Μια άναρχη και εντελώς ανεξέλεγκτη παράλληλη αγορά αερομεταφορών με «πειρατικά», συνήθως ξένα, ελικόπτερα έχει γεννηθεί στους ελληνικούς αιθέρες. Αλλοδαπές κυρίως εταιρείες εκμεταλλευόμενες νομικά κενά και γκρίζες περιοχές του ισχύοντος πλαισίου για τα ελικόπτερα αλωνίζουν κυριολεκτικά ανεξέλεγκτες στην Ελλάδα, χωρίς να καταβάλλουν τον αναλογούντα φόρο προστιθέμενης αξίας και χωρίς κανείς σχεδόν να ξέρει ποτέ και πού βρίσκεται το κάθε ελικόπτερο, ποιους ή τι μεταφέρει και πού θα σταθμεύσει. Κατάσταση που προφανώς εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το ύψος των διαφυγόντων εσόδων του Δημοσίου αλλά και για ζητήματα εθνικής ασφαλείας, λαθρεμπορίου και όχι μόνον.
Επιπλέον, το φαινόμενο διαφορετικές εταιρείες να χρεώνουν πολύ διαφορετικά τιμήματα για τα ίδια δρομολόγια είναι πλέον συχνότατο. Μπορεί η συγκεκριμένη υπηρεσία να αφορά λιγοστούς ξένους επισκέπτες και ίσως ακόμα λιγότερους Ελληνες υψηλού εισοδηματικού επιπέδου, αλλά τα ζητήματα ασφάλειας πτήσης αλλά και εθνικής ασφάλειας, όπως και παραβατικότητας, ευνόητα θίγουν πολύ περισσότερο κόσμο αλλά και τη χώρα εν γένει. Ελικόπτερα που σταθμεύουν σε ακατάλληλους χώρους τις νύχτες (τα ελικόπτερα επιτρέπεται να πετούν μόνο με το φως της ημέρας) χωρίς φύλαξη, μέσα σε ελαιώνες, αμπέλια, νταμάρια, παραλίες και σκεπές κατοικιών που δεν φτιάχτηκαν γι’ αυτό, σε κομβικά νησιά του Αιγαίου όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη, αλλά και σε όλη την Ελλάδα, που προσγειώνονται σε επικίνδυνα και ακατάλληλα σημεία, είναι ένα ολοένα και συχνότερο φαινόμενο, ισχυρίζονται κύκλοι της αγοράς. Επιπλέον, πολλοί πετούν κατά παράβαση βασικών κανόνων αεροπλοΐας, κάποιοι διανύουν μεγάλες αποστάσεις πάνω από τη θάλασσα χωρίς να φέρουν πλωτήρες, όπως υποχρεούνται, και άλλο υποχρεωτικό εξοπλισμό (ραδιοϋψόμετρα).
Οι καταγγελίες από ελληνικές εταιρείες ελικοπτέρων που λειτουργούν νόμιμα και συμμορφώνονται πλήρως με τις φορολογικές και κανονιστικές υποχρεώσεις τους προς την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) αλλά και την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων πληθαίνουν. Και παρά το γεγονός πως κάποιοι πρώτοι έλεγχοι έχουν αρχίσει να διατάσσονται από τις φορολογικές αρχές, η δυνατότητά τους να βρουν και να ελέγξουν τις άνομες δραστηριότητες είναι περιορισμένες, αφού ακόμα και η ίδια η ΥΠΑ δεν έχει παρά πολύ περιορισμένες αρμοδιότητες, όπως αναφέρουν πηγές της αναπτυσσόμενης αυτής αγοράς. Αλλά ακόμα και η βάση δεδομένων που ενημερώνει ΥΠΑ δεν «μιλάει» με αυτήν της ΑΑΔΕ, οπότε οι υπηρεσίες που παρέχονται σε γκρίζο καθεστώς είναι πρακτικά αδύνατον να διακριβωθούν αν και πότε παρασχέθηκαν και πώς τιμολογήθηκαν. Αν και ακόμα οι διαφυγόντες φόροι, κυρίως ΦΠΑ, υπολογίζεται πως δεν υπερβαίνουν τα 10 εκατ. ευρώ, η ζήτηση για αυτές τις υπηρεσίες κλιμακώνεται, καθώς ο ελληνικός τουρισμός αναπτύσσεται και οι υψηλότερου εισοδηματικού επιπέδου ξένοι επισκέπτες πληθαίνουν. Στην καρδιά του προβλήματος της «πειρατείας των αιθέρων», όπως ήδη κάποιοι στον κλάδο αποκαλούν τα αυξανόμενα περιστατικά παραβατικότητας, βρίσκεται βασικά το καθεστώς που απολαμβάνουν όσα ελικόπτερα έρχονται από το εξωτερικό και είναι νηολογημένα σε ξένα νηολόγια. Οπως εξηγούν άριστα ενημερωμένες πηγές της «Κ», όταν εκτελούν πτήση από ξένο προορισμό σε ελληνικό μισθωμένα από πελάτες δεν υποχρεούνται στην καταβολή ΦΠΑ και επειδή δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν αποτελεσματικά από ελληνικές αρχές, «επεκτείνουν» αυτό το προτέρημά τους και μισθώνονται για εσωτερικά δρομολόγια με τιμές που είναι πολύ χαμηλότερες από αυτές των άλλων εταιρειών.
Το ζήτημα αθέμιτου ανταγωνισμού είναι προφανές όπως και αυτό της φοροαποφυγής. Αυτό που δεν είναι όμως πάντοτε προφανές, είναι το ζήτημα ασφάλειας αφού έλεγχοι γίνονται σπανίως και συχνά τα χρονοδιαγράμματα συντήρησης δεν τηρούνται. Κάποιοι μιλούν ακόμα και για πειραγμένα ρολόγια των ωρών πτήσης. Με το βασικό λειτουργικό κόστος των ελικοπτέρων, μετά τα καύσιμα, να είναι τα ανταλλακτικά και τα αναλώσιμα που πρέπει να αντικαθίστανται σε συγκεκριμένες περιόδους, γίνεται προφανές πως τα «πειρατικά» μπορούν να προσφέρουν χαμηλότερες τιμές εάν π.χ. «τραβούν» αυτές τις περιόδους πέρα από τα προβλεπόμενα, εξηγούν οι ίδιες πηγές. Ακόμα και στα καύσιμα γλιτώνουν κάποιοι δασμούς.
Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας φέρεται να μην έχει το δικαίωμα να ελέγξει ελικόπτερα ξένων νηολογίων (δεν υπάρχει ειδική διεθνής συμφωνία των εθνικών υπηρεσιών), ενώ ακόμα και τα σχέδια πτήσης που (οφείλουν να) της υποβάλλονται είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Δεν λείπουν άλλωστε περιπτώσεις ελικοπτέρων που δήλωσαν συγκεκριμένο δρομολόγιο αλλά τελικά βρέθηκαν να υπερίπτανται… στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Ομως η χώρα εκτίθεται και διεθνώς. Πριν από τέσσερα χρόνια στη Μύκονο, Αμερικανός μίσθωσε ελικόπτερο για φωτογράφηση της Δήλου και όταν στο τέλος της αποστολής κλήθηκε να πληρώσει, του ζητήθηκαν μετρητά και μάλιστα ατιμολόγητα. Ο Αμερικανός όμως ήταν το νούμερο 2 της αμερικανικής υπηρεσίας ελέγχου του κλάδου. Το ελικόπτερο κατασχέθηκε, αλλά μετά την πάροδο κάποιου χρόνου επέστρεψε στην υπηρεσία.
«Αερομαχίες» Ελλήνων και ξένων σε μια αγορά που… απογειώνεται
Πριν από λίγα χρόνια, οι μισθώσεις ελικοπτέρων στην Ελλάδα για τη μεταφορά επιβατών ήταν κάτι πολύ περιορισμένο. Με δυσκολία μπορούσε να μιλήσει κάποιος για την ανάδυση μιας αγοράς. Υπήρχαν λιγοστά ελικόπτερα διαθέσιμα προς τούτο και μόνον ιδιωτικά ελικόπτερα που μετέφεραν τους ιδιοκτήτες τους.
Σήμερα, εκτιμάται πως υπάρχουν περισσότερα από 30 ελικόπτερα υπό διαχείριση προς μίσθωση από εταιρείες που ειδικεύονται στον κλάδο. Αυτά είναι είτε ιδιόκτητα, των εταιρειών, είτε μισθωμένα από τρίτους, συχνά ιδιώτες και επιχειρήσεις που αναζητούν ένα επιπλέον εισόδημα από το περιουσιακό τους στοιχείο. Το ένα τρίτο από αυτά, και ειδικότερα περί τα 11 ελικόπτερα, όπως αντιλαμβάνεται η «Κ» από τη διασταύρωση των σχετικών πληροφοριών, είναι ξένα ελικόπτερα, σε ξένα νηολόγια, η εκμετάλλευση των οποίων γίνεται από ξένες εταιρείες που μπορεί να έχουν ή να μην έχουν ΑΦΜ στην Ελλάδα. Οι ελληνικές αδειοδοτημένες εταιρείες που διαχειρίζονται τα υπόλοιπα 20 ελικόπτερα είναι έξι, αλλά δύο ελέγχουν περίπου το 50% του συνολικού στόλου και των έξι.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις βετεράνων της αγοράς, η συνολική ζήτηση για υπηρεσίες αερομεταφοράς επιβατών στην Ελλάδα υπολογίζεται πως ανέρχεται ετησίως σε 8.000 ώρες πτήσης. Εργο που είναι διπλάσιο από το προ πενταετίας ανάλογο και το οποίο εκτιμάται πως θα διευρυνθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια. Είναι αυτή η αγορά την οποία έχουν εντοπίσει ξένοι, κυρίως από την κεντρική Ευρώπη, επιχειρηματίες και επιδιώκουν να την ελέγξουν μέσα από τις πολύ «ανταγωνιστικές» τιμολογήσεις που τους δίνει τη δυνατότητα να προσφέρουν το γκρίζο καθεστώς που διέπει τις πτήσεις ξένων ελικοπτέρων στην Ελλάδα και η συστηματική φοροαποφυγή. Ούτε λόγος να γίνεται για το γεγονός πως πολλοί εξ αυτών λειτουργούν με POS που στέλνουν χρήματα σε αλλοδαπές τράπεζες ή απλώς πληρώνονται με μετρητά. Οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα λέγεται πως είναι τέσσερις, αλλά μεταξύ τους κυριαρχεί μία. Πρέπει να σημειωθεί πως το μέσο ωριαίο κόστος πτήσης, ανάλογα με τον τύπο του ελικοπτέρου, υπολογίζεται πως κυμαίνεται από 1.400 ευρώ την ώρα έως και 5.000 ευρώ την ώρα. Είναι προφανές για τους Ελληνες επιχειρηματίες πως στην πράξη η λειτουργία των ξένων εταιρειών στην Ελλάδα δεν γίνεται σύμφωνα με τους ίδιους φορολογικούς κανόνες που εφαρμόζονται γι’ αυτούς και δεν υπόκεινται όλες οι εταιρείες στους ίδιους κανόνες ανταγωνισμού και στις ίδιες φορολογικές υποχρεώσεις. Τα δε πληρώματά τους είναι πολίτες Ευρωπαϊκής Ενωσης και προφανώς οι εισφορές τους καταβάλλονται στο εξωτερικό. Ουδεμία αξία δεν μένει στη χώρα, καταγγέλλουν οι Ελληνες ανταγωνιστές τους. Επιπλέον, το όλο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις ελληνικές εταιρείες δίνει τη δυνατότητα ελέγχων από την ΥΠΑ και βεβαίως από την ΑΑΔΕ, αλλά δεν επιτρέπει ή εν πάση περιπτώσει δεν διευκολύνει τους ελέγχους σε αυτούς που φέρεται να παρατυπούν συστηματικά. «Ο ελεγκτικός μηχανισμός ελέγχει τους νόμιμους και όχι τους παράνομους», λέει, χαρακτηριστικά, κορυφαίο στέλεχος ελληνικής εταιρείας στον κλάδο των ελικοπτέρων.
Οι… αόρατες πτήσεις και ο αθέμιτος ανταγωνισμός με τιμές κάτω του κόστους
Για να γίνουν καλύτερα αντιληπτά τα ζητήματα ασφαλείας αλλά και ανταγωνισμού που δημιουργούνται από την ύπαρξη μιας αγοράς δύο ταχυτήτων, μιας συντεταγμένης και μιας «πειρατικής» χρήσιμο είναι ίσως ένα παράδειγμα.
Οπως εξηγούν ειδικοί στην «Κ», ένα ελικόπτερο σχετικά συνηθισμένου τύπου στην εγχώρια αγορά, έχει κόστος πρώτης ώρα πτήσης, «με το που ανοίγεις το κουμπί της εκκίνησης», περίπου στα 1.700 ευρώ βάσει των προδιαγραφών που δίνει ο κατασκευαστής του για καύσιμα και ανταλλακτικά. Σε αυτό το κόστος πρέπει να προστεθούν το κόστος αμοιβής του πιλότου, ο επιμερισμός των εξόδων λειτουργίας της εταιρείας (overheads), η προμήθεια του πράκτορα που έκλεισε τον ναύλο, ο ΦΠΑ και τα αεροναυτιλιακά τέλη. Με αυτά το κόστος φθάνει τις 2.400 ευρώ την πρώτη ώρα. Ετσι με ένα περιθώριο κέρδους 400 ευρώ οι εταιρείες τιμολογούν την ώρα πτήσης του συγκεκριμένου τύπου ελικοπτέρου στις 2.800 ευρώ. Για το ίδιο ελικόπτερο, δρομολόγιο και διάρκεια πτήσης, υπάρχουν σύμφωνα με τις σχετικές πληροφορίες κάποιες εταιρείες που ζητούν αμοιβή μόλις 1.500 ευρώ.
Η στρέβλωση στην αγορά και ο αθέμιτος ανταγωνισμός είναι εμφανή. Στην ερώτηση πώς είναι δυνατόν να υπάρχει τόσο μεγάλη διαφορά, η απάντηση έρχεται άμεσα: «Αν δεν χρέωνα ΦΠΑ και έκανα ελλιπείς συντηρήσεις θα μπορούσα και εγώ ίσως, αν ήθελα να ρισκάρω την ασφάλεια, να προσφέρω τόσο χαμηλές τιμές». Βεβαίως, φοροδιαφυγή από υπηρεσίες μεταφοράς με ελικόπτερα και «αθέατες» μετακινήσεις ενίοτε γίνονται και από πιλότους ιδιωτικών ελικοπτέρων κυρίως ξένων αλλά και ελληνικών.
Οταν οι πιλότοι περιμένουν τον ιδιοκτήτη τους που μπορεί να κάνει διακοπές ή είναι απασχολημένοι, μπορεί κάλλιστα να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία και να μεταφέρουν ως «φίλους» πελάτες έναντι χρηματικού ανταλλάγματος που φυσικά δεν τιμολογείται. Ούτε υπάρχει κάποιος μηχανισμός που να πραγματοποιεί τακτικούς ελέγχους γι’ αυτές ή άλλες παρεμφερείς περιπτώσεις. Οι συμμετέχοντες στην αγορά προτείνουν, μεταξύ πολλών άλλων, να θεσμοθετηθεί και να λειτουργήσει ένα σύστημα που κάθε εταιρεία ή ιδιώτης που πρόκειται να κάνει μια πτήση να δηλώνει ηλεκτρονικά όλες τις λεπτομέρειες (τύπο και αριθμό νηολογίου ελικοπτέρου, μητρώα συντήρησης, στοιχεία πιλότου, επιβατών, ΑΦΜ εταιρείας, καθεστώς παρουσίας του αεροσκάφους στη χώρα, σημείο εισόδου και πρόγραμμα κάθε πτήσης) και επίσης τα στοιχεία αυτά να είναι ταυτόχρονα διαθέσιμα σε πραγματικό χρόνο στην ΑΑΔΕ και στις υπηρεσίες της για δειγματοληπτικούς ή συστηματικούς ελέγχους.
Επίσης ζητούν να κλείσουν τα παράθυρα στη νομοθεσία που επιτρέπουν την έστω και παράτυπη τιμολόγηση χωρίς ΦΠΑ. Με δεδομένο το μέγεθος που έχει προσλάβει πια η δραστηριότητα των ελικοπτέρων στην Ελλάδα, κυοφορείται ήδη και σχετικός σύνδεσμος επαγγελματιών προκειμένου να μπορέσει να αντιπροσωπεύσει τον κλάδο και να συνομιλήσει συντεταγμένα με την πολιτεία, πληροφορείται η «Κ».
Στην Κρήτη
Επειτα από καταγγελίες στην εφορία έγιναν έλεγχοι σε ξένη εταιρεία στην Κρήτη για παρατυπίες που ενδεχομένως οδηγούν σε επιβολή κυρώσεων. Είναι όμως για την ώρα μία από τις λίγες περιπτώσεις που ελέγχθηκε σοβαρά «πειρατής».
Σε συνέχεια αυτή της καταγγελίας, η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων ζήτησε συνδρομή από την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας.
Ο «κολυμβητής»
Προ μηνός ξένος πιλότος προσγείωσε αλλοδαπό ελικόπτερο στη Μύκονο σε εντελώς ακατάλληλο χώρο ξενοδοχείου δίπλα στην πισίνα, με αποτέλεσμα να προκαλέσει σοβαρότατα προβλήματα στη λειτουργία της τουριστικής μονάδας. Οταν ήρθε περιπολικό εξαφανίστηκε στα χωράφια. Οταν έπειτα από μέρες ήρθε άλλος ξένος πιλότος για να το πάρει συνελήφθη.
Ο ξεστρατημένος
Γερμανός με ξένο ελικόπτερο δήλωσε σχέδιο πτήσης με αφετηρία το αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος» στα Σπάτα και προορισμό την Κόρινθο, αλλά τελικά εθεάθη πάνω από το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ανδραβίδας να φωτογραφίζει με μηχανές υψηλής ευκρίνειας αμερικανικά πολεμικά αεροσκάφη F-15 που είχαν μετασταθμεύσει εκεί.