K υριαρχεί η πεποίθηση ότι οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης θέτουν σε κίνδυνο τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης των πλουσίων κρατών. Η πεποίθηση αυτή βασίζεται σε μια κεντρική ιδέα. Οι δαπάνες του τομέα κοινωνικής ασφάλισης είναι υψηλές και αυξάνουν το κόστος εργασίας, παροτρύνοντας τις εταιρείες να μετατοπίσουν τις δραστηριότητές τους σε χώρες όπου τα αντίστοιχα συστήματα δεν είναι τόσο ανεπτυγμένα και το κόστος εργασίας είναι χαμηλό. Ως συνέπεια, οι πλούσιες χώρες δέχονται πιέσεις για να περιορίσουν τις δαπάνες τους, με αποτέλεσμα να απειλείται η βιωσιμότητα ενός εκ των μεγαλυτέρων επιτευγμάτων τους στον κοινωνικό τομέα: της δυνατότητας διασφάλισης ενός λογικού εισοδήματος για όλους τους πολίτες μιας χώρας, οι οποίοι ενδέχεται να επηρεαστούν από τις τυφλές δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης.
Στην κούρσα αυτή της παγκοσμιοποίησης, πόσο μπορεί ν’ αντέξει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης; Η παγκοσμιοποίηση είναι φαινόμενο που εξελίσσεται επί πολλά χρόνια. Η παρουσία του έγινε πιο αισθητή από τη δεκαετία του ’80, όταν πολλές χώρες άνοιξαν τα σύνορά τους. Παράλληλα, όμως, από το 1980 τα κράτη-μέλη του παγκόσμιου Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) -με μοναδική εξαίρεση την Ιρλανδία- αύξησαν τις κοινωνικές δαπάνες τους. Οσον αφορά στο σύνολο των χωρών που ανήκουν στον ΟΟΣΑ, οι κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν από το 19,5% στο 24% του ΑΕΠ. Ετσι λοιπόν ο κοινωνικός τομέας μάλλον καλά κρατεί, επί του παρόντος.
Οι επικριτές της παγκοσμιοποίησης μάλλον δεν θα πεισθούν από αυτά τα στοιχεία. Η παγκοσμιοποίηση, υποστηρίζουν, δεν λειτουργεί ακόμα σε πλήρη ισχύ: στο μέλλον η δυναμική της θα επιταχυνθεί. Ισως. Υπάρχει ένα έμμεσος τρόπος για να ελέγξουμε αν κάτι τέτοιο ισχύει ή όχι. Ανάμεσα στα βιομηχανοποιημένα κράτη, τα επίπεδα της κοινωνικής κάλυψης ποικίλλουν. Αν η υπόθεση της «κούρσας» είναι σωστή, οι χώρες που ξοδεύουν πολλά στην κοινωνική ασφάλιση θα πρέπει να χάνουν την ανταγωνιστικότητά τους.
Αυτή είναι, άραγε, η τάση που κυριαρχεί, σήμερα; Κάθε χρόνο η σχολή διοίκησης επιχειρήσεων της Λωζάννης (IMD) συντάσσει έναν δείκτη ανταγωνιστικότητας, αξιολογώντας κάθε χώρα ανάλογα με τα στοιχεία που συλλέγει. Η κατάρτιση αυτού του δείκτη αποτελείται από διάφορες παραμέτρους της ανταγωνιστικότητας κάθε χώρας (την ανταγωνιστικότητα τιμών και κόστους, τη δυνατότητα καινοτομιών, την ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου, την αποτελεσματικότητα του κυβερνητικού τομέα, όπως και άλλους παράγοντες). Σύμφωνα με τους επικριτές της παγκοσμιοποίησης, οι χώρες που δαπανούν πολλά χρήματα στην κοινωνική ασφάλιση θα πρέπει να εμφανίζουν χαμηλό δείκτη ανταγωνιστικότητας.
Τα στοιχεία, όμως, παρουσιάζουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Σε γενική κλίμακα, τα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ, που διοχετεύουν μεγάλα κεφάλαια στον κοινωνικό τομέα εμφανίζουν, την ίδια στιγμή, υψηλό δείκτη ανταγωνιστικότητας. Η Ολλανδία, η Φινλανδία, η Δανία, η Σουηδία και η Νορβηγία ξοδεύουν περισσότερο από το 30% του ΑΕΠ σε κοινωνικές δαπάνες. Ωστόσο, βάσει των πορισμάτων της έρευνας του IMD σε αυτές τις χώρες καταγράφεται ο υψηλότερος δείκτης ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο.
Οι ΗΠΑ είναι η πιο φημισμένη εξαίρεση αυτού του κανόνα. Αν και κατέχει την πρώτη θέση από άποψη ανταγωνιστικότητας από το 1997 μέχρι το 2001, μόνον το 17% του ΑΕΠ διοχετεύθηκε σε κοινωνικές δαπάνες. Το σχετικά χαμηλό επίπεδο κοινωνικών δαπανών στις ΗΠΑ έχει χρησιμοποιηθεί πολύ συχνά από εκείνους που υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση θα αναγκάσει τις χώρες να επιλέξουν ανάμεσα στην ανταγωνιστικότητα και την κοινωνική ασφάλιση. Η ουσία είναι ότι αυτό το αδιέξοδο δεν υφίσταται. Οι υψηλές δαπάνες για την κοινωνική ασφάλιση συνυπάρχουν με την υψηλή ανταγωνιστικότητα. Οι χώρες που έχουν αναπτύξει δυναμικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν από την παγκοσμιοποίηση. Πώς εξηγείται αυτό το γεγονός;
Η ανταγωνιστικότητα ενός κράτους εξαρτάται από την ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου. Ενα σωστά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό είναι πιθανότερο να είναι δημιουργικό και να καινοτομεί στη νέα τεχνολογία, στα προϊόντα και τις μεθόδους παραγωγής. Η δυνατότητα καινοτομιών είναι κρίσιμη στη διατήρηση και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Από τα προαναφερόμενα προκύπτει το επιχείρημα ότι το ανθρώπινο κεφάλαιο ενός έθνους βελτιώνεται με ένα αποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Ενα αποτελεσματικό σύστημα περιορίζει την ανασφάλεια των εργαζομένων και την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου. Ετσι δημιουργείται μια σταθερή κοινωνία με μεγάλη αίσθηση συνοχής. Ενα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης που λειτουργεί σωστά, δημιουργεί ένα κοινωνικό κεφάλαιο, το οποίο τελικά θα οδηγήσει στην άνοδο της παραγωγικότητας ενός έθνους. Η εξέλιξη αυτή εξασφαλίζει περισσότερες πηγές για την κοινωνική ασφάλιση.
Σαφώς, οι μεγάλες δαπάνες δεν διασφαλίζουν αυτόματα την αύξηση της παραγωγικότητας. Το κλειδί της επιτυχίας στο μέτωπο αυτό είναι μια αποτελεσματική κυβέρνηση. Στις χώρες όπου η κυβέρνηση είναι αποτελεσματική, οι εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση μετατρέπονται σε υπηρεσίες του κοινωνικού τομέα, των οποίων η αξία ξεπερνά εκείνη των εισφορών.
Σε πρωταθλητή κερδών αναδεικνύεται η Σοφοκλέους κατά την τελευταία πενταετία. Παρά την κατακόρυφη πτώση της τελευταίας διετίας, κλέβει την παράσταση από τα μεγάλα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια αλλά και από την Αμερική, αποκομίζοντας σημαντικά υψηλότερα κέρδη.