Στα τρία πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα βιώσαμε μία από τις χειρότερες πτωτικές περιόδους της ιστορίας, με τις χρηματιστηριακές αγορές σε όλο τον κόσμο να χάνουν το 40% της αξίας τους σε πραγματικούς όρους. Το κραχ αυτό θα μπορούσε, με ένα βαθμό αυθαιρεσίας, να ιεραρχηθεί ως δεύτερο στην πρόσφατη ιστορία των αγορών χρήματος και κεφαλαίου. Στην κορυφή των διεθνών κρίσεων βρίσκεται το κραχ του ’29, το οποίο χαρακτηρίζεται ως μεγαλύτερης έντασης, αλλά αφορούσε ένα μικρότερο τμήμα του πληθυσμού. Ομως, παρ’ όλο που χάθηκαν τεράστιες περιουσίες στη Wall Street και όχι μόνο, πολλοί επενδυτές παραμένουν παράλογα αισιόδοξοι όσον αφορά τις μελλοντικές μακροχρόνιες μετοχικές αποδόσεις. Επικρατεί μία επίμονη άποψη ότι σε βάθος χρόνου οι αποδόσεις των μετοχών μπορούν να υπερκαλύψουν συστηματικά τον πληθωρισμό.
Μετοχές
Ως γνωστόν, οι μετοχές ενέχουν κίνδυνο και γι’ αυτό το λόγο αναμένουμε να προσφέρουν μία μεγαλύτερη απόδοση απ’ ό,τι οι καταθέσεις ή τα κυβερνητικά ομόλογα. Ιστορικά έχουν επιβραβεύσει με ικανοποιητικές αποδόσεις τους επενδυτές για τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο. Παρ’ όλο όμως που είναι λογικό να αναμένουμε οι μετοχές να περιλαμβάνουν ένα premium κινδύνου και στο μέλλον, πολλοί επενδυτές αλλά και γνωστές επιχειρήσεις υπερεκτιμούν την απόδοση και υποεκτιμούν τους κινδύνους μιας επένδυσης σε μετοχές ακόμη και όταν αυτές διακρατούνται για μακροχρόνια περίοδο. Οι επιχειρήσεις των ΗΠΑ φαίνονται ιδιαίτερα επιρρεπείς στην ανορθολογική αισιοδοξία. Πάνω από το 70% των εταιρειών που περιλαμβάνονται στον δείκτη S&P 500 έχουν χρηματοδοτήσει συνταξιοδοτικά προγράμματα και απαιτείται από αυτές να γνωστοποιούν τις μελλοντικές προβλεπόμενες αποδόσεις. Κατά μέσον όρο υποθέτουν ετήσιες αποδόσεις των προγραμμάτων της τάξης του 9% – 10%. Αν υποθέσουμε μια κλασική κατανομή του χαρτοφυλακίου κατά 60% σε μετοχές και κατά 40% σε ομόλογα, τότε αναμένουμε μετοχικές αποδόσεις της τάξης του 12% σε όρους ονομαστικής αξίας ή τουλάχιστον 10% σε πραγματικούς όρους.
Πρέπει να τονισθεί ότι η ανορθολογική αισιοδοξία δεν περιορίζεται στις επιχειρήσεις. Ερευνες αποκαλύπτουν ότι οι επενδυτές σε προκαθορισμένης καταβολής συνταξιοδοτικά προγράμματα κάνουν ακόμη πιο αισιόδοξες προβλέψεις όσον αφορά τις μελλοντικές μετοχικές αποδόσεις απ’ ό,τι κάνουν οι επιχειρήσεις για τα σχέδια που χρηματοδοτούν. Παρόμοιες έρευνες σε ιδιώτες επενδυτές δείχνουν ακόμη μεγαλύτερες προβλέψεις. Αν όμως οι μελλοντικές αποδόσεις αποτύχουν να επιβεβαιώσουν τις αισιόδοξες προβλέψεις, τότε οι αποταμιεύσεις των ιδιωτών θα είναι ανεπαρκείς και το ύψος της συνταξιοδότησής τους θα είναι τελικά μικρό.
Στον σχηματισμό των αισιόδοξων προβλέψεων συμβάλλει η πίστη των επενδυτών πως το παρελθόν επαναλαμβάνεται. H μνήμη του παρελθόντος, όμως, είναι σαφέστατα επηρεασμένη από τη χρηματιστηριακή πορεία των μετοχών των ΗΠΑ την τελευταία περίοδο του εικοστού αιώνα αγνοώντας συστηματικά άλλες αγορές όπως αυτή της Ιαπωνίας. Σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο τους με τίτλο Irrational Optimism οι καθηγητές της London Business School E. Dimson, P. Marsh και ο διευθυντής της βάσης δεδομένων της LBS M. Staunton δείχνουν ότι ιστορικά οι ετήσιες μετοχικές αποδόσεις δεν έχουν φτάσει το επίπεδο του 10% σε πραγματικούς όρους, πουθενά στον κόσμο. Τα τελευταία 103 χρόνια ένα ρεαλιστικό νούμερο ήταν της τάξης του 4% – 6%. Επίσης, μία προσεκτική ανάλυση των ιστορικών αποδόσεων υποδεικνύει ότι οι μελλοντικές αποδόσεις είναι πιθανόν να είναι χαμηλότερες από τις παρελθούσες. Τέλος, οι συγγραφείς αμφισβητούν την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι σε βάθος χρόνου οι μετοχικές επενδύσεις θα αποφέρουν σίγουρες πραγματικές θετικές αποδόσεις. Το παράδειγμα της Ιαπωνίας είναι ενδεικτικό για τη διαχρονική αρνητική πορεία των μετοχικών τίτλων.
Παρά την αυστηρή κριτική για τους μετοχικούς τίτλους, οι συγγραφείς συμβουλεύουν τους επενδυτές για τη χρήση παγκοσμιοποιημένων χαρτοφυλακίων, ώστε να εξαλείψουν τους νέους κινδύνους που εμφανίζονται στο παγκόσμιο χωριό όπως είναι η τιμή του πετρελαίου, οι καταστροφικές δυνάμεις της φύσης, τα ναρκωτικά αλλά και η τρομοκρατία.
*Η κ. Κατερίνα Παπαευαγγέλου είναι Οικονομολόγος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου Πειραιά