Η θύελλα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία σοβεί πλέον και στην πατρίδα μας, δεν δοκιμάζει μόνο την αντοχή των επιχειρήσεων αλλά οδήγησε ήδη «στα βράχια» τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά. Ο υπερχρεωμένος καταναλωτής είναι, άδικα, ο πρώτος ναυαγός στο πέλαγος των χρεών.
Ενώ υπήρχε ανέκαθεν νομοθετικό πλαίσιο για την επιεική αντιμετώπιση της επιχειρηματικής οικονομικής κρίσης, η οικονομική αδυναμία του υπερχρεωμένου καταναλωτή δεν ρυθμίζεται με κανόνες αυτονόητης επιείκειας στο ελληνικό δίκαιο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, με εντυπωσιακό τρόπο, λήφθηκαν από την κυβέρνηση έκτακτα μέτρα για να διασωθούν κάποια σαπιοκάραβα από τον κλάδο των κρατικοδίαιτων ελληνικών επιχειρήσεων. Την ίδια στιγμή, ο υπερχρεωμένος καταναλωτής, ο οποίος χρηματοδοτεί τη διάσωση αυτών των επιχειρήσεων, και ως φορολογούμενος, εγκαταλείπεται στις ξέρες.
Νομοθετική πρόβλεψη για την αντιμετώπιση της οικονομικής αφερεγγυότητας των επιχειρήσεων υπήρχε ανέκαθεν. Τέτοια είναι η ειδική νομοθεσία για την εμπορική πτώχευση και τους παρα – πτωχευτικούς θεσμούς της διάσωσης και εξυγίανσης των προβληματικών επιχειρήσεων. Δεν υπάρχει όμως οποιαδήποτε, ειδική και προστατευτική, νομοθετική πρόβλεψη για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά.
Ετσι, ο καταναλωτής που βρέθηκε υπερχρεωμένος, επειδή κάποτε διαψεύσθηκε στις οικονομικές προσδοκίες από τη δουλειά του ή επειδή αντιμετώπισε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, μένει για πάντα υπερχρεωμένος. Και αδυνατεί, εσαεί, να ορθοποδήσει.
Για παράδειγμα, οικογενειάρχης μισθωτός των 1.700 ευρώ ο οποίος συγκυριακά βρέθηκε να οφείλει σε διάφορους πιστωτές και πιστωτικά ιδρύματα χρηματικά ποσά συνολικού ύψους 100.000 ευρώ κινδυνεύει να περάσει την υπόλοιπη ζωή του ως οφειλέτης υπό διωγμό. Και, τελικά, να περιθωριοποιηθεί. Ο τόκος υπερημερίας που τρέχει θα επιδεινώνει διαρκώς τη θέση του και θα τον εμποδίζει να συγκρατήσει τις οφειλές του σε ελεγχόμενο ύψος.
Η νομοθετική προστασία του υπερχρεωμένου και απελπισμένου καταναλωτή, ιδίως στην παρούσα συγκυρία, αποτελεί στοιχειώδη υποχρέωση της ελληνικής πολιτείας. Η άμεση θέσπιση ενός νόμου για τη ρύθμιση των χρεών και την απαλλαγή των υπερχρεωμένων καταναλωτών, κατά τα διεθνή ρυθμιστικά πρότυπα, είναι επιβεβλημένη. Με τον τρόπο αυτόν θα καλυφθεί όχι απλώς ένα νομικό κενό, αλλά ένα κενό πολιτισμού που μπορεί να δημιουργήσει ανεξέλεγκτη κοινωνική κρίση στην πατρίδα μας.
Ο υπερχρεωμένος καταναλωτής, ο οποίος δεν έχει σήμερα δεύτερη ευκαιρία, βιώνει δραματικά την οικονομική δυσπραγία του. Βλέπει τον οικογενειακό του προϋπολογισμό να καταρρέει και απογοητεύεται, παραιτούμενος από την προσπάθεια να παραμείνει στη συναλλακτική ζωή. Η βέβαιη περιθωριοποίηση του καταναλωτή, λόγω της υπερχρέωσής του, τον εξουθενώνει ως οικογενειάρχη και τον εξουδετερώνει ως ενεργό πολίτη, με συνέπεια να δημιουργείται μείζον πρόβλημα στην κοινωνία και στη δημοκρατική της λειτουργία. Ταυτόχρονα τον καθιστά και αναξιόχρεο οφειλέτη που αδυνατεί οριστικά να ανταποκριθεί στα χρέη του και αποσύρεται από την οικονομική ζωή, με προφανή ζημιά τόσο της εθνικής οικονομίας όσο και των ατομικών πιστωτών του.
Για την άμεση αντιμετώπιση του εκρηκτικού προβλήματος των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, η αξιωματική αντιπολίτευση κατέθεσε στη Βουλή το περασμένο καλοκαίρι σχετική πρόταση νόμου. Το ΠΑΣΟΚ αξιοποίησε τη διεθνή συζήτηση για την υπερχρέωση των νοικοκυριών και πρότεινε τη θέσπιση ειδικού δικαίου επιείκειας, υπέρ των καταναλωτών. Αυτή η πρόταση νόμου διευθετεί με κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική αποτελεσματικότητα το ζήτημα των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, αφού ικανοποιεί ισόρροπα τόσο τα συμφέροντα των νοικοκυριών όσο και τα συμφέροντα των πιστωτών τους.
Ειδικότερα, η πρόταση νόμου προβλέπει οργανωμένη διαδικασία διαπραγμάτευσης του καταναλωτή με τους πιστωτές του και εξειδικευμένη δικαστική παρέμβαση για τη ρύθμιση των χρεών του. Δηλ., αντί να άγεται και να φέρεται ο καταναλωτής αβοήθητος στη θύελλα των διεκδικήσεων, να αντιπαρατίθεται με τους πιστωτές του για το ύψος των απαιτήσεών τους και την τοκοφορία τους, να εξοφλεί προνομιακά τους πιστωτές που τον πιέζουν περισσότερο και τον απειλούν σε βάρος των υπολοίπων κ. λπ., θα δικαιούται, με βάση την πρόταση νόμου, να προσφύγει σε οργανωμένη και νομοθετικά καθορισμένη διαδικασία χειρισμού της οικονομικής του κρίσης.
Πιο συγκεκριμένα, η διαδικασία αυτή θα επιτρέπει στον υπερχρεωμένο καταναλωτή να συνομιλεί σε οργανωμένο, επίσημο και ανοιχτό διάλογο με το σύνολο των πιστωτών του. Να συμφωνεί μαζί τους δίκαιες και εύλογες διευκολύνσεις στην αποπληρωμή των χρεών του (όπως προθεσμία χάριτος ή αναστολή της τοκοφορίας). Να ικανοποιεί σύμμετρα τους πιστωτές του με τα οικονομικά μέσα που διαθέτει. Και να απαλλάσσεται οριστικά από εκείνα τα χρέη που είναι αντικειμενικά αδύνατο να εξοφλήσει. Σε περίπτωση δε που η οργανωμένη αυτή διαπραγμάτευση με τους πιστωτές δεν καταλήξει σε εξωδικαστικό συμβιβασμό, προβλέπεται στην πρόταση νόμου δικαστική παρέμβαση για τη δίκαιη διευθέτηση των διαφορών του υπερχρεωμένου καταναλωτή, στο πλαίσιο δεσμευτικού δικαστικού συμβιβασμού.
Οι προαναφερόμενες ρυθμίσεις της πρότασης νόμου του ΠΑΣΟΚ αποτελούν αυτονόητες δικαιοπολιτικές επιλογές που υπαγορεύονται όχι μόνο από τις στοιχειωδέστερες αρχές του ουμανισμού και του κοινωνικού κράτους δικαίου. Αλλά επιβάλλονται και από την ανάγκη εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς σε συνθήκες κοινωνικής ειρήνης. Αλλωστε, παρόμοιες ρυθμίσεις αποτελούν ισχύοντες νόμους στις έννομες τάξεις της Ευρώπης και της Αμερικής, ήδη προ πολλού.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι με τις αρχές των ρυθμίσεων της πρότασης νόμου της αξιωματικής αντιπολίτευσης έσπευσαν να συμφωνήσουν όλοι οι φορείς που συμμετείχαν στην πολύμηνη δημόσια διαβούλευση. Συμπεριλαμβανομένης και της Ελληνικής Ενωσης Τραπεζών (EET). Επομένως, στην κοινωνία και στην αγορά υπάρχει consensus για την άμεση προστασία των υπερχρεωμένων καταναλωτών.
Μετά τις εξαγγελίες του Γιώργου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη την προηγούμενη εβδομάδα, φαίνεται ότι θα δοθεί στον υπερχρεωμένο καταναλωτή η «σανίδα σωτηρίας» που βρίσκεται στην προαναφερόμενη πρόταση νόμου του ΠΑΣΟΚ. Πάντως, ο καταναλωτής τη δικαιούται. Οχι μόνο για λόγους ανθρωπισμού. Αλλά, κυρίως, διότι ο υπερχρεωμένος καταναλωτής είναι ο μόνος που σίγουρα δεν ευθύνεται για την παγκόσμια οικονομική θύελλα. Παρά μόνο, λίγο -ίσως- και σε εξαιρετικές περιπτώσεις, για το προσωπικό του ναυάγιο.