Διαβάζοντας το βιβλίο της Κάρμεν Ράινχαρτ, καθηγήτριας οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και του Κένεθ Ρόγκοφ, καθηγητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαντ, «Αυτή τη φορά (τα πράγματα) είναι διαφορετικά», εκπλήσσεται και εξοργίζεται κανείς, γιατί οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί έχουν ελάχιστα διδαχθεί από την εμπειρία του παρελθόντος. Εξετάζοντας 66 χώρες από πέντε ηπείρους και αναλύοντας πλήθος στατιστικών στοιχείων, που καλύπτουν τουλάχιστον δύο αιώνες, από το 1800 έως το 2008, οι συγγραφείς περιγράφουν κρατικές χρεοκοπίες, τραπεζικές κρίσεις, καταρρεύσεις νομισμάτων και πληθωριστικές εκρήξεις, για να διαπιστώσουν ότι η ιστορία των χρηματοοικονομικών κρίσεων επαναλαμβάνεται με σταθερή συχνότητα και αγριάδα, πλήττοντας εξίσου άσχημα πλούσιες και φτωχές χώρες.
Μια βασική υπόθεση του βιβλίου είναι ότι η υπερχρέωση κυβερνήσεων, τραπεζών, επιχειρήσεων και ιδιωτών αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας, γιατί την καθιστά περισσότερο ευάλωτη σε κρίσεις εμπιστοσύνης, ιδίως όταν το χρέος είναι βραχυπρόθεσμο. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν την εκδήλωση της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης, οπότε αυτή δεν εξετάζεται ως ένα παράδειγμα προς αποφυγήν, μιας χώρας της Ευρωζώνης, που ζούσε με μία ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλιά της.
Από τα στοιχεία για 250 περιπτώσεις χρεοκοπίας στο εξωτερικό χρέος διαφόρων χωρών από το 1800 έως το 2008, φαίνεται ότι η σύγχρονη Ελλάδα πέρασε τον μισό χρόνο της ύπαρξής της ως ανεξάρτητου κράτους, δηλ. περίπου ένα αιώνα, σε κατάσταση πτώχευσης, αδυναμίας πληρωμών ή αναδιάρθρωσης του χρέους της. Η Αργεντινή διαθέτει το ρεκόρ της μεγαλύτερης χρεοκοπίας, καθώς αθέτησε τις δανειακές υποχρεώσεις της το 2001 σε εξωτερικό χρέος 95 δισ. δολ. Η χρεοκοπία της Ρωσίας το 1918 την απέκλεισε από τις διεθνείς χρηματαγορές για 69 έτη, η πτώχευση της Ελλάδος το 1826 της στέρησε την πρόσβαση για 53 έτη. Χρεοκοπίες όμως έχουν πλήξει πλούσιες και φτωχές χώρες και όλες οι χώρες έχουν πτωχεύσει τουλάχιστον μια φορά στην ιστορία τους. Η Ελλάδα πέντε φορές, το 1826, 1843, 1860,1893 και 1932. Η Τουρκία επίσης πέντε φορές, το 1915, 1931, 1940, 1978 και 1982.
Εκτός από τις κρίσεις χρέους, οι τραπεζικές κρίσεις είναι ιδιαίτερα συχνές, ακόμη και στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Στη Γαλλία κατεγράφησαν 15 από το 1800, στις ΗΠΑ 13, στην Μεγάλη Βρετανία 12 και στην Ελλάδα μόνο δύο. Οι συγγραφείς τονίζουν ότι οι χώρες έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες να ξεπεράσουν τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις από το να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις χρέους. Σύμφωνα με τον Μπεν Μπερνάνκι, τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος ήταν μια βασική αιτία, που η Μεγάλη Υφεση στις ΗΠΑ το 1930 διήρκησε μια δεκαετία, αντί να τερματιστεί σε ένα ή δύο χρόνια. Οι τραπεζικές κρίσεις εκδηλώνονται σε περιόδους μεγάλης διεθνούς κινητικότητας κεφαλαίων, χρηματοοικονομικής φιλελευθεροποίησης, ανεπαρκών ρυθμίσεων και χαλαρής εποπτείας.
Το κύμα των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, που εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, με την κατάρρευση της αγοράς στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ, τη διετία 2007/2008, διέλυσε οποιαδήποτε υπόθεση ότι οι βίαιες χρηματοπιστωτικές κρίσεις ανήκαν στο παρελθόν ή χαρακτήριζαν μόνο ασταθείς αναδυόμενες αγορές. Μετά τη φούσκα των εταιρειών πληροφορικής το 2001, έξι χρόνια αργότερα έσκασε η φούσκα της αγοράς ακινήτων, αφού επικράτησε πάλι το «σύνδρομο της διαφορετικότητας», με το σκεπτικό ότι η Αμερική δεν διέτρεχε κινδύνους, αφού διέθετε ένα καινοτόμο χρηματοπιστωτικό σύστημα, με νέα και πολύπλοκα χρηματοοικονομικά εργαλεία, καθώς και τη μεγαλύτερη σε μέγεθος και ρευστότητα αγορά κεφαλαίων στον κόσμο. Ακόμη και το ΔΝΤ στην εξαμηνιαία έκθεσή του τον Απρίλιο 2007 διέγνωσε ότι οι κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομία ήταν ιδιαίτερα χαμηλοί.
Οι συγγραφείς επιμένουν ότι η ιστορική εμπειρία μας διδάσκει ότι θα ελλοχεύει πάντα ο πειρασμός να υπερβεί κανείς τα λογικά όρια, να παραδοθεί στην απληστία των αγορών, να συσσωρεύσει χρέη αλόγιστα, υπονομεύοντας όμως έτσι το χρηματοπιστωτικό σύστημα και την ίδια τη βιωσιμότητα της χώρας. Υπάρχουν πολλοί δείκτες που μας προειδοποιούν έγκαιρα για την επερχόμενη θύελλα, αρκεί οι υπεύθυνοι να μη βαυκαλίζονται, όπως οι προκάτοχοί τους επί αιώνες, ότι «αυτή το φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά». Σήμερα μάλιστα γίνεται πιο επιτακτική η ανάγκη επιστροφής σε ένα αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο, όπως αυτό που διευκόλυνε τη σταθερότητα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πριν διαβρωθεί στην δεκαετία του ’80 με οδυνηρά αποτελέσματα, όπως έδειξε και η παγκόσμια περιπέτεια του 2008.
* Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρετεί ως Διευθυντής του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας Γενεύης και διετέλεσε Διευθυντής του ΓΤΕ της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον.