Λίγοι αναλυτές ήταν σε θέση να προβλέψουν το 2008 την οικονομική κρίση που ξεκίνησε στις ΗΠΑ με μια σειρά χρεοκοπιών τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών. Η κρίση εξαπλώθηκε γρήγορα στον υπόλοιπο κόσμο, μέσω του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, ως μια παγκόσμια καταιγίδα που έπληξε με ιδιαίτερη σφοδρότητα πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Στις περισσότερες περιπτώσεις η χρηματοπιστωτική κρίση εξελίχθηκε γρήγορα σε οικονομική κρίση, επηρεάζοντας αρνητικά την πραγματική οικονομία στις πλέον προηγμένες χώρες. Στην Ελλάδα, η καταιγίδα άργησε λίγο να φτάσει (ο ρυθμός ανάπτυξης του ελληνικού ΑΕΠ το 2009 ήταν ακόμα μεταξύ των υψηλότερων στην Ε. Ε.) αλλά όταν ήρθε τα αποτελέσματά της ήταν πολύ πιο καταστροφικά. Αυτό οφείλεται κυρίως σε εσωτερικούς παράγοντες, όπως η κατάσταση των δημόσιων οικονομικών, το μέγεθος της δημόσιας διοίκησης και η έλλειψη ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Παρά το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση άρχισε να εφαρμόζει σημαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης, σύντομα κατέστη σαφές ότι η χώρα δεν μπορούσε να φέρει εις πέρας μόνη της ένα τέτοιο κολοσσιαίο έργο. Οντας αντιμέτωπη με την αδυναμία, ουσιαστικά, άντλησης κεφαλαίων από τις αγορές και, ως εκ τούτου, με τον κίνδυνο χρεοκοπίας, η Ελλάδα ζήτησε και έλαβε από τους Ευρωπαίους εταίρους της, τον Μάιο του 2010, μια άνευ προηγουμένου στήριξη υπό μορφήν δανείου, ύψους 110 δισ. ευρώ – σχεδόν το ήμισυ του ΑΕΠ της χώρας. Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα δεσμεύτηκε να εφαρμόσει πρόγραμμα σκληρών και επώδυνων αλλά αναγκαίων μέτρων προκειμένου να θέσει την οικονομία της στον σωστό δρόμο της ανταγωνιστικότητας και της οικονομικής μεγέθυνσης. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν σταμάτησε τον Μάιο του 2010: κατά τις τελευταίες εβδομάδες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη επέδειξαν και πάλι την αλληλεγγύη τους, λαμβάνοντας ορισμένες σημαντικές αποφάσεις. Από δημοσιονομικής πλευράς, τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης συμφώνησαν, στις 21 Ιουλίου 2011, να υπάρξει νέο πρόγραμμα στήριξης για την Ελλάδα, ύψους 109 δισεκατομμυρίων ευρώ, καθώς και συμβολή από ιδιώτες επενδυτές, ύψους περίπου 50 δισ. ευρώ, ώστε να καλυφθούν πλήρως οι ανάγκες χρηματοδότησης του κράτους. Οσον αφορά την ανάπτυξη και την οικονομική μεγέθυνση, υπό τις παρούσες συνθήκες όλες οι πηγές χρηματοδότησης είναι κεφαλαιώδους σημασίας – και η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει ένα διαθέσιμο ποσό ύψους 15 δισ. ευρώ περίπου για τα προγράμματα της Ε. Ε. για την περίοδο ΕΣΠΑ 2007-2013. Αλλά η έλλειψη εθνικής χρηματοδότησης και τα τεχνικά προβλήματα κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο αυτή τη θεμελιώδη πηγή οικονομικής μεγέθυνσης για την Ελλάδα. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετά από πρωτοβουλία του προέδρου Ζοζέ Μ. Μπαρόζο, αύξησε ήδη το ποσό της κοινοτικής συγχρηματοδότησης των προγραμμάτων της Ε. Ε. στα ανώτατα όρια που προβλέπουν οι ισχύοντες κανόνες. Πρότεινε δε να τροποποιήσει τους εν λόγω κανόνες έτσι ώστε η ευρωπαϊκή συγχρηματοδότηση για την Ελλάδα και άλλες χώρες σε παρόμοια κατάσταση να μπορεί να φτάσει συνολικά το 95%. Η διαθεσιμότητα όμως των κεφαλαίων δεν είναι το μόνο ζήτημα: εξίσου θεμελιώδους σημασίας είναι η τεχνογνωσία. Προκειμένου λοιπόν να βοηθήσει την ελληνική δημόσια διοίκηση να απορροφήσει κονδύλια της Ε. Ε., ο Ζοζέ Μ. Μπαρόζο πρότεινε παράλληλα τη δημιουργία ενός προγράμματος τεχνικής βοήθειας. Μετά από διαβουλεύσεις και πολύ θετικές αντιδράσεις του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, ο Μπαρόζο συνέστησε στις 20 Ιουλίου ομάδα δράσης (task force) που θα παρέχει την, τόσο αναγκαία για την Ελλάδα, τεχνική συνδρομή για την υλοποίηση του προγράμματος προσαρμογής Ε. Ε. /ΔΝΤ και την απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων. Από τις αρχές Σεπτεμβρίου, η Ελλάδα θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από την υψηλής ποιότητας τεχνογνωσία που θα της παρέχει μια ομάδα εμπειρογνωμόνων από την Επιτροπή και τα κράτη-μέλη χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση. Αυτοί οι εμπειρογνώμονες θα έχουν μόνον συμβουλευτικό ρόλο και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούν να αναλάβουν τις ευθύνες που ανήκουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα της ελληνικής κυβέρνησης και της διοίκησης. Ο Ελληνας πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, εξέφρασε την πλήρη ικανοποίησή του για όλες αυτές τις αποφάσεις, και τις αποκάλεσε «ευρωπαϊκό Σχέδιο Μάρσαλ» για τη χώρα. Οντως, οι πρωτοβουλίες αυτές αποδεικνύουν την αποφασιστικότητα της Επιτροπής για την ενίσχυση της ευημερίας και της ανταγωνιστικότητας στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο μετά την οικονομική κρίση. Η Ελλάδα οφείλει ασφαλώς να συνεχίσει τα μέτρα προσαρμογής της με στόχο τη σταθεροποίηση των δημοσίων οικονομικών και τη μεταρρύθμιση της οικονομίας. Αλλά οι Ελληνες πολίτες μπορούν να είναι βέβαιοι ότι, σε αυτήν την επώδυνη πορεία, η Ευρώπη τους υποστήριξε, τους υποστηρίζει και εξακολουθεί να τους υποστηρίζει, αποδεικνύοντας ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν είναι απλά θεωρία αλλά μία απτή πραγματικότητα.
*Ο κ. Πάνος Καρβούνης είναι επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.