Σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη στην οικονομική επιστήμη, οι άμεσοι φόροι (που κυρίως αποτελούνται από τους φόρους εισοδήματος και κεφαλαίου) είναι κοινωνικά δικαιότεροι όταν προβλέπεται κλιμακωτή φορολόγηση των εισοδημάτων. Αντίθετα, οι έμμεσοι φόροι (που αποτελούνται κυρίως από τον ΦΠΑ) είναι κοινωνικά άδικοι διότι καταβάλλονται από το σύνολο των καταναλωτών και οι φτωχότεροι πληρώνουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους για προϊόντα και υπηρεσίες. Συνεπώς, μεγαλύτερη εξάρτηση των φορολογικών εσόδων από τους έμμεσους φόρους συνεπάγεται μεγαλύτερη οικονομική ανισότητα. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ διακηρύττει σε όλους τους τόνους την απόλυτη στήριξή της στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και την επιθυμία της για μείωση της οικονομικής ανισότητας και της φτώχειας.
Πέραν των γνωστών αριστερών καταβολών του ΣΥΡΙΖΑ, αυτά υπογράμμισε τόσο ο προεκλογικός λόγος του κόμματος όσο και οι προγραμματικές θέσεις του πρωθυπουργού στη Βουλή.
Η εκτέλεση του προϋπολογισμού του 2015, που ψηφίστηκε από τη συγκυβέρνηση Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ αλλά υλοποιήθηκε από τη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, και ο προϋπολογισμός του 2016 έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις εκπεφρασμένες θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ. Συγκεκριμένα, ο προϋπολογισμός του 2015 προέβλεπε άμεσους φόρους στο 44% των συνολικών τακτικών εσόδων, ενώ η εκτίμηση για την εκτέλεση του προϋπολογισμού είναι στο 41%. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα εισπράξει μικρότερο ποσοστό εσόδων από τους κοινωνικά δικαιότερους άμεσους φόρους.
Πώς θα καλυφθεί η απώλεια; Με έμμεσους φόρους που πλήττουν αναλογικά περισσότερο τους οικονομικά αδύναμους, για τους οποίους από την πρόβλεψη του προϋπολογισμού του 2015 στο 50% ως ποσοστό των συνολικών τακτικών εσόδων η κυβέρνηση προχωρά σε εκτίμηση στο 51,5% περίπου. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση ως ισοδύναμο (ή αντίρροπο) της αδυναμίας είσπραξης άμεσων φόρων προχώρησε ή προχωρά μέσα στο 2015 σε μεγάλη αύξηση των έμμεσων φόρων.
Η προβλεπόμενη φορολογική πολιτική της δεύτερης διακυβέρνησης της χώρας από την αριστερά έχει ακόμα μεγαλύτερη αξία αποσαφήνισης. Στο πλαίσιο του προσχεδίου του προϋπολογισμού του 2016, το ποσοστό των εσόδων από άμεσους φόρους υπολογίζεται στο 41% έναντι των τακτικών εσόδων και το αντίστοιχο ποσοστό των έμμεσων φόρων στο 51,4%. Προβλέπεται δηλαδή παγίωση της συλλογής εσόδων κυρίως από έμμεσους φόρους. Προφανέστατα, αυτή η πολιτική, που μικρή σχέση έχει με την εκτέλεση του μνημονίου και μεγαλύτερη με την αναποτελεσματικότητα περισυλλογής εσόδων από άμεσους φόρους, δεν συνάδει ούτε με την ιδεολογία του ΣΥΡΙΖΑ ούτε με τις προγραμματικές θέσεις του πρωθυπουργού υπέρ της δίκαιης κατανομής των φορολογικών βαρών.
Ενδιαφέρον έχει η παραπομπή στα αντίστοιχα στοιχεία της Γερμανίας, η κυβέρνηση της οποίας διαχρονικά αποτελεί το κόκκινο πανί της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Ο γερμανικός προϋπολογισμός του 2015 εκτιμά φορολογικά έσοδα από άμεσους φόρους στο 52,5% επί του συνόλου των φορολογικών εσόδων και αντίστοιχο ποσοστό για τους έμμεσους φόρους στο 46,7%. Παρότι οι τιμές των ποσοστών δεν είναι άμεσα συγκρίσιμες μεταξύ των δύο χωρών, λόγω της διαφορετικής μεθοδολογίας παρουσίασης του προϋπολογισμού, είναι σαφές ότι στη Γερμανία το μεγαλύτερο φορολογικό βάρος εμπίπτει στην άμεση και όχι στην έμμεση φορολογία. Δύο συμπεράσματα μπορούν ευκόλως να εξαχθούν από την τεχνική ανάλυση του άρθρου. Πρώτον, η παρούσα κυβέρνηση προχωρά στον στόχο της υλοποίησης των πρωτογενών πλεονασμάτων που προβλέπονται στο μνημόνιο, με σαφή αυξανόμενη τοποθέτηση των φορολογικών βαρών στους οικονομικά αδύνατους. Η πολιτική αυτή θα οδηγήσει με ακρίβεια στην περαιτέρω αύξηση της οικονομικής ανισότητας και της φτώχειας, που ήδη έχει αυξηθεί σημαντικά στην περίοδο της κρίσης. Δεύτερον, η κυβέρνηση προτιμά αυτή την πολιτική από την ανεύρεση εναλλακτικών πηγών εσόδων που αφορούν κυρίως την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και τα έσοδα από γρήγορες αποκρατικοποιήσεις ή ιδιωτικές επενδύσεις επί της κρατικής περιουσίας. Οι πολιτικές αυτές θα μείωναν την ανισότητα, μέσω της αύξησης των επενδύσεων και της μείωσης της ανεργίας.
ΥΓ. Ο υπογράφων ελπίζει η κυβέρνηση να αποδείξει ότι οι προβλέψεις του παρόντος άρθρου είναι έωλες.
* Καθηγητής χρηματοοικονομικών και τραπεζικής στο Surrey Business School University of Surrey.