Εδώ και μερικά χρόνια έχει γίνει πεποίθηση στον πολύ κόσμο ότι οι τράπεζες είναι ληστρικές εταιρείες και οι τραπεζίτες είναι ληστές με κοστούμια που μας πίνουν το αίμα. Αυτοί που καλλιέργησαν συστηματικά αυτήν την αντίληψη, είναι οι πολιτικοί μας (ανεξαρτήτως χρώματος) και ορισμένοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι στον βωμό της θεαματικότητας και ακροαματικότητας, είναι διατεθειμένοι να υποστηρίξουν ότι «πετάει πετάει ο γάιδαρος», αρκεί να πιστεύουν ότι αυτό θέλει μια μερίδα των ακροατών – τηλεθεατών τους.
Τι είναι τράπεζα; Αντιγράφω από το λεξικό: «Δημόσιο ή ιδιωτικό πιστωτικό ίδρυμα που ασχολείται με το εμπόριο του χρήματος, δανείζοντας (επιχειρήσεις και ιδιώτες) και δανειζόμενο (από τους καταθέτες) χρήμα, με προσυμφωνημένο συνήθως κέρδος». Αυτή είναι η βασική δραστηριότητα των τραπεζών και είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την περίφημη ανάπτυξη. Από τα χρήματα των καταθετών, οι τράπεζες δανείζουν σε άλλους για να δημιουργήσουν επιχειρήσεις με νέες θέσεις εργασίας, ή για να αγοράσουν ένα ακίνητο ή για να τα καταναλώσουν. Και οι τρεις δραστηριότητες βοηθούν την ανάπτυξη, η οποία με τη σειρά της βελτιώνει τη ζωή μας.
Παλαιότερα, οι τράπεζες δεν επιτρεπόταν να δίνουν καταναλωτικά δάνεια. Τότε όλοι διαμαρτύρονταν γιατί οι τράπεζες δεν έδιναν καταναλωτικά δάνεια. Φυσικά όταν υπάρχει μια ανάγκη και δεν ικανοποιείται από το «σύστημα», τότε εφευρίσκονται άλλες λύσεις. Τα καταστήματα έδιναν τα προϊόντα τους «με δόσεις» και κυκλοφορούσαν οι «δοσάδες» για την είσπραξη των δόσεων. Ακόμα υπήρχαν και τα γραμμάτια. Αγόραζες ένα αυτοκίνητο και υπέγραφες μερικές δεκάδες γραμμάτια. Αν δεν πλήρωνες ένα ή περισσότερα γραμμάτια, πάει το αυτοκίνητο. Τότε δεν υπήρχαν διαμαρτυρίες, γιατί και στις δύο περιπτώσεις οι τράπεζες ήταν έξω από το σύστημα
Κάποτε, άλλαξε η κατάσταση και οι τράπεζες άρχισαν να χορηγούν δάνεια. Σήμερα τις αναθεματίζουμε γιατί έκαναν αυτό που όλοι ζητούσαμε. Μας έδιναν δάνεια. Επειδή στην Ελλάδα, πάντα φταίνε «οι άλλοι», η κατηγορία είναι ότι «μας έδιναν τα δάνεια με το ζόρι» και ότι μας πιέζουν με τις εισπρακτικές εταιρείες για την αποπληρωμή τους.
Ελάτε όμως να δούμε την κατάσταση που αφορά τα στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια με επιχειρήματα και λογική, χωρίς αφορισμούς και προκατάληψη. Αφήνω τα επιχειρηματικά και αγροτικά δάνεια για μεταγενέστερη συζήτηση, γιατί τα προβλήματά τους είναι εντελώς διαφορετικά.
Στεγαστικά Δάνεια. Σήμερα το 27,3% (όλα τα αριθμητικά στοιχεία είναι από την «Καθημερινή» της 4ης Νοεμβρίου 2014) των στεγαστικών δανείων δεν εξυπηρετείται. Η διαχρονική εξέλιξη παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Το 2008 ήταν μόλις 4%, στα μέσα του 2011 ήταν 10,7% και σήμερα έφθασε το 27,3%. Είναι φυσικά πολύ κακό το γεγονός ότι το 27,3% δεν εξυπηρετεί το στεγαστικό δάνειο που πήρε. Υπάρχουν έγκυρες εκτιμήσεις ότι περίπου το 15% μπορεί να πληρώνει τις υποχρεώσεις του, αλλά δεν το κάνει, προστατευόμενο από την υπάρχουσα νομοθεσία ή ελπίζοντας ότι κάτι θα γίνει και στο τέλος κάτι θα τους χαριστεί. Εξάλλου, οι πολιτικοί μας, ενθαρρύνουν και συντηρούν την ιδέα ότι «κάτι θα γίνει» και έτσι το ποσοστό αυτό θα μεγαλώνει. Υπάρχει μάλιστα και ένα κόμμα που έχει υποσχεθεί ότι θα διαγράψει το 80% όλων των δανείων.
Ελάτε να δούμε τους άλλους που σήμερα αντιπροσωπεύουν το 72,7% των όσων έχουν πάρει στεγαστικό δάνειο. Αυτοί οι άνθρωποι, αντί να πληρώνουν ενοίκιο, πήραν ένα δάνειο το οποίο εξυπηρετούν και σε κάποια στιγμή το ακίνητο θα είναι δικό τους, χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν ξανά απολύτως τίποτα για τη στέγασή τους. Δηλαδή σε όλους αυτούς, οι τράπεζες τους βοήθησαν να αποκτήσουν «ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι» που είναι το όνειρο του Νεοέλληνα. Και αυτοί ήταν πάρα πολλοί. Tο 2008 αντιπροσώπευαν το 96% των δανειοληπτών. Μάλλον θετικός μου φαίνεται ο ρόλος των τραπεζών στα στεγαστικά δάνεια.
Πάμε τώρα σε αυτούς που πραγματικά λόγω της κρίσης δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το δάνειό τους. Αν ζούσαν με ενοίκιο και δεν μπορούσαν να πληρώσουν το ενοίκιο πάλι θα είχαν πρόβλημα. Ή θα έβρισκαν να μείνουν με χαμηλότερο ενοίκιο ή θα έμεναν άστεγοι και θα αναζητούσαν φιλοξενία σε συγγενικά πρόσωπα. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι οι τράπεζες, λογαριάζοντας το δικό τους συμφέρον, στις περιπτώσεις αυτές θα έδειχναν μεγάλη ευελιξία και κατανόηση και θα ήταν διατεθειμένες να δεχτούν κάποια πολύ μικρότερη δόση στο στεγαστικό δάνειο, προκειμένου να θεωρείται το δάνειο ενήμερο, παρά να μην εξυπηρετείται καθόλου το δάνειο, οπότε θα έπρεπε να πάει στα write-off και να τους χαλάσει τους ισολογισμούς τους. Ετσι λειτουργεί η κοινή λογική. Αλλά οι πολιτικοί μας θέλουν να επεμβαίνουν με ρυθμίσεις και ανέξοδες υποσχέσεις οι οποίες επιδεινώνουν την κατάσταση, αντί να τη βελτιώνουν.
Καταναλωτικά Δάνεια. Εδώ οι κατηγορίες είναι εκκωφαντικές. Οι τράπεζες μας έδιναν κάθε είδους καταναλωτικό δάνειο ή πιστωτικές κάρτες, αδιαφορώντας για τη δυνατότητα που είχε ο λήπτης για την αποπληρωμή.
Πράγματι, σήμερα το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων καταναλωτικών δανείων (και καρτών) είναι 49,3%, ενώ το 2008 ήταν μόλις 6,6%.
Οι πιστωτικές κάρτες είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για να παρακολουθεί κάποιος τα έξοδά του και επιπλέον να μην έχει μετρητά μαζί του, τα οποία μπορεί να χάσει ή να του τα κλέψουν. Ακόμα, του δίνει τη δυνατότητα, σε περιόδους με αυξημένα έξοδα, να μπορεί να μεταθέτει χρονικά τις υποχρεώσεις του για λίγο. Οι κάρτες και τα καταναλωτικά δάνεια δεν δημιουργήθηκαν για να μπορεί να ζει κάποιος πέρα από τις οικονομικές δυνατότητές του. Αυτή είναι η μέγιστη πλάνη.
Στις προηγμένες χώρες λειτουργούν τα λεγόμενα credit bureau, στα οποία ο ενδιαφερόμενος δανειολήπτης παραθέτει (αυτοβούλως) τα οικονομικά του στοιχεία, προκειμένου να διαμορφωθεί το πιστοληπτικό προφίλ του, βάσει του οποίου θα μπορεί να πάρει κάποιο δάνειο ή πιστωτική κάρτα. Επιπλέον τα γραφεία αυτά (με τη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου) μπορούν να ελέγξουν ορισμένα στοιχεία, προκειμένου να τον προστατεύσουν από υπερδανεισμό. Στην Ελλάδα τέτοια γραφεία δεν υπάρχουν. Υποψιάζομαι ότι τα απαγορεύει η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Ως συνήθως η Ελληνική Προστασία έχει πολύ υψηλότερο δείκτη από τις άλλες χώρες! Υπάρχει μόνο ο «Μαύρος»Τειρεσίας, ο οποίος περιλαμβάνει τα δυσμενή στοιχεία και ο «Λευκός» ο οποίος περιλαμβάνει τις συνολικές υποχρεώσεις προς όλες τις τράπεζες. Λείπει από το σύστημα, η αντικειμενική πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη, που είναι το βασικότερο κριτήριο για την προστασία του. Και εδώ αρχίζει το πανηγύρι!
Ο κάθε ένας εμφανίζεται στην τράπεζα σαν ένας μικρός Ωνάσης και πολλές φορές με διάφορα τεχνάσματα προσπαθεί να πάρει άλλη μια κάρτα ή άλλο ένα δάνειο, νομίζοντας ότι έτσι ξεγελάει την τράπεζα, ενώ στην πραγματικότητα κοροϊδεύει τον εαυτό του. Εχω δει παραποιημένα αντίγραφα εκκαθαριστικών, ώστε να παρουσιαστεί υψηλότερο εισόδημα. Γνωρίζω κυρία η οποία, την εποχή της αστακομακαρονάδας, χρωστούσε στις τράπεζες χιλιάδες ευρώ και η οποία μπήκε σε κατάστημα τράπεζας και βγήκε περήφανη γιατί κατάφερε να πάρει και άλλο δάνειο για ψώνια! Οι περιπτώσεις είναι άπειρες, αλλά δεν φταίει ποτέ κανένας άλλος, παρά μόνο οι τράπεζες.
Η έλλειψη οργανωμένων credit bureau ποιον προστατεύει; Τον νομοταγή ή τους απατεώνες; Είναι δυνατόν, εν ονόματι της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, να μην προστατεύεται ουσιαστικά κανένας γιατί απλούστατα οι τράπεζες τα λεφτά τα οποία χάνουν από τους κακοπληρωτές, τα επιρρίπτουν στους υπόλοιπους, με τα πολύ υψηλά επιτόκια που βάζουν.
Ανεξάρτητα από όλα αυτά, ακόμα και στην περίπτωση των καταναλωτικών δανείων, οι τράπεζες είμαι βέβαιος ότι προτιμούν μια ρύθμιση έστω και με πολύ μικρή μηνιαία καταβολή, παρά ένα μη εξυπηρετούμενο δάνειο. Η λογική και το συμφέρον τους αυτό επιβάλλει. Εμείς όμως θέλουμε να τα χαρίσουν, γιατί νομίζουμε ότι τη ζημία θα την πληρώσουν οι τοκογλύφοι τραπεζίτες! Ομως στην πραγματικότητα, τη χασούρα θα την πληρώσουν οι καταθέτες τους, γιατί οι τραπεζίτες δάνεισαν τα χρήματα των καταθετών τους και όχι τα δικά τους!
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων