Σε νέο αστάθμητο παράγοντα για τις διεθνείς αγορές αναδεικνύεται η δραστηριότητα των μεγάλων κρατικών ταμείων πλούτου. Γνωστά και ως sovereign-wealth funds, τα επενδυτικά αυτά κεφάλαια ολοκλήρωσαν το 2015, μία από τις χειρότερες χρονιές όσον αφορά τις αποδόσεις τους. Το ζήτημα δεν είναι ασύνδετο με την ελληνική οικονομία, καθώς ένας σημαντικός αριθμός από αυτά είναι τοποθετημένα σε ελληνικές εισηγμένες συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Καθώς η πλειοψηφία των sovereign-wealth funds χρηματοδοτείται μέσω εσόδων από την άντληση πετρελαίου και άλλων υδρογονανθράκων, η πτώση των τιμών του αργού το τελευταίο ενάμισι έτος έχει καταφέρει σημαντικό πλήγμα στις εισροές κεφαλαίων που δέχονται. Ορισμένα μάλιστα έχουν μεγάλες καθαρές εκροές, καθώς οι κυβερνήσεις που τα ελέγχουν όχι μόνον δεν μπορούν να αυξήσουν το ενεργητικό τους, αλλά προχωρούν και σε πωλήσεις στοιχείων του χαρτοφυλακίου τους, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν ελλειμματικούς πλέον προϋπολογισμούς. Χαρακτηριστική περίπτωση αυτή της Σαουδικής Αραβίας, η οποία έχει ρευστοποιήσει θέσεις κρατικού επενδυτικού ταμείου, οι οποίες υπολογίζονται σε δισεκατομμύρια δολάρια. Ομως και η Νορβηγία, κάτοχος ενός εκ των μεγαλύτερων sovereign-wealth funds, ανακοίνωσε πως θα εκταμιεύσει κεφάλαια για πρώτη φορά από το 2016, ώστε να καλύψει ανάγκες του Δημοσίου.
Η Νορβηγία, όμως, αποτελεί τη λιγότερο ανησυχητική περίπτωση, καθώς το δικό της sovereign fund διακρίνεται για την εταιρική του διακυβέρνηση και τη διαφάνεια. Αλλα sovereign funds ανακοινώνουν ελάχιστες εκ των συναλλαγών που πραγματοποιούν, ενώ πολλές από αυτές εκτιμάται ότι συχνά εξυπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες και όχι αποκλειστικά αναζήτηση των βέλτιστων αποδόσεων. Χρησιμοποιούνται, δηλαδή, ως εργαλεία άσκησης οικονομικής επιρροής. Αυτά επισημαίνονται σε μελέτη που δημοσίευσαν οικονομολόγοι από τα University at Buffalo, Turin University και University of Oklahoma. Μάλιστα, επισημαίνουν πως τα πλέον «πολιτικοποιημένα» εξ αυτών των funds έχουν επιδόσεις αξιοσημείωτα χαμηλότερες από αυτές των πιο ανεξάρτητων ομολόγων τους.
Ενδεχόμενη μετατροπή μεγάλων επενδυτικών κεφαλαίων από καθαρούς αγοραστές σε καθαρούς πωλητές δημιουργεί εύλογα εντονότατη νευρικότητα στις αγορές. Ειδικά εάν αναλογιστεί κανείς πως σύμφωνα με στοιχεία του Sovereign Wealth Fund Institute που παρακολουθεί τη δραστηριότητά τους, η αξία του ενεργητικού τους ανέρχεται στα 7,2 τρισ. δολάρια. Διπλάσια δηλαδή από αυτήν που είχε το 2007, ένα χρόνο πριν ξεσπάσει η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, και υψηλότερη από αυτή του συνόλου των κεφαλαίων που διαχειρίζονται όλα τα hedge funds και τα private-equity funds του κόσμου, σύμφωνα με στοιχεία της J.P. Morgan Asset Management, που επικαλείται η Wall Street Journal.
Το τεράστιο εκτόπισμα που έχουν αποκτήσει στις αγορές τα sovereign-wealth funds δεν έχει βέβαια διαφύγει την προσοχή των διεθνών οργανισμών. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο πρόσφατα προειδοποίησε ότι οι πολύ μεγάλες θέσεις αυτών των κεφαλαίων σε κρατικά ομολόγα ανεπτυγμένων και όχι μόνον αγορών σημαίνει πως ενδεχόμενες μαζικές πωλήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε άνοδο τα μακροπρόθεσμα επιτόκια.
Επιπτώσεις
Με βάση εκτιμήσεις οικονομολόγων της U.S. Federal Reserve, τα επιτόκια των 5ετών αμερικανικών ομολόγων μπορεί να αυξηθούν από 40 έως και 60 μονάδες βάσης εάν οι εισροές κεφαλαίων από ξένα κρατικά κεφάλαια υποχωρήσουν για ένα μήνα κατά 100 δισ. δολάρια. Και όπως φαίνεται, κάτι τέτοιο δεν είναι απίθανο: Σύμφωνα με στοιχεία της Morgan Stanley που επικαλείται η Wall Street Journal, sovereign-wealth funds απέσυραν κατά το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο του 2015 περί τα 100 δισ. δολάρια από διάφορους asset managers στους οποίους τα είχαν εμπιστευτεί για διαχείριση. Ενα από τα funds που ελέγχει η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας, το Saudi Arabian Monetary Agency, πούλησε κατά το πρώτο 11μηνο του 2015 ευρωπαϊκές μετοχές αξίας 2 δισεκατομμυρίων ευρώ και το ενεργητικό του εν λόγω κεφαλαίου εμφανίζεται μειωμένο κατά 13% στα 647 δισ. δολ. για το 12μηνο που έληξε τον Οκτώβριο.
Η μεγάλη πτώση των τιμών πετρελαίου ενοχοποιείται ευθέως για την εικόνα αυτή. Με βάση τους υπολογισμούς του Institute of International Finance, ο συνολικός αριθμός των sovereign-wealth funds προσεγγίζει τα 80 και εκ του ενεργητικού τους το 60% αποτελεί κεφάλαια που συνδέονται με τις εξαγωγές υδρογονανθράκων. Ο αναπληρωτής διευθυντής του ΔΝΤ για την περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας, Adnan Mazarei, εκτιμά ως δικαιολογημένη την ανησυχία ότι τα κρατικά funds θα αναγκαστούν να προβούν σε πωλήσεις σε μια ήδη ασταθή περίοδο για τις διεθνείς αγορές.
«Κανείς δεν ξέρει ποια έκταση μπορεί να λάβουν οι ρευστοποιήσεις ή πότε θα γίνουν, αλλά η ανησυχία είναι διάχυτη» τονίζει στη Wall Street Journal. Την ανησυχία αυτή μεγεθύνει το γεγονός ότι πολλά από τα κρατικά funds δεν ανακοινώνουν ούτε τα μεγέθη τους ούτε τις θέσεις του ούτε τις επενδυτικές προδιαγραφές τους, κάτι που καθιστά δύσκολο τον υπολογισμό του ρίσκου που ενέχεται για το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, σχολιάζουν οικονομικοί παρατηρητές. Σύμφωνα με τις σχετικές πληροφορίες, το Financial Stability Board, ρυθμιστική αρχή με έδρα τη Βασιλεία, εξετάζει ενδεχόμενες αδυναμίες για τις αγορές από τη λειτουργία των κρατικών ταμείων.