Περιορισμός του κράτους και απομείωση της κρατικής παρέμβασης, αποϊδεολογικοποίηση και άμβλυνση της ταξικής διαπάλης, αποδυνάμωση των κομμάτων: τα φαινόμενα αυτά -που χαρακτηρίζουν τη μεταψυχροπολεμική και ψηφιακή εποχή μας, και τα οποία χρησιμεύουν στις συνήθεις αναλύσεις για να περιγράψουν την προϊούσα υποχώρηση της πολιτικής έναντι της οικονομίας- εμπεριέχουν συγχρόνως τον σπόρο μιας θετικής αλλαγής που υπαγορεύουν οι καιροί. H κοινωνική δράση αναπτύσσεται στο πεδίο που αφήνει η άμπωτις της πολιτικής δράσης. H συλλογικότητα δεν είναι πια μια έννοια στενά πολιτική. H κοινωνία των πολιτών διεκδικεί ενεργότερο ρόλο έναντι της κοινωνίας των κομμάτων…
Αιχμή του δόρατος της παρατηρούμενης αυτής αναδιάταξης είναι το φαινόμενο του εθελοντισμού, η επέκταση του οποίου τα τελευταία χρόνια έχει προσλάβει πολυεπίπεδο και θεσμικό πια χαρακτήρα στον δυτικό κόσμο. Εκπορεύεται, προδήλως, από τη μεγάλη αλλαγή που συντελέσθηκε στον ρόλο του κράτους. O παραδοσιακός κρατισμός ακόμη και της μεταπολεμικής Κεντροδεξιάς και η κατευθυνόμενη οικονομία του υπαρκτού σοσιαλισμού έδωσαν τη θέση τους σε μια, παγκοσμίως κυρίαρχη σήμερα, θεώρηση ενός πιο περιορισμένου ρόλου του κράτους. Πολλές από τις εκτελεστικές δραστηριότητες της κρατικής εξουσίας, είτε παραχωρήθηκαν στον ιδιωτικό τομέα είτε -ιδίως στις αγγλοσαξονικές χώρες- αφέθηκαν να ατονήσουν. Φορείς μη κερδοσκοπικού, συνήθως, χαρακτήρα τείνουν να υποκαταστήσουν λειτουργίες που, από τις αρχές του 20ού αιώνα -αν όχι από τη βιομηχανική επανάσταση- είχαμε συνηθίσει να περιμένουμε από την κρατική υπερδομή.
Μη κυβερνητικές οργανώσεις, οργανισμοί, φορείς, άτομα, συχνά υπό την αιγίδα του κράτους, αλλά και στο πλαίσιο -αμιγώς- της ιδιωτικής πρωτοβουλίας προσφέρουν ένα μεγάλο φάσμα υπηρεσιών: από τις επιτροπές Προαγωγής Μεταμοσχεύσεως Ανθρωπίνων Οργάνων ώς την Οργάνωση ActioAid, που οργανώνει την «οικονομική υιοθεσία» παιδιών του Τρίτου Κόσμου από εύπορους πολίτες του Πρώτου. Από τις προσωπικές δωρεές ώς τους εθελοντές της UNICEF και τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα. Από το διοικητικό συμβούλιο του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, αποτελούμενο από μεγάλους χορηγούς, ώς την GREENPEACE. O κατάλογος είναι ατελείωτος όσο και εντυπωσιακός.
Πρωτοβουλίες που προσλαμβάνουν τη δομή πολυεθνικής εταιρείας και υποκαθιστούν όχι μόνο την κρατική παρέμβαση, αλλά και διακρατικές οργανώσεις, αναπτύσσονται αποτελεσματικά στα πεδία της κοινωνικής πρόνοιας, της τέχνης, της έρευνας, της άμβλυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων, της βοήθειας προς τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Με δωρεές, με προσωπική εργασία, με την παροχή χρημάτων ή/και χρόνου, με διάθεση κοινωνικής προσφοράς και καταξίωσης, ο σύγχρονος εθελοντισμός (ο διεθνώς γνωστός ως βολονταρισμός) σηματοδοτεί την οργανωμένη ανάδειξη της κοινωνίας των πολιτών στο ιδεολογικοπολιτικό κενό που αφήνει η παλαιά κοινωνία των κομμάτων και το άλλοτε πανταχού παρόν κράτος.
Ελληνικά… αντικίνητρα!
Μολονότι η χώρα μας συγκεντρώνει αρκετές από τις ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του εθελοντισμού -η ανάδειξη νέων εύπορων στρωμάτων που αναζητούν ευρύτερη κοινωνική καταξίωση συμπίπτει με την ύπαρξη χαινουσών αναγκών τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στον γεωγραφικό της περίγυρο- ούτε η κοινωνία έχει επαρκώς ανταποκριθεί ούτε το κράτος έχει παράσχει την απαραίτητη ενθάρρυνση. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία χρόνια το κράτος του ΠΑΣΟΚ θέσπισε σημαντικά φορολογικά αντικίνητρα για τις πάσης φύσεως δωρεές και χορηγίες, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες όλων των ανθρώπων του πνεύματος και του πολιτισμού…
Αξιοσημείωτες προσπάθειες υπήρξαν ασφαλώς – είτε ατομικές είτε συλλογικές. H ευαισθητοποίηση όμως του κοινωνικού συνόλου παραμένει πολύ ισχνή σε σύγκριση με τα ευρωπαϊκά δεδομένα και μηδαμινή σε αντιπαραβολή με τα ισχύοντα στις ΗΠΑ (όπου ο πρόεδρος Μπους σχεδιάζει ακόμη και τμήμα των ομοσπονδιακών κοινωνικών δαπανών να διοχετεύεται στους δικαιούχους μέσω κοινωνικών οργανώσεων).
Μεγάλη ευθύνη γι’ αυτό φέρουν οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών, που αγνόησαν παντελώς μια χαρακτηριστική και κρίσιμη εξέλιξη των καιρών και δεν ενθάρρυναν ούτε καν υποτυπώδεις παιδευτικές καταβολές για τον εθελοντισμό. Ισως γιατί προτιμούν κομματικούς οπαδούς παρά ενεργούς πολίτες… Μια άμεση δυσμενής συνέπεια της νοοτροπίας αυτής βαρύνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες που θα γίνουν σε λιγότερο από 3 χρόνια στην Αθήνα: δεν υπάρχει οργάνωση -παρά μόνο στα χαρτιά- για την κινητοποίηση των εκατοντάδων χιλιάδων εθελοντών που είναι απαραίτητοι για να επιτύχει πραγματικά η διοργάνωση. Εχουμε μείνει στους «Μεγάλους Χορηγούς» και στα μπλουζάκια…
Ωριμες συνθήκες
Προφανώς, οι ιδεολογικές καταβολές του κυβερνώντος κόμματος δεν του επιτρέπουν να προσεγγίσει το φαινόμενο του σύγχρονου εθελοντισμού ως πρωτοβουλία αιχμής της υπνώττουσας καθ’ ημάς κοινωνίας των πολιτών – και τούτο παρ’ ότι πιθανολογείται ότι θα είχε ως συνολικό αποτέλεσμα μια δραματική αύξηση των διαθέσιμων πόρων για την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής μας, με την ευρύτερη έννοια.
Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τα χάλια στα οποία βρίσκονται τα μουσεία μας υπό την κρατική διοίκηση, ή την εγκατάλειψη αρχαιολογικών χώρων και ανασκαφών λόγω έλλειψης πόρων. Αντίθετα, το επί πολλά χρόνια όραμα αναστήλωσης του ναού του Διός στη Νεμέα -για παράδειγμα- γίνεται πραγματικότητα επειδή ακριβώς χρηματοδοτείται από ιδιωτικές χορηγίες.
Σ’ έναν τόπο όπου, ύστερα από 20 χρόνια καθεστώτος ΠΑΣΟΚ, το κράτος περισσεύει εκεί όπου δεν είναι αναγκαίο και λείπει εκεί όπου πραγματικά χρειάζεται, σ’ έναν τόπο όπου η αποσάθρωση του κράτους συνδυάζει την εκτεταμένη διαφθορά με τη χαμηλή παραγωγικότητα, η ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών με αιχμή την ενθάρρυνση του εθελοντισμού, θα αποτελούσε μια δραστική και υγιή διέξοδο του υπαρκτού κοινωνικού πλεονάσματος.
Γιατί οι συνθήκες είναι ώριμες. Σημαντικά τμήματα της ελληνικής κοινωνίας έχουν πλέον και τον χρόνο και την οικονομική δυνατότητα και την κοινωνική υπευθυνότητα και τη διάθεση συμμετοχής, για να αναπτυχθεί το εθελοντικό κίνημα. Και είναι αυτονόητο ότι μια αυριανή κυβέρνηση της Ν.Δ. -διαπνεόμενη από μια υγιή φιλελεύθερη αντίληψη, στο πλαίσιο της οποίας το κράτος διατηρεί ένα στρατηγικό και ελεγκτικό ρόλο, αναβαθμίζοντας δραστικά τον ρόλο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας- θα ενθαρρύνει αποφασιστικά το κίνημα του εθελοντισμού και των πρωτοβουλιών των πολιτών:
Παρέχοντας ισχυρά φορολογικά κίνητρα για δωρεές και χορηγίες.
Ενισχύοντας το θεσμικό πλαίσιο των μη κυβερνητικών οργανώσεων και ενθαρρύνοντας τις πάσης φύσεως πρωτοβουλίες της κοινωνίας.
Καλλιεργώντας μέσω της Παιδείας την αντίληψη την κουλτούρα του εθελοντισμού και της αυτοδύναμης παρέμβασης των πολιτών.
Ο πραγματικός εκσυγχρονισμός του κράτους και της κοινωνίας μας, πέρα από τους οικονομικούς δείκτες και τα «έπεα πτερόεντα» της πολιτικής ρητορείας, περνάει μέσα από την πολυεπίπεδη αξιοποίηση της δυναμικής των ίδιων των Ελλήνων πολιτών.