Ενα από τα απλά εργαλεία της οικονομικής θεωρίας είναι η έννοια της καμπύλης αποτελεσματικότητας (efficiency frontier) μιας οικονομίας. Οταν η οικονομία λειτουργεί πάνω σε αυτή την καμπύλη, τότε δεν μπορεί να έχει περισσότερο από ένα αγαθό, χωρίς να έχει λιγότερο από κάποιο άλλο. Δημιουργείται, λοιπόν, ένα θέμα επιλογής. Ενα δίλημμα.
Το μείγμα οικονομικής πολιτικής που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα τα πέντε χρόνια της δημοσιονομικής κρίσης έδωσε υπερβολικό βάρος στην αύξηση της φορολογίας και σε οριζόντιες περικοπές συντάξεων, ακόμα και χαμηλών, καθώς και μισθών, και όχι αρκετή έμφαση σε δομικές αλλαγές και στο άνοιγμα της οικονομίας. Το μεγαλύτερο μέρος της δραματικής μείωσης του εθνικού προϊόντος που προέκυψε προήλθε από τη συρρίκνωση του ιδιωτικού τομέα, με επακόλουθη τεράστια αύξηση της ανεργίας. Πρόκειται για ένα μείγμα πολιτικής που έχει αμφισβητηθεί για την αποτελεσματικότητα και τη δικαιοσύνη του από πάρα πολλές πλευρές.
Είναι αξιοσημείωτο, παρ’ όλα αυτά, ότι η δημοσιονομική εικόνα της χώρας βρισκόταν σε μια σαφώς βελτιούμενη πορεία, με προβλέψεις για θετικό πρόσημο στον προϋπολογισμό και την αύξηση του εθνικού προϊόντος για το 2015, και τα πρώτα σημάδια αποσυμπίεσης της ανεργίας. Οι τράπεζες ανακεφαλαιοποιήθηκαν με επιτυχία από ιδιώτες επενδυτές το 2014, με την προσδοκία ότι η Ελλάδα είχε αρχίσει να γυρίζει σελίδα.
Ωστόσο, το μείγμα οικονομικής πολιτικής που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα δημιούργησε και ενέτεινε ένα δίλημμα ανάμεσα στην εφαρμογή σκληρών μέτρων προσαρμογής και στο αναπόφευκτο κοινωνικό τους κόστος, πράγμα που δηλητηρίασε τη συζήτηση εσωτερικά και εξωτερικά, αποπροσανατόλισε και αποξένωσε την ελληνική κοινωνία και οδήγησε σε μια έντονη αντιπαράθεση της χώρας με τους εταίρους της. Αυτό είχε και ως αποτέλεσμα την πρόσφατη δραματική μείωση εμπιστοσύνης, με πολύ σημαντικά αρνητικά επακόλουθα για την οικονομία της χώρας.
Εχει φτάσει η ώρα για τις δύο πλευρές, την Ελλάδα και τους Ευρωπαίους εταίρους της, να ξαναδούν το μείγμα οικονομικής πολιτικής από την αρχή. Πρέπει να ξεφύγουν από αυτό το δίλημμα, σχεδιάζοντας οικονομικές πολιτικές που θα δημιουργήσουν περιθώρια για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη και μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα. Αυτά τα περιθώρια υπάρχουν χωρίς καμία αμφιβολία. Πρέπει μια για πάντα να οδηγήσουν την Ελλάδα μακριά από τον γκρεμό, και τον φόβο του γκρεμού, ενός Grexit.
Αυτές οι πολιτικές (supply side policies) πρέπει να εστιάσουν στην αναγέννηση του ιδιωτικού τομέα, που δημιουργεί θέσεις εργασίας, φορολογικά έσοδα και πλούτο για την κοινωνία. Το να αρχίσει να αποσυμπιέζεται η τεράστια ανεργία μέσω του ιδιωτικού τομέα αποτελεί το μόνο αξιόπιστο μονοπάτι. Αυτό θα κάνει θαύματα και για τους ισολογισμούς των τραπεζών.
Τα καίρια στοιχεία ενός τέτοιου μείγματος μέτρων είναι: α) η κατάργηση των αντικινήτρων για προσλήψεις και επενδύσεις με τη μείωση των φορολογικών συντελεστών και των εργοδοτικών εισφορών και η απλοποίηση και σταθεροποίηση του φορολογικού συστήματος και β) η άρση της μυριάδας των διοικητικών και γραφειοκρατικών εμποδίων που αλυσοδένουν την οικονομία αυτής της χώρας.
Γιατί δεν δοκιμάστηκε αυτό το μοντέλο εξ αρχής; α) Γιατί θα είχε απαιτήσει μια περίοδο μετάβασης, κατά τη διάρκεια της οποίας η δημοσιονομική εικόνα ενδεχομένως θα είχε προσωρινά χειροτερέψει. Βρήκε, λοιπόν, μπροστά της την αντίδραση των δανειστών και την απαίτησή τους για ένα συγκεκριμένο μονοπάτι δημοσιονομικής προσαρμογής. Και β) διότι στην Ελλάδα τα γραφειοκρατικά, εταιρικά και συνδικαλιστικά συμφέροντα δεν επέτρεψαν σε μια σειρά από κυβερνήσεις ένα πιο ουσιαστικό άνοιγμα της οικονομίας. Αυτά τα δύο μεγάλα εμπόδια, καθώς και η αναποτελεσματική αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, οδήγησαν τη χώρα σε πολύ βαθύτερη συρρίκνωση της οικονομίας και σε βαριά λιτότητα.
Το αδύναμο θεσμικό πλαίσιο της χώρας και τα οικονομικά αποτελέσματα πριν από την είσοδο στο ευρώ δεν δημιουργούν εμπιστοσύνη σε μια λύση εκτός ευρώ, η οποία θα επέφερε και τεράστιο κόστος προσαρμογής. Η Ελλάδα χρειάζεται να παραμείνει εντός της Ευρωζώνης, για να έχει το απαραίτητο πλαίσιο και την πειθαρχία για την εφαρμογή πολιτικών που θα οδηγήσουν σε πολύ καλύτερα οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα. Και για πάρα πολλούς άλλους λόγους.
Πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο; Η Ελλάδα και οι εταίροι της πρέπει να εστιάσουν στα αποτελέσματα χρήσης (Profit & Loss Statement) της οικονομίας και να αφήσουν τη συζήτηση για τον ισολογισμό (Balance Sheet) για αργότερα. Ο ESM θα μπορούσε να αναλάβει το σύνολο του ελληνικού δανεισμού από τον επίσημο τομέα και να εξερευνήσει τρόπους για μια εύλογη αναδιάρθρωση (επιμήκυνση). Αυτό, ενδεχομένως, θα μπορούσε να συνδυαστεί με προβλέψεις για πιο γρήγορη αποπληρωμή, στον βαθμό που η οικονομία αντιδρά θετικά/θετικότερα και πετυχαίνει βαθμούς ανάπτυξης που το επιτρέπουν. Ο συνολικός στόχος δημοσιονομικής πειθαρχίας ασφαλώς παραμένει χωρίς παρεκκλίσεις.
Για να απελευθερωθεί το παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας, που βρίσκεται σε ασφυξία, οι δανειστές της Ελλάδας θα έπρεπε να είναι διατεθειμένοι, μέσω του πακέτου που αυτή τη στιγμή είναι προς συζήτηση, να οριοθετήσουν πόρους έτσι ώστε α) να χρηματοδοτηθεί μια ενδεχόμενη βραχυπρόθεσμη μείωση φορολογικών εσόδων και εργοδοτικών εισφορών μέχρι να ανταποκριθεί η οικονομία και β) να ανακεφαλαιοποιηθούν εκ νέου οι τράπεζες, ίσως κατευθείαν από τον ESM.
Σε αυτό το τελευταίο ενδεχόμενο θα πρέπει να γίνει προσεκτική ανάλυση για την απόσχιση τουλάχιστον ενός μέρους των μη εξυπηρετούμενων επιχειρηματικών δανείων σε μια καινούργια δομή, η οποία θα έχει στη διάθεσή της σοβαρή τεχνογνωσία εταιρικών αναδιαρθρώσεων. Στόχος είναι η προσέλκυση καινούργιων κεφαλαίων που θα οδηγήσουν στην αναβίωση όσων από αυτές τις εταιρείες έχουν θετικές προοπτικές. Η έμφαση στις καίριες δομικές αλλαγές για το άνοιγμα της οικονομίας πρέπει να εντατικοποιηθεί. Επίσης, οι ιδιωτικοποιήσεις με θετικό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία, όπως των περιφερειακών αεροδρομίων, πρέπει να ολοκληρωθούν σύντομα, έτσι ώστε οι απαραίτητες και σημαντικές επενδύσεις αναβάθμισης να ξεκινήσουν άμεσα.
Μια σειρά από τέτοιες αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο θα αναζωογονήσουν τον ιδιωτικό τομέα και θα μας επιτρέψουν να ξεπεράσουμε, και εμείς και οι εταίροι μας, τη συζήτηση και το δίλημμα μεταξύ λιτότητας ή δημοσιονομικής πειθαρχίας, αυξάνοντας τους βαθμούς αποτελεσματικότητας της οικονομικής πολιτικής. Από τη στιγμή που θα συμφωνηθούν και θα εφαρμοστούν αυτά τα μέτρα, η οικονομία πρέπει να αφεθεί να βρει τον δρόμο της και να δημιουργήσει το αποτέλεσμα που θα δημιουργήσει. Ο ρυθμός αποπληρωμής του χρέους πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα. Προσπαθώντας να προδιαγράψουμε και τις δυο πλευρές αυτού του προβλήματος, δημιουργούμε την αίσθηση μειωμένης εθνικής κυριαρχίας και υπονομεύουμε την εμπιστοσύνη μεταξύ της χώρας και των εταίρων της.
Αυτή η προσέγγιση θα ξαναχτίσει εμπιστοσύνη στην οικονομία και θα ξαναδημιουργήσει την απολύτως απαραίτητη ελπίδα για το μέλλον. Είναι δύο μη χειροπιαστά αλλά βασικά συστατικά για κοινωνική συνοχή, οικονομική αποτελεσματικότητα και εμπιστοσύνη ανάμεσα στην Ελλάδα και τους εταίρους της. Ολοι θα βρεθούμε κερδισμένοι.
* Ο κ. Σκλαβούνης διετέλεσε πρόεδρος του ΤΧΣ και στέλεχος στην UΒS.