Οταν οι δανειοδότες σε πληρώνουν σχεδόν για να αντλήσεις κεφάλαια από αυτούς, είναι δύσκολο να διακρίνεις την αρνητική πλευρά του πράγματος. Και όμως, τα χαμηλά επιτόκια έχουν το κόστος τους από την άποψη της πιθανής κατασπατάλησης πόρων. Σήμερα, το χρήμα είναι φθηνό για τους καταναλωτές, όπως ήταν άλλωστε φθηνό και για τις εταιρείες του Διαδικτύου στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Οπως ακριβώς συνέβη δε με αυτές, οι επιπτώσεις του φθηνού δανεισμού ενδέχεται να έχουν πολυετείς συνέπειες.
Εγχώρια ζήτηση
Ο παγκόσμιος γύρος μείωσης του κόστους του χρήματος, που άνοιξε με την πρώτη κίνηση της Κεντρικής Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών τον Ιανουάριο του 2001, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής της οικονομικής θεωρίας. Αποφασισμένες να μην επαναλάβουν τα λάθη που έγιναν στην Ιαπωνία πριν από περίπου μία δεκαετία, οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να συντηρήσουν την εγχώρια ζήτηση. Σε ό,τι αφορά την καταναλωτική δαπάνη, η προσπάθειά τους στέφεται με μεγάλη επιτυχία.
Για παράδειγμα, η καταναλωτική δαπάνη αυξήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά 2,5% το 2001 -έτος ύφεσης-, ενώ τη χρονιά της βαθύτερης κρίσης του προηγούμενου κύκλου ύφεσης, το 1991, είχε συρρικνωθεί κατά 0,2%. Ανάλογα ποσοστά, ικανής αύξησης της καταναλωτικής δαπάνης, καταγράφονται από την Αυστραλία μέχρι την Ισπανία και τη Βρετανία.
Ομως, οι καταναλωτές καταφέρνουν να συντηρήσουν τη δαπάνη τους απλώς και μόνον διότι αυξάνουν το δανεισμό τους. Αλλωστε, η συγκυρία της απελευθέρωσης των αγορών παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σε πολλές χώρες του κόσμου, επιτρέπει στους καταναλωτές να συσσωρεύουν δανεισμό. Τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη, η αναλογία του δανεισμού των νοικοκυριών ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματός τους διαμορφώνεται σε επίπεδα – ρεκόρ. Στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, εκείνες οι οποίες μετέχουν στην Ομάδα των 7, η αναλογία του χρέους των νοικοκυριών προς το διαθέσιμο εισόδημά τους ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 105% από περίπου 90% τη δεκαετία του ’90.
Εάν η αύξηση του δανεισμού είναι απόρροια των χαμηλότερων επιτοκίων ή της αύξησης του βαθμού σταθερότητας του εισοδήματος των νοικοκυριών, τότε δεν προβληματίζει. Εάν όμως οι καταναλωτές αρχίσουν να θεωρούν ότι ο δανεισμός τους είναι υπερβολικός, τότε η μείωση της δαπάνης τους, η οποία απεφεύχθη τα προηγούμενα χρονια, θα κάνει απλά την εμφάνισή της… καθυστερημένα.
Στη χειρότερη των περιπτώσεων, θα κάνει την εμφάνισή του και ο αντιπληθωρισμός. Υπάρχει ακόμη και η κατάσταση, η οποία περιγράφεται ως «δανειακός αντιπληθωρισμός», ένας τεράστιος κίνδυνος που λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις όσο μεγαλύτερος είναι ο δανεισμός. Πέραν αυτού, του χειρίστου σεναρίου, στην περίπτωση που οι καταναλωτές θα αναπτύξουν έναν φόβο για το μέγεθος του χρέους και θα αποφασίσουν να αρχίσουν να το ελαττώνουν, οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας ενδέχεται να συνεχίσουν να επιβραδύνονται για πολλά χρόνια.
Αγορά ακινήτων
Ισως, οι πιο ανησυχητικές επιπτώσεις των χαμηλών επιτοκίων να βρίσκονται στην αγορά των ακινήτων. Πιθανότατα, τα επόμενα χρόνια αυτές να αναδειχθούν στο ανάλογο των τιμών των μετοχών στα τέλη της περασμένης δεκαετίας. Παγκοσμίως, ο μέσος όρος αύξησης των τιμών των ακινήτων ανήλθε πέρυσι στο 6,1% και σε πολλές χώρες η τρέχουσα «άνθηση» της αγοράς των ακινήτων είναι εξαιρετικά χαρακτηριστική. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναφέρει από την πλευρά του ότι σε 40 από τις 100 περιπτώσεις, η άνοιξη στην αγορά των ακινήτων ακολουθήθηκε από βαρύ χειμώνα. Το γεγονός δεν είναι διόλου καθησυχαστικό, ιδιαίτερα εάν λάβουμε υπ’ όψιν και το γεγονός ότι οι επιπτώσεις της έκρηξης μιας φούσκας στην εν λόγω αγορά είναι πολύ πιο μακροχρόνιες από την έκρηξη μιας χρηματιστηριακής φούσκας. H θετική όψη του νομίσματος έγκειται στο ότι συχνά, η πτώση των τιμών των ακινήτων συνδυάζεται από αυξήσεις των επιτοκίων…