είναι ανεξάρτητη από την επικείμενη αναθεώρηση της οδηγίας «Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα», βασίζεται όμως στην ίδια λογική, που είναι να δοθεί η ευκαιρία σε μια βιομηχανία απόλυτα ανοικτή στις διεθνείς ανταλλαγές να επωφεληθεί όσο το δυνατόν περισσότερο από την κοινοτική διάσταση. Με την ίδια λογική η Επιτροπή στηρίζει ενεργά τον ευρωπαϊκό οπτικοακουστικό τομέα μέσω του προγράμματος Media Plus (400 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2001-2005) και της πρωτοβουλίας «i2i για τα οπτικοακουστικά μέσα», η οποία είναι κοινή μεταξύ της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Επιτροπής, και έχει σχεδιαστεί ειδικά για να προωθήσει το κεφάλαιο επιχειρηματικού κινδύνου στον τομέα αυτόν. Εξάλλου, η ανακοίνωση αυτή ακολουθεί τις αρχές για την κοινοτική πολιτική στον οπτικοακουστικό τομέα, όπως περιγράφονται στην ανακοίνωση του Δεκεμβρίου 1999. Ο προβληματισμός σχετικά με τους ορισμούς των εννοιών «ευρωπαϊκό έργο» και «ανεξάρτητος παραγωγός», που ξεκίνησε στην πορεία των διαβουλεύσεων με τα κράτη-μέλη και τους επαγγελματίες, θα συνεχιστεί κατά την επανεξέταση της τηλεοπτικής οδηγίας το 2002.
Μητρώα ταινιών
Από τη διαβούλευση προέκυψε ότι υπάρχει ενδιαφέρον για τη δημιουργία μητρώων ταινιών, που θα περιλαμβάνουν τις σχετικές λεπτομέρειες, όπως π.χ. την ταυτότητα των παραγωγών, του σκηνοθέτη ή άλλες πρακτικές και νομικές πληροφορίες σχετικά με τις ταινίες. Και εδώ όμως υπάρχουν διαφορετικές απόψεις όσον αφορά την εφαρμογή της ιδέας αυτής: σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης των εθνικών μητρώων ή δημιουργία δικτύου των μητρώων αυτών. Η Επιτροπή πρόκειται επομένως να προβεί σε έναν απολογισμό της κατάστασης που επικρατεί στα κράτη-μέλη. Η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων σε κοινοτικό επίπεδο των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων θεωρείται από τους επαγγελματίες προβληματική, όσον αφορά το κόστος της διαχείρισής της και την αξιοπιστία της. Ωστόσο, αρκετοί επαγγελματίες παραπονούνται ότι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον εντοπισμό των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων, πράγμα που αποτελεί εμπόδιο στην εκμετάλλευση -ιδίως την ηλεκτρονική- ορισμένων έργων.
Η Επιτροπή προτρέπει κράτη και επαγγελματίες της Ε.Ε. να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες που προσφέρει ο ηλεκτρονικός κινηματογράφος (e-Cinema). Οπως σημειώνει, η ψηφιακή τεχνολογία που χρησιμοποιείται στον κινηματογράφο πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες διάδοσης των έργων σε κάθε άκρη του ευρωπαϊκού εδάφους και στον υπόλοιπο κόσμο. Εχοντας κατά νουν όσα διακυβεύονται σε οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο, οι Ευρωπαίοι πρέπει να πρωτοστατήσουν στον καθορισμό των προτύπων για τον ηλεκτρονικό κινηματογράφο και τη χρήση του. Αυτό αποτελεί κατ’ αρχάς αρμοδιότητα της βιομηχανίας και η Επιτροπή επικροτεί τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ψηφιακού Κινηματογράφου. Η Κοινότητα παρέχει την υποστήριξή της για τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας μέσω του προγράμματος Media Plus και της πρωτοβουλίας «i2i για τα οπτικοακουστικά μέσα».
Οσον αφορά στα άλλα πιθανά εμπόδια που αντιμετωπίζει η διακίνηση των οπτικοακουστικών έργων, η ανακοίνωση της Επιτροπής κρίνει ότι είναι:
– Οι διαφορές στην κατηγοριοποίηση (δηλ. περιορισμοί του τύπου: «ταινία ακατάλληλη κάτω των…» μεταξύ των κρατών-μελών και μεταξύ των διαφόρων τρόπων διανομής θα μπορούσε να είναι ένα από τα εμπόδια αυτά. Λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτιστικές διαφορές που αντικατοπτρίζουν αυτές οι διαφορές στην κατάταξη, η Επιτροπή πρόκειται να ξεκινήσει μια μελέτη για την αξιολόγηση των λόγων στους οποίους οφείλονται οι διαφορές αυτές, το μέγεθός τους και τις συγκεκριμένες συνέπειές τους όσον αφορά την εμπορευματοποίηση των έργων. Η μελέτη αυτή θα είναι διαθέσιμη το 2002.
– Η Επιτροπή πρόκειται να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιήσει το σχέδιο δράσης της «eLearning» για την προώθηση της εκπαίδευσης στον οπτικοακουστικό τομέα και της παρουσίασης ευρωπαϊκών ταινιών στα σχολεία.
Επιπλέον, στην ανακοίνωση περιλαμβάνεται η δημιουργία μιας ομάδας εμπειρογνωμόνων για την παράταση του προβληματισμού σχετικά με την εξέλιξη των τεχνολογιών και της οικονομίας του οπτικοακουστικού τομέα και θα ξεκινήσει το 2002 μια μελέτη σχετικά με τα χρηματοοικονομικά χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής βιομηχανίας (χρηματοοικονομική σπουδαιότητα των διαφόρων φάσεων της παραγωγής, σχέση επένδυσης κέρδους κ.λπ.).
Τα εθνικά συστήματα
Αν και έως τώρα δεν έχει ληφθεί καμιά αρνητική απόφαση εκ μέρους της Επιτροπής σχετικά με τα εθνικά συστήματα για τη στήριξη του κινηματογράφου, οι επαγγελματίες εξέφρασαν τον φόβο ότι το κοινοτικό δίκαιο για τον ανταγωνισμό (κρατικές ενισχύσεις) μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για τα κράτη-μέλη ή τους περιφερειακούς οργανισμούς στην υποστήριξη του κινηματογράφου τους σε ένα διεθνές περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί ο σκληρός ανταγωνισμός με τις άλλες ηπείρους. Η ανακοίνωση την οποία ενέκρινε η Επιτροπή εξηγεί με διαφάνεια ποια είναι τα κριτήρια στα οποία βασίζεται η αξιολόγηση των συστημάτων ενίσχυσης της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής. Πρέπει να τονιστεί ότι η Επιτροπή δεν εξετάζει την ενίσχυση κάποιων ταινιών ειδικά, αλλά τα εθνικά συστήματα στήριξης.
Η Επιτροπή επαληθεύει κατ’αρχάς ότι οι συνθήκες πρόσβασης στο σύστημα δεν αντιβαίνουν στην συνθήκη ΕΚ, ιδίως όσον αφορά τις διακρίσεις που οφείλονται στην εθνικότητα (π.χ. ενισχύσεις να προσφέρονται μόνο στους υπηκόους μιας χώρας) και όσον αφορά την τήρηση των κανόνων της εσωτερικής αγοράς.
Δεύτερον, η Επιτροπή εφαρμόζει την «παρέκκλιση που αφορά τον πολιτισμό», που προβλέπεται στη συνθήκη, η οποία εξασφαλίζει την εκ των προτέρων ευνοϊκή αντιμετώπιση του πολιτιστικού τομέα και εφαρμόζει μια ισορροπημένη λύση μεταξύ των στόχων της πολιτιστικής δημιουργίας, της ανάπτυξης της οπτικοακουστικής παραγωγής μέσα στην Ενωση και τον σεβασμό του κοινοτικού δικαίου σε θέματα κρατικών ενισχύσεων.
Κ. Μεταξά
Με ποια κριτήρια επιτρέπονται οι κρατικές ενισχύσεις
Τα συγκεκριμένα κριτήρια, που πρέπει να πληρούνται για τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ενισχύσεις σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι τα εξής:
-Το κράτος-μέλος πρέπει να εξασφαλίζει το πολιτιστικό περιεχόμενο των έργων που υποστηρίζει, σύμφωνα με επαληθεύσιμα εθνικά κριτήρια. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, η Επιτροπή δεν εκφράζει σε κανένα στάδιο άποψη για ό,τι θεωρείται πολιτιστικού χαρακτήρα.
-Το κράτος-μέλος δεν μπορεί να απαιτήσει από τον παραγωγό να δαπανήσει στο έδαφός του περισσότερο από το 80% του προϋπολογισμού της ταινίας ή του τηλεοπτικού έργου και εναπόκειται στον παραγωγό να επιλέξει ποια κονδύλια του προϋπολογισμού του θα δαπανηθούν εκτός του κράτους-μέλους.
– Αν και το ποσοστό της κρατικής ενίσχυσης περιορίζεται, καταρχήν, στο 50% του προϋπολογισμού της παραγωγής, οι δύσκολες και μικρού προϋπολογισμού ταινίες εξαιρούνται από το όριο αυτό. Τα κράτη-μέλη ορίζουν σε κάθε σύστημα ενίσχυσης τι σημαίνει για τα ίδια δύσκολες και μικρού προϋπολογισμού ταινίες. Οι ταινίες που παράγονται με περιορισμένη γλωσσική ή πολιτιστική εμβέλεια θα χαίρουν μεγαλύτερης ευελιξίας.
– Προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι τα εθνικά συστήματα για την υποστήριξη κινηματογραφικών ή τηλεοπτικών παραγωγών δεν είναι περισσότερο ελκυστικά σε κάποια κράτη-μέλη, δεν επιτρέπεται πρόσθετη ενίσχυση για συγκεκριμένες δραστηριότητες της παραγωγής (όπως η μεταπαραγωγική διαδικασία).
Σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά, η Επιτροπή έχει ήδη εξετάσει και εγκρίνει αρκετά εθνικά συστήματα: Γαλλία, Κάτω Χώρες, Γερμανία (σε ομοσπονδιακό επίπεδο και σε ορισμένα Lander), Ιρλανδία και Σουηδία. Ευελπιστεί δε ότι θα ολοκληρώσει την εξέταση και των άλλων εθνικών συστημάτων μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.
Μια εκρηκτική δεκαετία για τον παγκόσμιο κινηματογράφο
Τα έσοδα των εισιτηρίων στους κινηματογράφους σε παγκόσμιο επίπεδο προβλέπεται να αυξηθούν κατά 6 δισ. δολάρια ανάμεσα στο 2001 και το 2010, προσεγγίζοντας τα 24 δισ. δολάρια, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της Informa Media. Με άλλα λόγια, τα έσοδα του 2010 θα είναι διπλάσια σε σχέση με το 1995. Κατά την ίδια περίοδο, ο παγκόσμιος αριθμός των κινηματογραφικών αιθουσών θα παραμείνει σχεδόν ο ίδιος, δηλαδή γύρω στις 149.000 αίθουσες, καθώς σε αρκετές χώρες, ιδίως στην Κίνα, οι παραδοσιακές αίθουσες θα κλείσουν προς όφελος της τηλεθέασης. Ωστόσο, ο αριθμός των εισιτηρίων θα αυξηθεί κατά 17% στην περίοδο 2001-2010.
Οι ΗΠΑ θα αποσπάσουν το 45% της παγκόσμιας αγοράς το 2001. Ομως το ποσοστό αυτό θα μειωθεί στο 41% το 2010. Οι δέκα μεγαλύτερες χώρες όσον αφορά τον αριθμό των εισιτηρίων που προσελκύουν αντιστοιχούν στο 81% της παγκόσμιας αγοράς το 2001, αλλά το μερίδιό τους θα μειωθεί ελαφρά έως το 2010. Η Ν. Α. Ασία κυριαρχεί στον αριθμό των κινηματογραφικών εισιτηρίων, αλλά λόγω του χαμηλού αντιτίμου σε πολλές ασιατικές χώρες, δεν έχει αντίστοιχη εικόνα όσον αφορά το σύνολο των εσόδων. Το Χονκ Κονγκ είναι η πιο επικερδής αγορά στην περιοχή και ακολουθούν η Ιαπωνία και η Σιγκαπούρη. Θεωρούνται μάλιστα ως ιδανικές περιοχές για την επέκταση των κινηματογραφικών συμπλεγμάτων.
Κατά μέσο όρο η τιμή των εισιτηρίων είναι 1,90 δολάρια, και η χαμηλή αυτή τιμή οφείλεται στις πολύ χαμηλές των κινηματογράφων στην Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Ο αριθμός των εισιτηρίων σε παγκόσμιο επίπεδο θα προσεγγίσει τα 9,2 δισεκατομμύρια το 2001, και είναι ελαφρώς χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με το 1999. Αυτή η μείωση οφείλεται κυρίως στη σημαντική μείωση των εισιτηρίων στην Κίνα, λόγω της σημαντικής ανάπτυξης και διείσδυσης της τηλεόρασης στα νοικοκυριά της χώρας αυτής. Εως το 2010, ο αριθμός των εισιτηρίων αναμένεται να ανέλθει στα 10,8 δισεκατομμύρια, εμφανίζοντας αύξηση της τάξης του 17%. Οι Ινδία, ΗΠΑ και Κίνα θα αντιστοιχούν στο 75% των εισιτηρίων το 2001 και στο 73% το 2010. Οι δέκα μεγαλύτερες χώρες σε κινηματογραφικές αίθουσες θα αντιστοιχούν στο 85%.