Ως γιος πλοιάρχου του Ε.Ν., μικρός περνούσα αρκετές ώρες στις αποβάθρες του Πειραιά, παρατηρώντας την κίνηση φορτοεκφόρτωσης των εμπορευμάτων στα πλοία τόσο των εισαγομένων στην Ελλάδα όσο και των εξαγομένων στον απέραντο κόσμο. Η όλη διαδικασία με γοήτευσε και με οδήγησε σε αεροδρόμια, σταθμούς, αποβάθρες τρένων και τελικά να σπουδάσω Logistics, και στη συνέχεια σε μια εργασία παροχής συμβουλών σε εταιρείες και κυβερνήσεις, για πιο αποδοτικούς και παραγωγικούς τρόπους διακίνησης του παγκόσμιου εμπορίου.
Σήμερα, όταν έρχομαι στην Ελλάδα, από το σπίτι μου στο Πεκίνο, και κατεβαίνω στον Πειραιά, είναι σαν ένα ταξίδι πίσω στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Το ημιτελές διεθνές σιδηροδρομικό δίκτυο και οι μεγάλες ατελείς οδικές αρτηρίες μεταφράζονται σε εμπορευματοκιβώτια που μερικές φορές παραμένουν στις αποβάθρες για εβδομάδες πριν να καταστεί δυνατόν να μεταφερθούν στον προορισμό τους.
Οι πεπερασμένες αυτές υποδομές αποτελούν παραδείγματα των τύπων των εμπορικών φραγμών που είναι σχετικά εύκολο να καθοριστούν, και κάτι τέτοιο μπορεί να είναι ο πιο σοφός, αν όχι ο πιο απλός τρόπος προκειμένου να γίνει η επανεκκίνηση της οικονομίας στην Ελλάδα. Είναι γεγονός ότι παρά την πλούσια προϊστορία μας στο εμπόριο και την αξιοζήλευτη γεωφυσική θέση ως πύλη προς την Ευρώπη, για τις χώρες της Απω Ανατολής, η πατρίδα μου καθίσταται ασύμφορη για τις εταιρείες να διεξάγουν το διαμετακομιστικό εμπόριο.
Βάσει του WEF η Ελλάδα κατέχει την 67η θέση από τις 138 χώρες του Δείκτη Ενεργοποίησης του Εμπορίου (Enabling Trade Index), μακράν η χαμηλότερη όλων των ανεπτυγμένων οικονομιών.
Οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 χρησίμευσαν ως επικύρωση της συμφωνίας διάσωσης που προετοιμάστηκε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και την εκτέλεση των μέτρων λιτότητας, και παραμένει κορυφαία προτεραιότητα της νέας κυβέρνησης.
Η νέα κυβέρνηση μπορεί να αρχίσει να επιλύει κάποια μακροπρόθεσμα προβλήματα, για τα οποία υπάρχουν σχετικά γρήγορες λύσεις, όσον αφορά θέματα με μεγάλο αντίκτυπο όπως είναι οι φραγμοί της εφοδιαστικής αλυσίδας στο εμπόριο.
Εστιάζοντας σε αυτές τις προκλήσεις τού σήμερα, μπορεί να παραχθούν πρακτικά οφέλη.
Ερευνα που διενεργήθηκε από την εταιρεία συμβούλων διαχειρίσεων Bain & Company για την Παγκόσμια Τράπεζα και το WEF διεπίστωσε ότι η μείωση ακόμη και ενός περιορισμένου συνόλου εμποδίων της εφοδιαστικής αλυσίδας στο εμπόριο κατά το ήμισυ για την παγκόσμια βελτίωση της πρακτικής θα αποδώσει περίπου 2,6 τρισ. δολ. του παγκόσμιου ΑΕΠ. Για την Ελλάδα, αυτό θα μπορούσε να σημάνει την ενίσχυση του ΑΕΠ κατά 5% έως 6% ή με την προσθήκη μέχρι και 15 δισ. δολ. στην προβληματική οικονομία της χώρας.
Η Ελλάδα είχε μια ώθηση προς την κατεύθυνση αυτή το 2010, όταν η κινεζική ναυτιλιακή του ομίλου COSCO ενοικίασε για 44 χρόνια μία προβλήτα εμπορευματοκιβωτίων του λιμανιού του Πειραιά και σύντομα μετατράπηκε από μια επιχείρηση ζημιογόνα σε μια πύλη τερματικού σταθμού εμπορευματοκιβωτίων παγκόσμιας κλάσης. Ομως, η καλή συναλλαγή σταμάτησε εκεί παρά τη διάθεση της COSCO για επέκταση. Μόλις εκφορτωθούν εμπορευματοκιβώτια από ένα πλοίο, ακολουθούν αλλεπάλληλα εμπόδια το ένα μετά το άλλο· όχι μόνο οι ελλιπείς υποδομές, αλλά και οι τελωνειακές καθυστερήσεις και ένα αναποτελεσματικό λειτουργικό περιβάλλον.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να μάθει πολλά και να βοηθηθεί εάν εξέταζε πώς είχαν ενεργήσει άλλα κράτη, ώστε να γίνονται επιτυχείς οι συναλλαγές. Σε ένα πρώτο στάδιο, ίσως η δημιουργία ενός υπουργείου Logistics θα ήταν ζωτικής σημασίας για την άσκηση του διαμετακομιστικού εμπορίου αλλά και του εμπορίου γενικώς στην Ελλάδα.
Στη Σιγκαπούρη, ένα κράτος που βρίσκεται στην κορυφή της Ενεργοποίησης Εμπορικού Δείκτη (Enabling Trade Index), ο καθορισμός ενός βασικού ρόλου με επίκεντρο Logistics εντός του υπουργείου Μεταφορών ήταν ένα πρώτο βήμα. Αυτό θα ήταν ένα θετικό βήμα και από την Ελλάδα, ώστε να αναπτύξει τις υπηρεσίες προς τις επιχειρήσεις, που έχουν κάνει τη Σιγκαπούρη μια ακμάζουσα εμπορική οικονομία.
Οσον αφορά τον εκσυγχρονισμό των τελωνειακών αρχών, η Νότια Κορέα έθεσε το πρότυπο για τα λεγόμενα έξυπνα σύνορα. Η τελωνειακή υπηρεσία της Νότιας Κορέας επένδυσε σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα πληροφόρησης που επιτρέπει την τελωνειακή διεκπεραίωση σε περίπου μιάμιση ώρα.
Και έπειτα υπάρχει το παράδειγμα της σκουριασμένης υποδομής του Μαρόκου, όπου αυξήθηκαν οι εξαγωγές της παραγωγής σε ετήσια βάση κατά 6,5% από το 2007, ποσοστό υψηλότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο του 3,7%. Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στο ότι η κυβέρνησή του ιεράρχησε τις επενδύσεις για τη βελτίωση της υποδομής των μεγάλων λιμένων της, καθιστώντας τη χώρα οδηγό του εμπορίου σε αυτό το κομβικό σημείο για την αφρικανική ήπειρο.
Δύο πράγματα έχουν γίνει σαφή μέσα από τη συνεργασία μου με τις κυβερνήσεις που επιδιώκουν αυτά και μια σειρά από άλλες βελτιώσεις και διευκολύνσεις των συναλλαγών:
Πρώτον, οι κυβερνήσεις επιτυγχάνουν να συνεργαστούν με επιτυχία με τον ιδιωτικό τομέα σε όλα τα θέματα, από την αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης, την εφαρμογή στις προτεινόμενες αλλαγές και τη μέτρηση της βελτιωμένης απόδοσης.
Δεύτερον, οι πιο επιτυχημένες χώρες εφαρμόζουν μια «οριζόντια» προσέγγιση. Αυτό περιλαμβάνει τον προσδιορισμό των κλάδων που κατέχουν το μεγαλύτερο δυναμικό για την ανταγωνιστικότητα, καθώς και τη λήψη μιας ολοκληρωμένης εικόνας για την ικανότητα του κλάδου να εντοπίσει τα συγκεκριμένα εμπόδια στο εμπόριο που πρέπει να αντιμετωπιστούν, ώστε να μπορέσει να φθάσει στο «κρίσιμο σημείο» να είναι ανταγωνιστικός, επιτρέποντας έτσι την ομαλή και απρόσκοπτη ροή των εμπορευμάτων.
Η Ελλάδα μπορεί να ακολουθήσει ταυτόχρονα δύο μονοπάτια που θα βάλουν την οικονομία της σε πιο στέρεες βάσεις. Για δεκαετίες, η χώρα έχει αποδείξει την ικανότητά της να διατηρήσει μια υγιή τουριστική βιομηχανία. Τώρα η ευκαιρία είναι να βασιστεί σε αυτή την πλατφόρμα, για να αναπτυχθούν οι επιχειρηματικές υπηρεσίες που θα προσελκύσουν τους εμπόρους και να κρατήσει τις νεοσύστατες επιχειρήσεις από τη μετακίνηση αλλού μόλις αποκτήσουν μέγεθος.
Επίσης, απουσιάζει μια σταθερή βιομηχανική βάση που θα της επιτρέψει να ανταγωνιστεί χώρες όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Γαλλία κ.ά. Η Ελλάδα μπορεί να κάνει ό,τι έκανε η Κένυα με το αβοκάντο και η Νιγηρία με το αλεύρι μανιόκας. Και οι δύο χώρες, απομακρύνοντας συστηματικά τα εμπόδια στο εμπόριο, κατόρθωσαν οι καλλιέργειές τους να επιτύχουν τον πλήρη δυναμισμό τους στην παγκόσμια αγορά. Με αυτό τον τρόπο, η Κένυα τριπλασίασε τις εξαγωγές αβοκάντο και η Νιγηρία είναι σε καλό δρόμο για να γίνει κυρίαρχος παίκτης στις παγκόσμιες αγορές με το αλεύρι μανιόκας.
Στην Ελλάδα, η ελιά είναι ο πιο προσιτός καρπός. Ετσι, το πρώτο γιγάντιο βήμα προς την ανάκαμψη είναι να εντοπίσει η χώρα τα εμπόδια στο εμπόριο εξαγωγής ελαιολάδου και ελιάς, προκειμένου να γίνει πιο ανταγωνιστική στις εξαγωγές της. Με την αφαίρεση συστηματικά αυτών των εμποδίων, θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις όχι μόνο για τον κλάδο της ελιάς να γίνει πιο ανταγωνιστικός, αλλά και για άλλες εξαγωγικές βιομηχανίες που θα ακολουθήσουν.
Η Ελλάδα μπορεί να μάθει από άλλες χώρες, αλλά επίσης να μάθει και από την ίδια την ιστορία της. Η Ελλάδα είναι μία από τις πιο αρχαίες οικονομίες του κόσμου, με το εμπόριο βαθιά ριζωμένο στο DNA της. Στην ιστορία μας έχουμε ζήσει τις δύσκολες στιγμές που έχουμε υποστεί. Αλλά έχουμε βγει πάντα πιο έξυπνοι και πιο δυνατοί.
* O κ. Γεράσιμος Α. Mάττιος είναι διοικητικό στέλεχος της Bain & Company Ασίας με κύρια έδρα το Πεκίνο.