Τρεις φορές το κόστος των ολυμπιακών έργων ή πέντε φορές περισσότερα χρήματα από αυτά που δαπανώνται για την παιδεία εκτιμάται ότι είναι το ποσό της φοροδιαφυγής. Σε ετήσια βάση ξεπερνά τα 30 δισ. ευρώ ή αλλιώς το 15% του ΑΕΠ.
Ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστήμιου κ. Νίκος Τάτσος στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ» τονίζει ότι η φοροδιαφυγή μπορεί να περιορισθεί και ότι υπάρχουν μέτρα που πρέπει να ληφθούν, ενώ υποστηρίζει ότι θα πρέπει να μελετηθεί η διεθνής εμπειρία. Θεωρεί τις χαριστικές ρυθμίσεις (περαίωση και συνάφεια) υπεύθυνες για την αύξηση της φοροδιαφυγής. Κρίνει απαραίτητη την επαναξιολόγηση των ελεγκτών, σημειώνοντας παράλληλα ότι θα πρέπει οι έλεγχοι στις επιχειρήσεις να προετοιμάζονται καλύτερα.
Αναφέρει δε, ότι υπάρχουν επιχειρήσεις και φορολογούμενοι που έκλεισαν την καριέρα τους χωρίς ποτέ να τους γίνει έλεγχος.
Η φοροδιαφυγή σύμφωνα με τον κ. Τάτσο εμφανίζεται ακόμα και στους μισθωτούς. Ωστόσο, τα πιο σημαντικά ποσοστά φοροδιαφυγής παρατηρούνται στον κατασκευαστικό τομέα και σε δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με τον τουρισμό.
Πιστεύει ότι οι απαλλαγές θα έπρεπε να επανεξετάζονται κατά διαστήματα, για να εξακριβωθεί αν εξακολουθούν να ισχύουν οι λόγοι για τους οποίους δόθηκαν. Υπάρχουν όμως και απαλλαγές που κανείς και ποτέ δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη σκοπιμότητά τους.
– Είναι μετρήσιμη η φοροδιαφυγή;
– Οταν επιχειρούμε να μετρήσουμε τη φοροδιαφυγή και την παραοικονομία, λέμε ότι πάμε να μετρήσουμε κάτι που δεν είναι μετρήσιμο. Γιατί, αν μπορούσαμε να μετρήσουμε τη φοροδιαφυγή και την παραοικονομία θα μπορούσαμε και να τις συλλάβουμε. Παρ’ όλα αυτά, οι οικονομολόγοι έχουν επινοήσει μεθόδους κατά προσέγγιση μέτρησης της φοροδιαφυγής, οι οποίες, όμως, δεν συμπίπτουν ως προς τα αποτελέσματα που δίνουν. Και αυτό συμβαίνει γιατί αυτές οι μέθοδοι βασίζονται σε διαφορετικές -συχνά ακραίες- υποθέσεις. Το σημαντικό, ωστόσο, συμπέρασμα που βγαίνει απ’ όλες αυτές τις μελέτες είναι ότι, ανεξάρτητα από τη μέθοδο που χρησιμοποιούν, η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα είναι πολύ μεγάλη. Και βέβαια, το ότι η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα είναι μεγάλη, είναι κάτι που το ζούμε καθημερινά και δεν χρειάζονται οι μελέτες για να μας το αποδείξουν. Το σημαντικό με τη δική μας μελέτη είναι ότι μετρήσαμε την παραοικονομία και τη φοροδιαφυγή σε μια μακρά περίοδο, από το 1960 έως το 1997. Ετσι, χρησιμοποιώντας την ίδια μέθοδο, με τα όποια πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτή έχει, μας δόθηκε η δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του φαινόμενου διαχρονικά. Διαπιστώσαμε ότι η φοροδιαφυγή δεν είναι μόνο μεγάλη, αλλά αυξάνεται διαχρονικά.
– Στη μελέτη είχατε διαπιστώσει ότι η φοροδιαφυγή ανέρχεται στο 65% των φορολογικών εσόδων του προϋπολογισμού. Πιστεύετε ότι έχουν ληφθεί τα μέτρα που θα οδηγούσαν στον περιορισμό της;
– Η εκτίμησή μας ήταν ότι πλησιάζει το 15% του ΑΕΠ, ή αλλιώς ότι είναι περίπου ίση με το 65% των φορολογικών εσόδων και πολύ πιθανό ακόμη μεγαλύτερη. Και οι εκτιμήσεις αυτές είναι βέβαια με τις επιφυλάξεις που ανέφερα παραπάνω, γιατί σε αντίθεση με ορισμένους συναδέλφους, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η δική τους μέθοδος δίνει το πραγματικό μέγεθος της φοροδιαφυγής, εγώ πιστεύω ότι δεν υπάρχει μέθοδος μέτρησης της φοροδιαφυγής που να μπορεί να δώσει ακριβείς εκτιμήσεις. Υπάρχουν μέτρα που πρέπει να ληφθούν, υπάρχουν τρόποι για να περιοριστεί η φοροδιαφυγή, αλλά η φοροδιαφυγή είναι ένα φαινόμενο το οποίο παντού και πάντα θα υπάρχει. Το ζητούμενο δεν είναι να εξαλειφθεί η φοροδιαφυγή, αυτό δεν μπορεί να γίνει, αλλά να περιορισθεί. Και η φοροδιαφυγή σαφώς μπορεί να περιορισθεί. Παρατηρούμε ότι το μέγεθος της φοροδιαφυγής και της παραοικονομίας ποικίλλει από χώρα σε χώρα, που σημαίνει ότι υπάρχουν παράγοντες που τις ευνοούν και άλλοι που τις αποθαρρύνουν.
– Ποια μέτρα πρέπει να λάβει το κράτος για να αντιμετωπίσει τη φοροδιαφυγή;
– Είναι ένα φαινόμενο που επιδέχεται πολλά μέσα αντιμετώπισης για να περιορισθεί η φοροδιαφυγή, τα περισσότερα όμως χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν, συνέπεια στην εφαρμογή και συντονισμό μεταξύ τους ώστε το ένα μέτρο να «δένει» με το άλλο.
– Οι χαριστικές ρυθμίσεις τύπου περαίωσης βοηθούν στην πάταξη της φοροδιαφυγής;
– Θυμάμαι ότι όταν πρωτοασχολήθηκα με το φορολογικό σύστημα της Ελλάδας, οι τότε υπεύθυνοι έλεγαν ότι αυτή είναι η τελευταία φορά που θεσπίζεται ευνοϊκή ρύθμιση και ότι τα μέτρα που λαμβάνονται θα περιορίσουν τη φοροδιαφυγή. Εχουν περάσει πάνω από είκοσι πέντε χρόνια και στο διάστημα αυτό έχουν θεσπισθεί πάρα πολλές ειδικές -ή όπως τις ονομάσατε «χαριστικές»- ρυθμίσεις. Πιστεύω ότι έχει γίνει συνείδηση πλέον στους φορολογούμενους ότι αργά ή γρήγορα θα υπάρξουν και άλλες τέτοιες ειδικές ρυθμίσεις. Και το χειρότερο είναι ότι οι συνεπείς φορολογούμενοι βλέπουν να κερδίζουν οι ασυνεπείς, κάτι που προφανώς αυξάνει το κίνητρο για φοροδιαφυγή. Θεωρώ ότι αυτές οι χαριστικές ρυθμίσεις είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για το μέγεθος της φοροδιαφυγής που υπάρχει στη χώρα.
– Κάποια συγκεκριμένα μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν. Θεωρείτε ότι ο ελεγκτικός μηχανισμός είναι προβληματικός;
– Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται κατά τη γνώμη μου είναι η σωστή εκπαίδευση των ελεγκτών, αλλά και η συνεχής παρακολούθηση της πορείας τους. Η δημιουργία συνθηκών άμιλλας μεταξύ τους όσον αφορά το ποιος θα επιλεγεί για να στελεχώσει το σώμα και ποιος θα παραμείνει σε αυτό. Θα μπορούσε να γίνεται κατά διαστήματα επανάκριση των ελεγκτών. Το υπουργείο διαθέτει εκπαιδευτικό κέντρο, το οποίο θα μπορούσε όχι μόνο να τους εκπαιδεύει επαρκώς, αλλά και να τους επαναξιολογεί. Να αξιολογεί, δηλαδή, τις γνώσεις τους σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο και να κρίνει την επάρκειά τους για το ελεγκτικό έργο. Αυτό θα λειτουργούσε και ως κίνητρο για να μπουν στο Σώμα των ελεγκτών τα ικανότερα στελέχη, τουλάχιστον ως προς την πλευρά των γνώσεων. Από εκεί και πέρα υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να βοηθήσεις το ελεγκτικό έργο, όπως είναι περιορισμός της πολυνομίας γιατί και αυτοί οι άνθρωποι βομβαρδίζονται σχεδόν καθημερινά με εγκυκλίους, αποφάσεις κ.λπ. και είναι δύσκολο να παρακολουθήσουν τι ισχύει κάθε φορά. Ενα μέτρο το οποίο έχει ληφθεί τελευταία και το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό είναι ο κατάλογος των εκπιπτόμενων δαπανών των επιχειρήσεων. Ο κατάλογος αυτός θα περιορίσει σημαντικά τις όποιες παρερμηνείες νόμων, την αβεβαιότητα των φορολογουμένων και θα διευκολύνει πολύ τον έλεγχο. Χρειάζεται σωστή επιλογή του δείγματος για έλεγχο, ο ελεγκτής δεν πρέπει να πηγαίνει τυχαία στην επιχείρηση που θα ελέγξει και όταν πηγαίνει σε αυτήν θα πρέπει ήδη να έχει υπόψη του κάποια στοιχεία γι’ αυτήν και τι ακριβώς θα πρέπει κατ’ αρχάς να αντιμετωπίσει. Στον τομέα αυτό έχουν γίνει σημαντικά βήματα, αλλά απομένει να γίνουν περισσότερα.
– Ο Ελληνας θα μπορούσε να αποκτήσει φορολογική συνείδηση, γιατί το να φοροδιαφεύγουμε το έχουμε λίγο μέσα μας;
– Την έχουμε τη φοροδιαφυγή μέσα στο αίμα μας ως μεσογειακός λαός. Σε κανένα φυσικά δεν είναι ευχάριστο να έρχεται το κράτος και να γίνεται συνεταίρος στο αποτέλεσμα του κόπου του και μάλιστα με ένα αρκετά υψηλό ποσοστό. Αν καταβάλεις υψηλό ποσοστό του εισοδήματός σου ως φόρο έχεις απαιτήσεις όσον αφορά το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών, τον τρόπο διαχείρισης του δημοσίου χρήματος, αλλά και όσον αφορά το πόσο πληρώνει ο πλησίον σου. Γιατί, αν βλέπεις ότι ο πλησίον σου φοροδιαφεύγει, αργά ή γρήγορα αυτό θα δημιουργήσει μία τάση και σε εσένα για φοροδιαφυγή. Θεωρώ ότι η τάση υπάρχει σε όλους μας, αλλά αν αισθανόμαστε την ανάσα του εφόρου κοντά μας, κάτι που σήμερα δεν συμβαίνει, αν ξέρουμε ότι υπάρχουν ποινές οι οποίες είναι σοβαρές και ότι θα εφαρμοσθούν και αν ξέρουμε ότι υπάρχει ίση αντιμετώπιση των ίσων τότε και η τάση για φοροδιαφυγή θα περιοριστεί.
– Μήπως θα πρέπει το κράτος να θεσπίσει αυστηρότερες ποινές;
– Ποινές έχουμε και ενδεχομένως να έχουμε και πολύ αυστηρές. Το θέμα είναι αν εφαρμόζονται αυτές οι ποινές και πότε πρέπει να εφαρμόζονται. Είναι διάφορα τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι ποινές δεν πρέπει να εξετάζονται από μόνες τους, αλλά σε συνδυασμό με την πιθανότητα να γίνει έλεγχος που θα αποκαλύψει τυχόν παραπτώματα. Γιατί αν υπάρχουν πολύ υψηλές ποινές σε ένα σύστημα που είναι πολύπλοκο και αδιαφανές, όπως είναι το ελληνικό, κινδυνεύουν να την πληρώσουν άσχημα και άνθρωποι που δεν είχαν πρόθεση για φοροδιαφυγή, αλλά δεν κατανόησαν σωστά το νόμο ή γνώριζαν πολύ καλά το νόμο, αλλά άλλο λέει ο νόμος, άλλο η υπουργική απόφαση και άλλο η εγκύκλιος. Τα μέτρα κατά συνέπεια δεν πρέπει να εξετάζονται και να λαμβάνονται αποσπασματικά. Η τάση για φοροδιαφυγή υπάρχει παντού. Ομως, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει διαφορετική παιδεία, η σχέση φορολογουμένων-φορολογούσας αρχής είναι διαφορετική και οι φορολογούμενοι πειθαρχούν. Αλλά εκεί είναι και η νομοθεσία τους αυστηρή, όχι μόνο όσον αφορά τις ποινές αλλά και όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο ασκείται η φορολογική εξουσία.
Εδώ δεν αισθάνεσαι, όπως θα λέγαμε, την αναπνοή του εφοριακού κοντά σου. Η μελέτη που κάναμε αποδεικνύει ότι υπάρχουν επιχειρήσεις και φορολογούμενοι, οι οποίοι έκλεισαν την καριέρα τους χωρίς ποτέ να τους γίνει έλεγχος. Θα είχε ενδιαφέρον να ρωτήσετε και ο ίδιος πόσοι από τους γνωστούς σας έχουν υποστεί έλεγχο ή πόσους τους πήρε τηλέφωνο η εφορία έστω για την παροχή μιας διευκρίνισης. Οταν δεν νιώθεις κοντά σου τον εφοριακό αυξάνεται και η τάση σου για φοροδιαφυγή.
– Υπάρχει μία τάση στο υπουργείο Οικονομικών να θέλει να ελέγχει σε ετήσια βάση το σύνολο των επιχειρήσεων;
– Είναι κάτι που πράγματι υπήρχε στην Ελλάδα και χρόνια λέμε ότι ο έλεγχος πρέπει να γίνεται δειγματοληπτικά. Εχουν όμως γίνει σημαντικότατα βήματα στον τομέα αυτό. Επιπλέον, με μια ρύθμιση που υπήρξε πέρυσι για τις ΜΜΕ ένας μεγάλος αριθμός ΜΜΕ βγήκε έξω από τον έλεγχο. Ο στόχος της ρύθμισης αυτής ήταν αφενός να αποδεσμευθεί προσωπικό που ασχολείται με τους φορολογικούς ελεγκτές, ώστε να δοθεί έμφαση στον έλεγχο των περισσότερο σημαντικών υποθέσεων και αφετέρου να μειωθεί η αβεβαιότητα των ΜΜΕ, εφόσον βέβαια κινούνται τα φορολογικά τους δεδομένα σε ένα λογικό πλαίσιο. Από εκεί και πέρα οι υπόλοιπες επιχειρήσεις πρέπει να ελέγχονται αλλά δειγματοληπτικά. Οσο βελτιώνεται η μηχανοργάνωση του υπουργείου και αποκτά στοιχεία τα οποία μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για να τα επισημάνει τους φορολογούμενους που εμφανίζουν αυξημένη πιθανότητα για φοροδιαφυγή, ο έλεγχος θα γίνεται αποδοτικότερος.
– Σε πόσο χρονικό διάστημα θα είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο;
– Δεν είμαι σε θέση να ξέρω. Δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό έχουν προχωρήσει οι διάφορες ενέργειες που γίνονται στο υπουργείο και στη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. Πιστεύω ότι δεν θα αργήσουμε να έχουμε αποτελεσματικούς ελέγχους.
– Πρόσφατα το οικονομικό επιτελείο μείωσε τους συντελεστές φορολόγησης των επιχειρήσεων. Πιστεύετε ότι τέτοιες κινήσεις βοηθούν στη μείωση τη φοροδιαφυγής;
– Κοιτάξτε, ενώ η αύξηση του φορολογικού συντελεστή προκαλεί και αύξηση της τάσης για φοροδιαφυγή, η μείωση του συντελεστή δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι προκαλεί μείωση της φοροδιαφυγής. Παρ’ όλα αυτά η σταδιακή μείωση των φορολογικών συντελεστών που γίνεται σε συνδυασμό με τη δημοσιοποίηση της λίστας των εκπιπτόμενων και μη εκπιπτόμενων δαπανών, το οποίο θεωρώ ότι είναι από τα σημαντικότερα μέτρα των τελευταίων δεκαετιών, θα οδηγήσουν σε περιορισμό της φοροδιαφυγής. Ιδιαίτερα αν επισημάνει κανείς ότι αυτός ο κατάλογος των εκπιπτόμενων και μη δαπανών χρόνο με το χρόνο εμπλουτίζεται και προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες παραγωγής και εμπορίας. Αυτός ο κατάλογος, σε συνδυασμό με τη σημαντική πρόοδο που γίνεται στον μηχανογραφικό τομέα, πιστεύω ότι θα βοηθήσουν πολύ.
– Πιστεύετε ότι θα πρέπει να ακολουθήσουμε κάποιο ελεγκτικό μοντέλο για την οργάνωση των υπηρεσιών του υπουργείου Οικονομικών;
– Κοιτάξτε, είμαι κατά των μοντέλων και της αντιγραφής αυτών. Κάθε μέτρο είναι κατάλληλο στην κατάλληλη χώρα, την κατάλληλη εποχή. Και ένα μέτρο το οποίο αποδείχθηκε αποτελεσματικό σε μια χώρα δεν σημαίνει ότι θα είναι το ίδιο αποτελεσματικό σε κάποια άλλη. Αυτό που πιστεύω είναι ότι πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ανοικτά, να μελετούμε τη διεθνή εμπειρία και να προσπαθούμε να κερδίσουμε όσα πιο πολλά μπορούμε από αυτήν. Και στον τομέα αυτό έχω την αίσθηση ότι πολλά είναι αυτά που μπορούμε να κάνουμε. Γιατί, επειδή ακριβώς βρισκόμαστε αρκετά πίσω από άλλες χώρες, πιστεύω ότι αν μελετήσουμε με προσοχή την εμπειρία τους είναι ζήτημα ελάχιστου χρόνου να δούμε τι είναι αυτό που μας ταιριάζει καλύτερα και να το προσαρμόσουμε στα δικά μας δεδομένα.
Κατασκευές και τουρισμός, οι… πρωταθλητές
– Σε ποιους κλάδους της οικονομίας κατά τη γνώμη σας, παρατηρείται η μεγαλύτερη φοροδιαφυγή;
– Η φοροδιαφυγή είναι τόσο ευρέως διαδεδομένη που παρατηρείται παντού. Ακόμα και στους μισθωτούς, οι οποίοι λέμε ότι δεν μπορούν να φοροδιαφύγουν. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα πιο σημαντικά ποσοστά φοροδιαφυγής παρατηρούνται στον κατασκευαστικό τομέα και σε δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με τον τουρισμό. Νομίζω ότι οι πρόσφατες ρυθμίσεις για την επιβολή του ΦΠΑ στην οικοδομή θα περιορίσουν σημαντικότατα τη φοροδιαφυγή στον τομέα αυτό. Βέβαια, σε κανένα τομέα δεν θα εξαλειφθεί. Είναι ένα πράγμα που είναι ζωντανό και πάντα θα υπάρχει. Πιστεύω, όμως, ότι η επιβολή του ΦΠΑ στην οικοδομή θα περιορίσει τη φοροδιαφυγή σημαντικά. Σε πολλούς από τους υπόλοιπους τομείς, όπου τα ποσοστά φοροδιαφυγής εμφανίζονται αυξημένα, υπάρχουν σημαντικότατα περιθώρια περιορισμού της.
Οι απαλλαγές αποτελούν «πρόνοια για τους πλούσιους»
– Φοροδιαφυγή όμως παρατηρείται και στις φοροαπαλλαγές που ισχύουν σήμερα για τα φυσικά πρόσωπα;
– Οι φορολογικές απαλλαγές εξ ορισμού είναι υπέρ των υψηλών εισοδηματικών τάξεων. Γιατί, τη φορολογική απαλλαγή την απολαμβάνει αυτός που έχει φορολογητέο εισόδημα. Αυτός που έχει έτσι και αλλιώς αφορολόγητο εισόδημα είτε του δώσεις απαλλαγή είτε όχι δεν τον απασχολεί. Οπως λέμε οι ασχολούμενοι με τα δημόσια οικονομικά, οι φορολογικές απαλλαγές αποτελούν «πρόνοια για τους πλούσιους». Οι απαλλαγές θα έπρεπε πράγματι να επανεξετάζονται κατά διαστήματα, για να εξακριβωθεί αν εξακολουθούν να ισχύουν οι λόγοι για τους οποίους δόθηκαν. Υπάρχουν όμως και απαλλαγές τις οποίες κανείς και ποτέ δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη σκοπιμότητά τους.
Διαρκώς υπό αναμόρφωση
– Χρειάζεται αναμόρφωση το φορολογικό σύστημα;
– Υπό μία έννοια, το φορολογικό σύστημα πρέπει να είναι υπό αναμόρφωση, γιατί οι συνθήκες μεταβάλλονται. Κατά μείζονα λόγο χρειάζεται αναμόρφωση το ελληνικό φορολογικό σύστημα. Γιατί, αν και υπάρχουν αλλαγές κάθε χρόνο, ουδέποτε αντιμετωπίστηκε ως σύστημα. Και τη λέξη «σύστημα» θέλω να την υπογραμμίσω. Η φορολογία αντιμετωπίζεται περιστασιακά και σπασμωδικά. Κοιτάμε συγκεκριμένες κάθε φορά διατάξεις και δεν κοιτάμε το σύνολο. Πιστεύω ότι το φορολογικό χρειάζεται μία σε βάθος μελέτη, η οποία όμως απαιτεί χρόνο.