Με την Ελλάδα για τα καλά στον δρόμο εξόδου από το ευρώ, είναι η κατάλληλη στιγμή για να αντλήσουμε διδάγματα για το ΔΝΤ από το ατυχές πρόγραμμα δανεισμού της Ελλάδας. Ποτέ στο παρελθόν δεν έχει δανείσει το ΔΝΤ ένα κράτος-μέλος στην κλίμακα στην οποία δάνεισε την Ελλάδα. Και ποτέ στο παρελθόν ένα σημαντικό πρόγραμμα του Ταμείου δεν απέτυχε τόσο παταγωδώς.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το ΔΝΤ δεν δανείζει σε μία χώρα πάνω από το 200% του μεριδίου της σε ένα χρόνο, και αθροιστικά δεν δανείζει πάνω από 600% του μεριδίου της. Ωστόσο, όπως καταμαρτυρεί η δανειστική πρακτική των τελευταίων πέντε ετών προς την Ελλάδα, υπό την πολιτική της «κατ’ εξαίρεση πρόσβασης» του Ταμείου, δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένας περιορισμός στα ποσά που μπορεί να δανείσει σε μία χώρα. Παρά τους κανόνες, σύμφωνα με τους οποίους δεν πρέπει να καταφεύγει σε κατ’ εξαίρεση πρόσβαση σε δανεισμό προς χώρες των οποίων το δημόσιο χρέος είναι μη βιώσιμο ή όταν οι πιθανότητες επιτυχίας ενός προγράμματος δεν είναι υψηλές, το ΔΝΤ κατάφερε να δανείσει την Ελλάδα το 1.860% του μεριδίου της. Πρόκειται για επίπεδο υπερτριπλάσιο του μέγιστου επιτρεπόμενου επιπέδου.
Οταν αξιωματούχοι του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ ερωτώνται στο Κογκρέσο σχετικά με το αν τα δάνεια του ΔΝΤ μπορεί να διακινδυνεύσουν τα χρήματα των Αμερικανών φορολογουμένων, η τυπική τους απάντηση είναι ότι στα 70 χρόνια της ιστορίας του καμία σημαντική χώρα δεν έχει κηρύξει στάση πληρωμών έναντι του Ταμείου. Αυτό όμως που δεν αναφέρουν στο Κογκρέσο είναι ότι το ΔΝΤ ποτέ δεν έχει δανείσει στο παρελθόν στα επίπεδα στα οποία έφτασε τα τελευταία χρόνια στην περιφέρεια της Ευρωζώνης.
Ειδικότερα, αποφεύγουν να σημειώσουν ότι σήμερα το ΔΝΤ έχει δάνεια που εκκρεμούν προς την Ελλάδα που φτάνουν περίπου τα 30 δισ. δολάρια. Το ποσό αυτό ισοδυναμεί με το 15% του ΑΕΠ της Ελλάδας και περίπου το 1/2 των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών της χώρας. Αυτό εγείρει σοβαρές αμφιβολίες για το αν τελικά η Ελλάδα θα αποπληρώσει τα δάνεια που έλαβε από το Ταμείο.
Ο δανεισμός τέτοιας τεράστιας κλίμακας προς μία χώρα ίσως να μπορούσε να δικαιολογηθεί εάν τα δάνεια είχαν παραγάγει ευεργετικά αποτελέσματα. Είναι ωστόσο δύσκολο για το ΔΝΤ να ισχυριστεί κάτι τέτοιο. Η μνημειωδών διαστάσεων λιτότητα που το Ταμείο επέβαλε στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του ζουρλομανδύα του ευρώ, που απέκλειε την υποτίμηση η οποία θα έδινε ώθηση στις εξαγωγές, έχει οδηγήσει τη χώρα στη φτωχοποίηση και έχει καταστρέψει τον κοινωνικό ιστό. Το ΔΝΤ εκτίμησε πως το δανειακό του πρόγραμμα θα επανέφερε την Ελλάδα ταχέως σε τροχιά οικονομικής ανάπτυξης. Αντ’ αυτού, βύθισε την ελληνική οικονομία σε εξαετή ύφεση αντίστοιχη του Μεγάλου Κραχ των ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1930. Το ελληνικό ΑΕΠ είναι σήμερα χαμηλότερο κατά ένα συγκλονιστικό 22% έναντι του προ κρίσης υψηλού το 2008, ενώ η ανεργία παραμένει πάνω από το 25%.
Κεντρικός στόχος του δανειακού προγράμματος του ΔΝΤ ήταν η αποκατάσταση της βιωσιμότητας του ελληνικού δημόσιου χρέους. Και σε αυτό τον στόχο, όμως, το πρόγραμμα του Ταμείου απέτυχε παταγωδώς.
Αντί να μειώσει τον δείκτη χρέους προς ΑΕΠ της Ελλάδας στο 110% του ΑΕΠ, το εκτόξευσε στο 175% – κι αυτό παρά τη μείζονα αναδιάρθρωση του χρέους υπό ιδιωτική κατοχή το 2012. Το μεγαλύτερο μέρος του χρέους της Ελλάδας βρίσκεται σήμερα υπό την κατοχή των επίσημων πιστωτών, γεγονός που καθιστά την αναδιάρθρωση πολύ πιο σύνθετη.
Οσο μεγάλες κι αν ήταν αυτές οι αποτυχίες του δανειακού προγράμματος, η μεγαλύτερη ήταν ότι καθυστέρησε την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Αντιθέτως, βασικός στόχος του προγράμματος ήταν η παραμονή της Ελλάδας εντός της Ευρωζώνης, προκειμένου να μην υπάρξει μετάδοση της ελληνικής κρίσης στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή περιφέρεια, η οποία ενδεχομένως να οδηγούσε στη διάλυση του ευρώ. Η λιτότητα όμως που επέβαλε το ΔΝΤ βύθισε την ελληνική οικονομία σε βαθιά ύφεση, που οδήγησε σε κατακερματισμό της ελληνικής πολιτικής και έσπειρε τους σπόρους της εξόδου. Θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει για ποιο λόγο αναγκάστηκε η Ελλάδα να υποστεί μια μακροχρόνια ύφεση, όταν η ύφεση αυτή έθεσε σε κίνηση τις πολιτικές δυνάμεις που θα την οδηγήσουν εκτός ευρώ;
Προς τιμήν του, το ΔΝΤ έχει παραδεχθεί ότι όταν πρόκρινε τη συνταγή της λιτότητας εντός του ζουρλομανδύα του ευρώ για την Ελλάδα, υποτίμησε σημαντικά τον υφεσιακό αντίκτυπο που θα είχε στην ελληνική οικονομία. Το Ταμείο επίσης παραδέχθηκε ότι η αρχική του διάγνωση πως η Ελλάδα αντιμετώπιζε πρόβλημα ρευστότητας και όχι φερεγγυότητας, ήταν λανθασμένη. Αν το ΔΝΤ εισακουγόταν, η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους θα είχε γίνει νωρίτερα και η λιτότητα που θα απαιτούνταν στη συνέχεια θα ήταν λιγότερη.
Υπάρχει ένα ακόμα πιο σημαντικό δίδαγμα, που πρέπει να αντλήσει το ΔΝΤ από την ατυχή ελληνική του εμπειρία. Αυτό είναι ότι η πολιτική της κατ’ εξαίρεση πρόσβασης επέτρεψε στα πολιτικά αφεντικά του ΔΝΤ να το χρησιμοποιήσουν ως μαύρο ταμείο για να αποφύγουν απαραίτητες αναδιαρθρώσεις χρέους και να καθυστερήσουν αναγκαίες συναλλαγματικές προσαρμογές. Οταν καθίσει η ελληνική σκόνη, πρέπει να ελπίζουμε πως το ΔΝΤ θα μεταρρυθμίσει εκ του μηδενός την πολιτική ορίων δανεισμού του, με τρόπο που θα το θωρακίσει έναντι των καταχρηστικών τάσεων πολιτικών του προϊσταμένων και θα το επαναφέρει στον παλαιό του ρόλο ως δανειστή με αυστηρούς, απαρέγκλιτους όρους.
* Εταίρος στο American Enterprise Institute και πρώην αναπληρωτής διευθυντής του τμήματος Ανάπτυξης και Αξιολόγησης Πολιτικής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.