Μπήκαμε για τα καλά στον πέμπτο χρόνο λιτότητας. Η κόπωση είναι εμφανής γύρω μας. Το τελευταίο διάστημα η χώρα απέκτησε ένα νέο εθνικό στόχο, με τον οποίο συντάσσεται η μεγάλη πλειονότητα του λαού μας: είναι η έξοδος από το Μνημόνιο που υπόσχονται όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Το Μνημόνιο συνδέθηκε με τη μείωση των εισοδημάτων για όλους τους Ελληνες και με πολλές βελτιώσεις στην οργάνωση του κράτους, που όμως δεν έχουν βιώσει οι περισσότεροι συμπολίτες μας στην καθημερινότητα. Το ισοζύγιο είναι κατάφωρα αρνητικό και η απεμπλοκή από το Μνημόνιο είναι απείρως πιο δημοφιλής επιλογή από οτιδήποτε άλλο σήμερα. Η ζωή έξω απ’ το Μνημόνιο φέρνει στη μνήμη μας την αμέσως προηγούμενη περίοδο, δηλαδή τα χρόνια μέχρι το 2010, όταν το «καράβι», με τη μουσική στη διαπασών, απολάμβανε την ανέμελη πορεία που κατέληξε στην πρόσκρουση και τη χρεοκοπία, με ευθύνη των καπετάνιων και όχι των επιβατών, για να μην παρεξηγηθούμε. Μόνο που η πολυπόθητη σήμερα επιστροφή στην κανονικότητα δεν θα έχει καμία σχέση με αυτή που ξέραμε.
Η χώρα μας πριν από μερικές εβδομάδες ψήφισε ένα ακόμη σημαντικό νομοσχέδιο (4270/2014) με τίτλο «Αρχές δημοσιονομικής διαχείρισης και εποπτείας» που ενσωμάτωσε στο εθνικό μας δίκαιο σχετική κοινοτική νομοθεσία. Μεταξύ άλλων προβλέπει τη σύσταση ανεξάρτητου «Δημοσιονομικού Συμβουλίου» που θα περιφρουρεί ότι ο υπουργός Οικονομικών δεν παρεκκλίνει της σφιχτής δημοσιονομικής διαχείρισης, στη βάση ισοσκελισμένων προϋπολογισμών και αυτόματων μηχανισμών διόρθωσης των ελλειμμάτων και μείωσης του χρέους. Αυτό έρχεται σε συνέχεια και άλλων νομοθετημάτων που ενσωμάτωσαν στο εθνικό μας δίκαιο τη νέα κοινοτική νομοθεσία στο πεδίο της «οικονομικής διακυβέρνησης» (six pack, δημοσιονομικό σύμφωνο, Europlus pact, two pack, ΕΜΣ, semester κ.λπ.). Το νέο σύστημα κανόνων αλλάζει ριζικά αυτά που ίσχυαν από την ίδρυση της Ζώνης του Ευρώ και που αποδείχθηκαν ανεπαρκή για να προστατεύσουν την Ευρωζώνη από την κρίση. Η πρώτη που παρέβη το παλιό σύστημα δεν ήταν η Ελλάδα αλλά η Γερμανία και η Γαλλία, όταν το 2005 αρνήθηκαν ουσιαστικά να συμμορφωθούν με αυτό. Μόνο που η Γερμανία αυτοδιορθώθηκε στη συνέχεια, ενώ η χώρα μας συνέχισε να δανείζεται αλόγιστα. Αν και το σύστημα προέβλεπε διαδικασίες ελέγχου και μέτρα συμμόρφωσης, αυτές στην πράξη δεν λειτούργησαν.
Η Ευρώπη, αφού πήρε το μάθημά της, προχώρησε σε ένα πλέγμα νέων, περίπλοκων και αυστηρών κανόνων για τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Στόχος είναι η «συλλογική εποπτεία» και η στενή συνεργασία στην οικονομική πολιτική. Συνδυάζει διαρκή παρακολούθηση καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, πιο αυστηρές κυρώσεις και ευκολότερο σύστημα επιβολής αυτών. Εκτός από πρόστιμα δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, κύριο εργαλείο συμμόρφωσης θα είναι η «διακοπή» κοινοτικών πόρων προς το κράτος-μέλος που παρεκκλίνει. Στον πυρήνα της πολιτικής βρίσκεται ο ισοσκελισμένος προϋπολογισμός με συνταγματικού επιπέδου αυτοδέσμευση του κράτους-μέλους, ενώ αν το δημόσιο χρέος υπερβαίνει το 60%, θα πρέπει να μειώνεται σημαντικά κάθε χρόνο, με ακόμη μεγαλύτερο πρωτογενές πλεόνασμα. Ο προϋπολογισμός θα εγκρίνεται από τις Βρυξέλλες, ενώ στενά θα ελέγχεται η εκτέλεσή του μέσα από συνεχή διαβούλευση με τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Τα περισσότερα από τα παραπάνω νέα μέτρα σήμερα δεν ισχύουν ουσιαστικά για τη χώρα μας λόγω του Μνημονίου. Αυτό λειτουργεί σαν «απαλλακτικό» για να μην ενεργοποιούνται συνέπειες για ό,τι δεν καταφέρνουμε καλά, για να κρίνουν με επιείκεια την αποδέσμευση κοινοτικών πόρων, για να μη γίνονται οι Βρυξέλλες τυπολάτρες όταν μελετούν περιπτώσεις παράνομων κρατικών ενισχύσεων ή άλλων παραβάσεων της Κοινοτικής νομοθεσίας που έχουν σχέση με τα δημοσιονομικά. Η διαδικασία ελέγχου της χώρας μετά την έξοδο από το Μνημόνιο θα είναι πιο αυστηρή σε όλα τα επίπεδα. Οι παραπομπές στο δικαστήριο, τα πρόστιμα και η δέσμευση κοινοτικών κονδυλίων θα είναι καθημερινότητα των δελτίων ειδήσεων. Το Μνημόνιο μας ζητάει πολλά, αλλά μας αφήνει λίγο «λάσκα» στην εφαρμογή. Μετά δεν θα έχει «λάσκα». Η άποψη περί «ελευθερίας» μετά το Μνημόνιο είναι εσφαλμένη, βασίζεται στο παρελθόν, αλλά όχι στα ισχύοντα σήμερα. Σε αυτή την προοπτική, προς το συμφέρον της χώρας θα είναι ένα ενδιάμεσο καθεστώς, ειδικό για την περίπτωση της Ελλάδας, που θα διατηρεί μερικά από τα δικαιώματα της «μνημονιακής χώρας» για την έκπτωση στις υποχρεώσεις που έχουν οι «κανονικές» χώρες. Η πλήρης ελευθερία δεν μας συμφέρει.
Για να το δούμε λίγο παραστατικά, σήμερα η χώρα βρίσκεται σε ειδικό θάλαμο του νοσοκομείου και έχει την αντιμετώπιση του «ασθενούς», δηλαδή όλοι ασχολούνται με το πώς θα τον κάνουν καλά. Ο «έξω» κόσμος στον οποίο θέλουμε να πάμε είναι μία «διαρκής άσκηση», όπου για ό,τι δεν κάνεις καλά τρως καρπαζιά. Σήμερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι «συνυπεύθυνη» για το πρόγραμμα που εφαρμόζουμε, οπότε δεν υπάρχει τιμωρία για ό,τι δεν φέρνει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Απλώς ψάχνουμε τη βελτίωση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από «κηδεμόνας» θα γίνει ο «εξεταστής» μας. Σήμερα κρίνεται και αυτή για την επιτυχία του προγράμματος. Μετά την έξοδο, για την επιτυχία ή αποτυχία θα είμαστε αποκλειστικά υπεύθυνοι και η Επιτροπή θα μας ελέγχει αυστηρά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Επιπλέον, από τα επιτόκια του 1,5% της Ευρώπης θα περάσουμε στις διεθνείς χρηματαγορές με τουλάχιστον διπλάσιο επιτόκιο, που θα σημαίνει αρκετά περισσότερα λεφτά σε τόκους.
Η ρητορική που έχει αναπτυχθεί για την ανάγκη απαλλαγής από το Μνημόνιο δεν μπαίνει καθόλου στα θέματα ουσίας. Η Αριστερά επιμένει στον καταγγελτικό λόγο του Μνημονίου και σε ακραίο λόγο κατά των ευρωπαϊκών θεσμών. Είναι ιστορικά οξύμωρο η Αριστερά στην Ελλάδα να προτιμά τον σκληρό και ανταγωνιστικό κόσμο των χρηματαγορών από το δομημένο θεσμικό περιβάλλον της Ευρώπης. Το θέμα όμως και πάλι ξεκινάει από τα κάτω: η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών «διψάει για έξοδο». Το πολιτικό σύστημα ανταποκρίνεται στη λαϊκή απαίτηση. Ας ελπίσουμε να μην τα βρούμε μπροστά μας.
* Ο κ. Μιχάλης Πεγκλής είναι σύμβουλος Ευρωπαϊκής Πολιτικής.