Οι στόχοι της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής δεν είναι στόχοι ανταγωνιστικοί, αλλά στόχοι που εναρμονίζονται στο πλαίσιο μιας σωστής οικονομικής πολιτικής. Επειδή πολύς λόγος γίνεται σήμερα για την κοινωνική πολιτική είναι σκόπιμο να δούμε τα αποτελέσματά της στη χώρα μας.
Οι κοινωνικές δαπάνες πρέπει να είναι αποτελεσματικές, να μειώνουν τη φτώχεια και την ανισότητα. Θα πρέπει να πάψουμε να μετράμε το μέγεθος του κοινωνικού κράτους με βάση το ύψος της δαπάνης και της σπατάλης και να το μετράμε με βάση τη μείωση της φτώχειας που επιτυγχάνει. Η ανάπτυξη, η απασχόληση και η μείωση της ανεργίας είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος μείωσης της φτώχειας και της ανισότητας.
Η χώρα μας δαπανά, τόσο απόλυτα όσο και αναλογικά, λιγότερο από τις άλλες χώρες της Ε.Ε. για το κοινωνικό κράτος. Οι κοινωνικές δαπάνες στην Ελλάδα βρίσκονται πολύ πιο κάτω από το μέσο όρο της Ε.Ε. σε ποσοστό του ΑΕΠ. Δηλαδή η Ελλάδα, όχι μόνο δαπανά λιγότερο από τις άλλες χώρες σε απόλυτα ποσά, αλλά δαπανά λιγότερα αναλογικά ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι η αποτελεσματικότητα των κοινωνικών δαπανών στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλή, σχεδόν μηδενική. Στόχος του κοινωνικού κράτους, των κοινωνικών δαπανών είναι κυρίως η μείωση της φτώχειας. Στη χώρα μας αυτός ο στόχος δεν επιτυγχάνεται.
Ποσοστό φτώχειας
Το ποσοστό των φτωχών (οριζόμενο ως ο πληθυσμός κάτω του 60% του διαμέσου του εισοδήματος μιας χώρας) στην Ελλάδα είναι 23% πριν από τις κοινωνικές παροχές και 22% μετά τις κοινωνικές παροχές. Τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ιρλανδία είναι 33% και 17% και στη Φινλανδία είναι 27% και 8%. Δηλαδή το ερώτημα «Πόσο συμβάλλουν οι κοινωνικές παροχές στη μείωση της φτώχειας στην Ελλάδα;» η απάντηση είναι «Ελάχιστα!!». Δυστυχώς η χώρα μας έχει σχεδόν μηδενική αποτελεσματικότητα κοινωνικών δαπανών. Επομένως, προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι κοινωνικές δαπάνες άλλους σκοπούς εξυπηρετούν. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι επειδή ο ορισμός της γραμμής φτώχειας είναι σχετικός, αυτοί που ορίζονται ως φτωχοί στις βόρειες χώρες και απολαμβάνουν τις υψηλές παροχές έχουν μεγαλύτερο εισόδημα από τους πλούσιους της Ελλάδος, όπως φαίνεται από την τελευταία στήλη του Πίνακα.
Στόχος
Πρέπει να δούμε την κοινωνική πολιτική ως όπλο ενάντια στη φτώχεια και την ανισότητα? ως επένδυση στη δημιουργία ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου? ως δημιουργία μιας κοινωνίας με κοινωνική συνοχή, χωρίς αποκλεισμούς? μιας κοινωνίας ευαίσθητης, με αλληλεγγύη, ευαισθησία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Αλλά για να πετύχουμε αυτό το στρατηγικό στόχο πρέπει να μπορούμε να μετρήσουμε και να αξιολογήσουμε τις προσπάθειές μας ενάντια στη φτώχεια. Χρειάζεται αποτελεσματικότητα των κοινωνικών δαπανών. Η επιτυχία της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής κρίνεται από το αποτέλεσμά της, από τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας, όχι από το ύψος της δαπάνης.
Χρειάζεται ποιότητα των κοινωνικών παροχών αντίστοιχη με το ύψος της δαπάνης των φορολογουμένων. Δυστυχώς στη χώρα μας η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας, παιδείας και πρόνοιας πολύ απέχει από τα επιθυμητά επίπεδα.
Τέλος χρειάζονται μετρήσιμοι στόχοι ως προς τη μείωση της φτώχειας, της ανεργίας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της υγείας, της πρόνοιας. Χωρίς τέτοιους μετρήσιμους στόχους το μέγεθος της δαπάνης δε σημαίνει τίποτα. Απλά το κράτος σπαταλά πολύτιμους πόρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά για τον ίδιο στόχο της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σήμερα το μεγάλο ζήτημα για τις κοινωνίες μας δεν είναι αν θα έχουμε οικονομική ανάπτυξη ή κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά πώς θα συνδυάσουμε καλύτερα την οικονομική ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη και κοινωνική συνοχή. Πώς θα μειώσουμε την ανεργία την σημαντικότερη πηγή της φτώχειας και ανισότητας, με την κινητοποίηση του πληθυσμού στην προσπάθεια για ανάπτυξη.
Είναι γενικά δεκτό ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για μείωση της φτώχειας είναι η μείωση της ανεργίας. Ταυτόχρονα όμως χρειάζεται μια κοινωνική πολιτική με συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους που θα προσδιορίζουν πόσο αποτελεσματική είναι η δαπάνη, αν δηλαδή πράγματι μειώνεται η φτώχεια, η ανεργία και ο κοινωνικός αποκλεισμός.
(1) O κ. Γεώργιος Μέργος είναι Καθηγητής Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.