Με νωπές ακόμη τις πρόσφατες εξελίξεις γύρω από το Μεσοπρόθεσμο αλλά και την αβεβαιότητα γύρω από την εκταμίευση ή όχι της πέμπτης δόσης (κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα σε άτακτη χρεοκοπία), πρόθεσή μας εδώ είναι να επιχειρηματολογήσουμε ότι σε μια Νομισματική Ενωση, η οποία βρίσκεται σε δημοσιονομική κρίση (βλ. την κρίση χρέους στην Ευρωζώνη), η αλληλέγγυα στάση των μεγάλων χωρών προς τους «αδύναμους κρίκους» είναι ταυτόχρονα και η εθνικά υπεύθυνη στάση τους.
Η πιο πάνω θέση μας βασίζεται στα διακριτά χαρακτηριστικά της κρίσης χρέους μιας χώρας που ανήκει σε μια Νομισματική Ενωση (Ν. Ε.). Πρώτον, σε αντίθεση με μία χώρα που δεν ανήκει σε μία Ν. Ε. και στην οποία η μαζική φυγή των επενδυτών από τα κρατικά της ομόλογα οδηγεί σε υποτίμηση του νομίσματός της και αυτή με τη σειρά της σε πληθωρισμό και αύξηση του προϊόντος μέσω της ενίσχυσης των εξαγωγών και με προφανείς τις θετικές επιπτώσεις στη δυναμική του δημόσιου χρέους της, σε μία χώρα-μέλος μιας Ν. Ε. ο πιο πάνω μηχανισμός απλά δεν υφίσταται. Επιπλέον, εάν η εν λόγω χώρα-μέλος είναι υπερχρεωμένη και μάλιστα της επιβληθεί μία διαρκής μονόπλευρη λιτότητα (εσωτερική υποτίμηση) το αποτέλεσμα θα είναι μια βαθιά ύφεση και η «παγίδα χρέους». Δεύτερον, με δεδομένο τον υψηλό βαθμό ολοκλήρωσης των χρηματοπιστωτικών αγορών σε μια Ν. Ε., ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος μιας δυναμικής κερδοσκοπίας, ενός ντόμινο αντιδράσεων στις αγορές των κρατικών ομολόγων της Ν. Ε. με αρνητικές συνέπειες στο τραπεζικό σύστημα και τελικά την αποσταθεροποίηση του ίδιου του κοινού νομίσματος. Τα νούμερα για την Ευρωζώνη είναι αποκαλυπτικά και έχουν ήδη σημάνει συναγερμό (πηγή: BIS, June 2011): η έκθεση μόνο των γερμανικών και γαλλικών τραπεζών στο ελληνικό χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) είναι πάνω από 90 δισ. ευρώ, ενώ η συνολική έκθεση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος στο χρέος των τεσσάρων χωρών της ευρωπεριφέρειας είναι κάτι λιγότερο από 1 τρισ. ευρώ!
Ως γνωστόν, τα μεγάλα κράτη αντέδρασαν στην κρίση χρέους μέσω των πακέτων διάσωσης που συνοδεύονταν από αυστηρή λιτότητα και κυρώσεις με στόχο να «τιμωρηθούν» τα δημοσιονομικά ανεύθυνα κράτη. Τα υψηλά επιτόκια δανεισμού, «το μαρτύριο της σταγόνας» ανά τρίμηνο για να εκταμιευθεί η επόμενη δόση, η υπερβολική λιτότητα που αυτοϋπονομεύει την επιτυχία της ίδιας της δημοσιονομικής προσαρμογής (ο φαύλος κύκλος ελλείμματος – ύφεσης) κ. λπ., όλα αυτά μάλλον δεν είναι ενδείξεις ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, ενώ από την άλλη εγείρουν το ερώτημα εάν η «αυστηρότητα της τιμωρίας» είναι η καλύτερη λύση στο πρόβλημα του ηθικού κινδύνου στην κρίση χρέους στην ευρωπεριφέρεια. Η φιλοσοφία, όμως, της τιμωρίας, η νέμεσις, δεν εξαντλείται μόνο στις κυβερνήσεις, αλλά συναντάται και στον ιδιωτικό τομέα, π. χ. μέσα από τη διαδικασία της Πρωτοβουλίας της Βιέννης σχετικά με το νέο δάνειο προς την Ελλάδα που βρίσκεται σήμερα στην επικαιρότητα ή αργότερα το 2013 στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ). Το πρόβλημα γενικότερα με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα σε διασώσεις κρατών είναι ότι έχει χαρακτηριστικά μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας: η πιθανή (μελλοντική) τιμωρία των ιδιωτών ομολογιούχων μπορεί από μόνη της να προκαλέσει πολύ νωρίτερα την κρίση στην αγορά ομολόγων και η οποία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εν τη απουσία τής πιο πάνω τιμωρίας.
Οι πιο πάνω παρατηρήσεις περί μιας προτεσταντικής ηθικής στην αντιμετώπιση της κρίσης χρέους δεν θα πρέπει να παρερμηνευθούν: αναμφίβολα το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης έχουν τα ίδια τα κράτη-μέλη που έχουν το πρόβλημα (π. χ. οι σπάταλες κυβερνήσεις στην περίπτωση της Ελλάδος τα τελευταία 30 χρόνια, η αλόγιστη συμπεριφορά των τραπεζών στην Ιρλανδία, όπως όμως μεγάλο μέρος της ευθύνης έχουν και οι οίκοι αξιολόγησης). Για τη χώρα μας αλληλέγγυα αλλά και ταυτόχρονα εθνικά υπεύθυνη στάση είναι η αποκατάσταση της διατηρησιμότητας των δημοσίων οικονομικών μας (και η εξάλειψη έτσι του κινδύνου μετάδοσης της χρεοκοπίας). Αυτό σημαίνει δημιουργία υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων (δηλ. επώδυνες λύσεις), άμεση υλοποίηση των διαρθρωτικών αλλαγών και των αποκρατικοποιήσεων για τη μείωση του κράτους, αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας κ. λπ. αλλά και (εθνικές) πολιτικές για την επανεκκίνηση της οικονομίας, που θα βάλουν ένα τέλος στη βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, μια ύφεση η οποία εκτροχιάζει τη δημοσιονομική προσαρμογή και υπονομεύει την κοινωνική συνοχή.
Δεδομένου ότι η κρίση χρέους έχει λάβει πλέον ευρωπαϊκές διαστάσεις, ευρωπαϊκές θα πρέπει, κατ’ εξοχήν, να είναι και οι λύσεις του προβλήματος. Το διακύβευμα δεν είναι μόνο η χρεοκοπία της Ελλάδας, αλλά και η σταθερότητα του ίδιου του ευρώ. Η πιο πάνω συλλογιστική είναι πολύ κοντά στην επιχειρηματολογία που ανέπτυξε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης την περασμένη εβδομάδα στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στις Βρυξέλλες. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η θέση της Ελλάδος είναι -και θα πρέπει να παραμείνει- στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και ότι η διασφάλιση αυτού είναι προς το συμφέρον της ίδιας της Ευρωζώνης. Ετσι, στο θέμα της διαχείρισης του ελληνικού χρέους χρειάζονται άμεσα μεγάλες παρεμβάσεις από το EFSF στη δευτερογενή αγορά ομολόγων, με στόχο την απομείωση του χρέους τουλάχιστον κατά 30% του ΑΕΠ, το οποίο μαζί με τα 50 δισ. θα μειώσει το χρέος μας στα διαχειρίσιμα επίπεδα του 100% του ΑΕΠ. Μεσοπρόθεσμα, θα πρέπει ο ΕΜΣ από ένα διακυβερνητικό όργανο που είναι σήμερα να μετεξελιχθεί σε ένα αληθινό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο. Επιπλέον, θα πρέπει να εντατικοποιηθεί η προεργασία που ξεκίνησε ήδη στην Commission έτσι ώστε στην επόμενη τριετία να έχουμε την έκδοση του κοινού ευρωομολόγου σε μαζική κλίμακα. Τέλος, στο σκέλος της ανάκαμψης-ανάπτυξης προέχουν οι στοχευμένες ΑΞΕ που μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω του εταιρικού επενδυτικού ευρωομολόγου, το οποίο θα εξασφαλίζει φθηνή χρηματοδότηση από τις αγορές για το κόστος του project αλλά και πολυετή προνομιακά έσοδα μέσω της σύμβασης παραχώρησης. Η πρωτοφανής δημοσιονομική κρίση που πλήττει την ευρωπεριφέρεια σήμερα μπορεί πράγματι να εξελιχθεί σε μοναδική ευκαιρία για την Ευρώπη (βλ. δημοσιονομική ενοποίηση), αρκεί τα μεγάλα κράτη να πάψουν να βλέπουν τη διάσωση των προβληματικών χωρών-μελών ως ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. Αυτό υπαγορεύει τόσο η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη όσο και η οικονομική λογική.
* Ο κ. Γιάννης Μουρμούρας είναι καθηγητής Μακροοικονομίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και σύμβουλος του προέδρου της Ν.Δ. κ. Αντ. Σαμαρά.