Tο μέγεθος της αδήλωτης οικονομίας εκτιμάται ότι ισοδυναμεί με το 25% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τη «Διαγνωστική έκθεση για την αδήλωτη εργασία στην Ελλάδα», η οποία καταρτίστηκε υπό την αιγίδα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας που επικύρωσαν οι κοινωνικοί εταίροι (ΓΣΕΕ, ΣΕΒ, ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΤΕ) και το υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Τα βασικά συμπεράσματα της έκθεσης είναι τα εξής:
• Απαιτείται μεγαλύτερη θεσμική επάρκεια, βελτίωση της ποιότητας της διακυβέρνησης και περισσότερος συντονισμός σε εθνικό επίπεδο. Απαιτείται, επίσης, περισσότερο υπεύθυνη στάση των πολιτών.
• Η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας μπορεί να προκύψει από τη συστράτευση όλων των φορέων της κοινωνίας και της οικονομίας.
• Οι προσεγγίσεις που εφαρμόζονται έως τώρα απέναντι στο πρόβλημα είναι περιορισμένου εύρους. Εστιάζουν σχεδόν αποκλειστικά σε μέτρα αναγκαστικής συμμόρφωσης, αντί οικειοθελούς συνεργασίας.
• Μία από τις γενεσιουργές αιτίες έξαρσης της αδήλωτης εργασίας είναι οι συνεχώς μεταβαλλόμενοι επίσημοι κανόνες.
• Στην αδήλωτη εργασία επιδίδεται από ανάγκη ο πληθυσμός που βρίσκεται στα όρια του κοινωνικού αποκλεισμού και καταφεύγει σε αυτήν ως τελευταίο καταφύγιο όταν δεν του απομένει καμία άλλη επιλογή.
• Στα άμεσα μέτρα αποτροπής διαχωρίζονται σε αυτά που αυξάνουν το κόστος της μη συμμόρφωσης («μαστίγιο») και σε αυτά που καθιστούν πιο συμφέρουσα και ευκολότερη τη δηλωμένη εργασία («καρότο»). Η καταστολή από μόνη της δεν επαρκεί. Υπάρχει, επίσης, άμεση ανάγκη ενίσχυσης της εμπιστοσύνης και της οικειοθελούς συμμόρφωσης.
• Η έκθεση διαπιστώνει ότι είναι ελάχιστα ή και ανύπαρκτα τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι υψηλότεροι φορολογικοί συντελεστές σχετίζονται σε σημαντικό βαθμό με υψηλότερα επίπεδα αδήλωτης εργασίας. Θεωρεί ότι το πρόβλημα δεν είναι οι φορολογικοί συντελεστές αλλά η έλλειψη εμπιστοσύνης στο κράτος και η πεποίθηση των πολιτών ότι δεν λαμβάνουν τα δημόσια αγαθά και τις υπηρεσίες που αντιστοιχούν στους φόρους που πληρώνουν.
• Η βελτίωση της κατάστασης θα μπορούσε να επιτευχθεί με την υιοθέτηση «λευκών λιστών» νόμιμων εργοδοτών για τις δημόσιες προμήθειες, καθώς αυτές έχουν καλύτερα αποτελέσματα απ’ ό,τι οι μαύρες λίστες.
• Η απλοποίηση της διαδικασίας αναγγελίας πρόσληψης θα μπορούσε να ακολουθήσει ορθές πρακτικές άλλων χωρών.