Την ώρα που στο υπουργείο Οικονομικών εξακολουθούν να συζητούν για το πώς, πότε και αν θα λάβουν μέτρα προκειμένου να τονωθεί η ζήτηση για την έκδοση αποδείξεων και να αυξηθούν τα έσοδα από τον ΦΠΑ, οι Ελληνες φορολογούμενοι παραμένουν από τους ελάχιστους στην Ευρώπη που διατηρούν το προνόμιο να κάνουν όλες τις συναλλαγές τους «ανώνυμα» πληρώνοντας εξ ολοκλήρου με μετρητά.
Δοκιμασμένες πρακτικές που εφαρμόστηκαν με επιτυχία σε άλλες χώρες –ηλεκτρονική καταγραφή συναλλαγών, κυρίως στη χονδρική, αποθάρρυνση πληρωμών με μετρητά με τη συνδρομή και του τραπεζικού συστήματος, αυτόματες διασταυρώσεις για «ύποπτα» επαγγέλματα (υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους, γιατρούς, συνεργεία αυτοκινήτων κ.λπ.), έμμεσος προσδιορισμός εισοδημάτων βάσει δαπανών– είτε αποτελούν «άγνωστες πρακτικές» στην Ελλάδα είτε έχουν περάσει σε νόμους χωρίς όμως ουδέποτε να έχουν αξιοποιηθεί στην πράξη.
Λίγες ώρες μετά την αλλαγή του χρόνου, παραμένει ακόμη άγνωστο το τι θα ισχύσει από φέτος όσον αφορά στο… κυνήγι των αποδείξεων. Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει από τη διασύνδεση όλων των ταμειακών μηχανών με το Taxisnet και την υποχρεωτική πληρωμή καταρχήν για συγκεκριμένα επαγγέλματα αποκλειστικά με «πλαστικό χρήμα» μέχρι τη σύνδεση του αφορολογήτου της κλίμακας των μισθωτών και των συνταξιούχων, αλλά και όλων των εκπτώσεων που εξακολουθεί να προσφέρει η φορολογική νομοθεσία με τις συναλλαγές που θα γίνονται με κάρτα.
Πλήθος πρακτικών προβλημάτων που μπορεί να ανακύψουν (έλλειψη συσκευών POS στην αγορά, υψηλές προμήθειες για τη χρήση «πλαστικού χρήματος» από τις τράπεζες, απροθυμία χρήσης της κάρτας ως μέσου συναλλαγής από πολυπληθείς κοινωνικές ομάδες, παντελής έλλειψη προετοιμασίας για τη διασύνδεση των καρτών με τις φορολογικές αρχές κ.λπ.) δεν έχουν συζητηθεί καν ακόμη αναλυτικά σε τεχνικό επίπεδο. Ετσι, ένα μέτρο το οποίο φαίνεται να απολαμβάνει ευρείας στήριξης (σ.σ. υπέρ των ηλεκτρονικών συναλλαγών τάσσονται ακόμη και κόμματα της αντιπολίτευσης όπως επίσης και ο ΣΕΒ) είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν θα τεθεί σε εφαρμογή μέσα στους πρώτους μήνες του 2016.
Το μόνο μέτρο που προς το παρόν φαίνεται να έχει συμβάλει στην τόνωση των εσόδων του ΦΠΑ είναι τα… capital controls. Μπορεί οι φορολογούμενοι να πρόλαβαν να αποσύρουν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ πριν από τον Ιούνιο με αποτέλεσμα να συσσωρεύσουν στα στρώματα περισσότερα από 40 δισ. ευρώ, ωστόσο η χρήση της κάρτας αυξήθηκε αισθητά το β΄ εξάμηνο του 2015.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ήδη συζητείται έντονα το ενδεχόμενο τα όρια στις αναλήψεις μετρητών από τα ATMs να παραμείνουν για αρκετούς μήνες ακόμη και η όποια χαλάρωση των περιορισμών στις συναλλαγές να επικεντρωθεί σε πρώτη φάση στις επιχειρήσεις. Παρά την αύξηση της ζήτησης των τελευταίων μηνών, η συναλλαγή με κάρτα παραμένει άγνωστη για τον μέσο Ελληνα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, σε κάθε Ελληνα αντιστοιχούν μόνο 6,88 συναλλαγές τον χρόνο με κάρτα όταν ο μέσος όρος της Ευρωζώνης διαμορφώνεται στις 75,92 συναλλαγές ανά κάτοικο.
Διαθέτοντας μετρητά, ο μέσος φορολογούμενος μπορεί με άνεση να κάνει τη συναλλαγή του χωρίς να ζητήσει απόδειξη για την έκδοση της οποίας δεν υπάρχει κανένα ουσιαστικό κίνητρο ούτε και κάποιο αυστηρό πλαίσιο ελέγχου μέχρι τώρα:
• Υποτίθεται ότι συναλλαγές άνω των 1.500 ευρώ που κάνουν οι καταναλωτές θα πρέπει να πληρώνονται υποχρεωτικά μέσω τραπεζικού συστήματος. Ουδέποτε έγινε έλεγχος για την επιβολή του μέτρου, ενώ με το «σπάσιμο» των αποδείξεων, ακόμη και ακριβότερες συναλλαγές πληρώνονται με μετρητά.
• Υποτίθεται ότι από το 2014 θα καταγράφονταν όλες οι συναλλαγές των επιχειρήσεων από το πρώτο ευρώ μέσω των συγκεντρωτικών καταστάσεων. Ακόμη και σήμερα, οι συγκεντρωτικές καταστάσεις του 2014 δεν έχουν υποβληθεί, καθώς έχουν παρουσιαστεί αμέτρητα προβλήματα. Το μέτρο που υποτίθεται ότι θα «πίεζε» τις εταιρείες να κόβουν αποδείξεις, δεν έχει λειτουργήσει ακόμη.
• Φορολογικό κίνητρο για συλλογή αποδείξεων δεν υπάρχει κανένα. Τα σχέδια για λοταρίες δεν ενεργοποιήθηκαν, ενώ η διάταξη για τη συγκέντρωση αποδείξεων που να αντιστοιχούν στο 10% του εισοδήματος κατάντησε, ούτως ή άλλως, να έχει «διακοσμητικό» χαρακτήρα (για τα εισοδήματα του 2015 δεν θα εφαρμοστεί καν).
Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζονται επί σειρά ετών πολλές πρακτικές, με στόχο είτε την «ονομαστικοποίηση» των συναλλαγών είτε την τόνωση της ζήτησης.