Κοινωνικές υποχρεώσεις. Μικρά αντίτιμα διατήρησης συμβατικών σχέσεων, αναγκαστικών δεσμών. Buy me love. Δώρα – πολλά γιορτάσια, ονομαστικές, γενέθλια, αλλαγές χρόνου, επισκέψεις φιλοφρόνησης, πάρτι ευδαιμονίας. Πώς να πας μ’ άδεια χέρια; Θέλεις κάτι ιδιαίτερο. Το διαλέγεις με προσοχή ή με απόγνωση, έπειτα από ώρες αναζήτησης. Ούτε μικρό, ούτε μεγάλο. Φινετσάτο, επώνυμο, ασαφούς χρησιμότητας -ένα κόφτη πούρου, ας πούμε;- κάτι αντάξιο ενός ανθρώπου του μεσαίου χώρου (αλλά καπνίζει πούρα; Δεν πειράζει. Θα μάθει). Η υπάλληλος επιδοκιμάζει την επιλογή – πώς αλλιώς ν’ απαλλαγεί; Αλλά το δώρο είναι ατελές. Αν και μικρό, είναι αδύνατον να το βάλεις στην τσέπη και να φύγεις. Ιεροτελεστία της συσκευασίας. Την παρακολουθείς με προσήλωση. Η υπάλληλος την εκτελεί με μειδίαμα ευδαιμονίας (κλεφτές ματιές στο ρολόι – «άλλες πέντε ώρες δουλειά»). Βγάζει μερικά κουτιά. Καλαίσθητα, επενδυμένα με βελούδο, σατέν ή δέρμα. Διαλέγει ένα, πενταπλάσιο του μικροσκοπικού σου δώρου. Βγάζει λεπτεπίλεπτα, πολύχρωμα χαρτιά. Γεμίζει τον νεκρό χώρο του κουτιού και τοποθετεί πάνω τους το μικρό αντικείμενο, σαν να πρόκειται για εύθραυστο κρυστάλλινο χειροτέχνημα. Ακολουθούν οι κορδέλες – επιλέγει αυτή που θα κάνει ένα εντυπωσιακό κοντράστ πάνω στο κουτί. Ενα χρυσαφί αυτοκόλλητο τοποθετείται διακριτικά, σε μια γωνιά του – ταυτότητα προέλευσης. Ο συσκευασμένος μικρός θησαυρός τοποθετείται τελικά σε μια χάρτινη σακούλα – «προϊόν ανακύκλωσης που σέβεται το περιβάλλον». Η ιεροτελεστία ολοκληρώθηκε. Η μορφή καταβρόχθισε το περιεχόμενο.
Την απόλαυση της επιλογής διαδέχεται η δυσφορία της πληρωμής. Βγάζεις την πιστωτική σου, «δόσεις;», «όχι», «χρόνια πολλά» και βγαίνεις από το κατάστημα με τα επώνυμα αξεσουάρ. Αντικρίζεις με δέος την μεγαλοπρεπή Βαβέλ της Αγοράς, με τα δεκάδες καταστήματα όλο υποσχέσεις και απειλές. Ενας μεγάλος καθεδρικός ναός. (Τι θα ζωγράφιζες στον θόλο του Παντοκράτορα; Το αόρατο χέρι της αγοράς, μα πώς, αφού είναι αόρατο;) Στο μυαλό σου χοροπηδάει η μικρή λίστα υποχρεώσεων και επιθυμιών. Εχεις διαγράψει μόνο μία. Διέσχισες περίπου τη μισή Αττική, από Νότια προς Βόρεια, έχεις καταναλώσει χρήμα (σε βενζίνη) και χρόνο (σε μποτιλιάρισμα) γιατί η γειτονιά δεν προσφέρει πλέον αγοραστική απόλαυση. Επέλεξες ένα μεταλλικό αντικείμενο που θα μπορούσε να καταταγεί στην κατηγορία του περιττού. Σε παρηγορεί η ιδέα ότι ο πολιτισμός προέκυψε από το περιττό που έγινε ανάγκη. Το αντικείμενο σχεδιάστηκε στην Αμερική, το μέταλλο εξορύχτηκε στην Αφρική, μεταποιήθηκε στην Ασία, ταξίδεψε στη Βόρεια Ευρώπη μόνο και μόνο για να μπει η μικρή, χυτή σφραγίδα που βεβαιώνει τη γνησιότητά του. Τα υλικά συσκευασίας; Το κουτί ξεκίνησε τη ζωή του κάπου στα δάση του Καναδά, λυγερόκορμα έλατα έπεσαν για χάρη του, έγιναν χαρτοπολτός και χαρτόνι κάπου στις ΗΠΑ, το χαρτόνι πήρε τη μορφή κουτιού στην Κίνα, ταξίδεψε στην Ευρώπη και από εκεί κατέληξε σε μια ελληνική επιχείρηση ειδών συσκευασίας. Ανάλογη περιπέτεια πέρασαν τα ημιδιάφανα χαρτιά, οι μεταξένιες κορδέλες που έδεσαν με γούστο τη μικρή σπονδή στο περιττό. Το χρυσαφί αυτοκόλλητο με τη φίρμα του μαγαζιού είναι σίγουρα εγχώριας παραγωγής. Ολη η παγκοσμιοποίηση σ’ ένα μικρό κουτί. Το 70% είναι προορισμένο να γίνει σκουπίδια στα πρώτα λεπτά ζωής στα χέρια του αποδέκτη του. Η απόλαυση να αγοράζεις ένα δώρο κρατάει ώρες. Η χαρά να το ανοίγεις, δευτερόλεπτα. Το περιεχόμενο εκδικείται τη μορφή, το προϊόν, επιτέλους, θριαμβεύει επί της συσκευασίας. Αισιοδοξεί για ένα κύκλο ζωής αρκετών χρόνων. Θα αντέξει, είναι ατσάλινο.
Η βουή στη Βαβέλ διώχνει τις αρνητικές σκέψεις, επαναφέρει την καταναλωτική ευφορία, προορισμένη να εκτονωθεί σε 200 και πλέον καταστήματα που σε καλούν. The Call of Mall. Απαλές χριστουγεννιάτικες μελωδίες, χορωδίες αγγέλων ψάλλουν το «ωσαννά» στο shopping. Σε παρηγορεί η ιδέα ότι τα επόμενα πράγματα στη λίστα των υποχρεώσεων ανταποκρίνονται περισσότερο σε αυτό που αποκαλούμε «ανάγκη». Αισθάνεσαι ότι γερνάς. Πιάνεις τον εαυτό σου να διακτινίζεται στην παιδική ηλικία, όταν αυτό που αντιλαμβανόσουν ως αγορά περιοριζόταν στο μπακάλικο, στον φούρνο και στο ψιλικατζίδικο της γειτονιάς. Τα δύο πρώτα σού ήταν αδιάφορα (λιγόφαγο και μίζερο παιδί). Το τρίτο ήταν ένα μικρό καταναλωτικό σύμπαν. Ψιλικά, σιγαρέτα, υλικά μοδιστρών. Η μαμά, ως μοδίστρα, σου έδινε τακτικά ευκαιρίες εφόδων. «Δυο μέτρα εξτραφόρ, ένα κουτί ατσαλένιες καρφίτσες, ένα χαρτάκι βελόνες νούμερο…». Δεν θυμάσαι πια τα νούμερα. Το μαγαζί λεγόταν «Το Μικράκι». Κάθε γειτονιά είχε ένα «Μικράκι» που δήλωνε περήφανα το μέγεθός του. Σε λίγα τετραγωνικά όλη η παγκοσμιοποίηση του ’60. Κλωστές, χαρτικά, καραμέλες, σοκολάτες, παιχνίδια, όλα στριμωγμένα σε στενά ράφια, με μια τάξη που μόνον ο ιδιοκτήτης κατανοούσε. Η απόλαυση ήταν ο μικρός γυάλινος πάγκος που φιλοξενούσε σε ελάχιστες ποσότητες προσιτούς γευστικούς πειρασμούς. Στα ψηλότερα ράφια, οι απαγορευμένοι καρποί. Τέσσερα – πέντε παιχνίδια, χοντροκομμένα πλαστικά αυτοκινητάκια, μπάλες – ανάμεσά τους μια δερμάτινη, σπάνιο, πολύτιμο αγαθό. Υλικά συσκευασίας; Εφημερίδες κομμένες σε τρία μεγέθη, χασαπόχαρτο, λαδόκολλες για εξαιρετικές περιπτώσεις, μεταχειρισμένες νάιλον σακούλες από ψώνια στο κέντρο.
Βλακώδης νοσταλγία για μια εποχή ανέχειας. Αλλά σκέπτεσαι πώς οι δεκαετίες που πέρασα αντικατέστησαν μια πλάκα πράσινο σαπούνι (αρκετή για όλη τη λάτρα του σπιτιού) με δεκάδες προϊόντα καθαρισμού (50% συσκευασία, 50% περιεχόμενο). Καταναλώνω άρα υπάρχω; Ή μήπως καταναλώνω, άρα πετάω; Εχεις την ευχέρεια της επιλογής. Κανείς δεν σου απαγορεύει να περιοριστείς σε μια ασκητική κατανάλωση. Πράσινο σαπούνι. Ψωμί, τροφή, ρούχα, παπούτσια. Αλλά αν παραιτηθείς από την κατανάλωση του περιττού είναι σαν να κάνεις delete σε εκατομμύρια ανθρώπους της φτωχής Ανατολής που ζουν από την ευμάρεια της πλούσιας Δύσης. Υποτίθεται ότι το δίλημμα είναι δικό σου.
Αίσιο τέλος του μικρού καταναλωτικού σου οργίου. Εσβησες το 70% της λίστας. Αλλά έχεις και άλλες ευκαιρίες. Σήμερα είναι η τελευταία Κυριακή του χρόνου. Ψώνια μέχρι τελικής πτώσεως. Αποκλείεται να τ’ αποφύγεις.
Υ.Γ. Πάλι πονεμένες κοινοτοπίες έγραψες, θα πει ο Πρόεδρος. Αδυνατώ να γίνω χρήσιμος. Τι είμαι, άλλωστε; Ενα μόριο σκόνης στον πολιτισμό του περιττού.