Το υπερταμείο υπήρξε επιθυμία των δανειστών που καμία ελληνική κυβέρνηση δεν αποδέχτηκε πριν τη «δεκαεπτάωρη» διαπραγμάτευση του 2015, η οποία οδήγησε στη δέσμευση της κρατικής περιουσίας για 99 χρόνια. Οι δικαιολογίες του Σύριζα δεν αντέχουν στην ανάγνωση του σχετικού νόμου, που αποτελεί εμπράγματη, υπερβολική και καταχρηστική δέσμευση της δημόσιας περιουσίας. Και ειρωνική πληρωμή της ιστορίας για τις κακόπιστες υπεραπλουστεύσεις του στην αντιπολιτευτική περίοδο.
Ωστόσο, αν θεωρήσουμε ότι στόχος είναι η ορθολογική αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, το υπερταμείο δεν θα λειτουργήσει αποτελεσματικά. Οι αιτίες που οδηγούν σ’ αυτό είναι κατά σειρά:
1. Η ασάφεια στις αρμοδιότητες και τις διαδικασίες απόφασης
Το υπερταμείο απαρτίζεται από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, την Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ), το ΤΑΙΠΕΔ (όπου παραμένουν κάποιες ιδιωτικοποιήσεις) και την Εταιρεία Συμμετοχών στην οποία μεταφέρονται οι εταιρείες του Δημοσίου. Η υπερδομή αυτή αποτελεί «λάφυρο» των θεσμών από τη σκληρή διαπραγμάτευση αλλά δεν έχει συνάφεια με τις πραγματικότητες της αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας. Παραδείγματα:
Η Πολιτική Αεροπορία και το υπερταμείο εμπλέκονται στη διαδικασία και την παρακολούθηση της παραχώρησης των αεροδρομίων στη Fraport. Η συνεργασία πρέπει να εξασφαλιστεί μέσω της κυβέρνησης, που ο νόμος για το υπερταμείο αντιμετωπίζει ως ανεπιθύμητη.
Η ακίνητη περιουσία του ΟΣΕ, παρά τις προβλέψεις του μνημονίου, ορθώς δεν ενσωματώθηκε στην ΕΤΑΔ από την κυβέρνηση Σαμαρά. Κι ενώ ο ΟΣΕ μεταφέρθηκε στο υπερταμείο, η ΓΑΙΑΟΣΕ που διαχειρίζεται την ακίνητη περιουσία του ΟΣΕ παραμένει στο Δημόσιο παρότι και οι δύο εμπλέκονται στις συμβάσεις αποκρατικοποίησης που έχει επεξεργαστεί το ΤΑΙΠΕΔ.
2. Η πολυπλοκότητα της δομής
Το υπερταμείο διοικείται από το διοικητικό συμβούλιο και εποπτεύεται από ένα εποπτικό συμβούλιο. Το εποπτικό είναι πενταμελές, με δύο μέλη από τους θεσμούς και τρία από την κυβέρνηση και σε περίπτωση διαφωνίας απαιτούνται 4 ψήφοι. Ο κ. Τσακαλώτος μίλησε για επιτυχία παραλείποντας μία λεπτομέρεια: τα μέλη των θεσμών εκπροσωπούν αυτούς από τους οποίους η κυβέρνηση ζητεί τα δανεικά. Το εποπτικό διορίζει το διοικητικό συμβούλιο από λίστα επιλογής του με απλή γνώμη του υπουργού Οικονομικών (ακόμα κι αν δεν δοθεί).
Μετά τη φαινομενική αυτή συνοχή αρχίζει η πραγματικότητα:
Το διοικητικό συμβούλιο διορίζει τα όργανα των θυγατρικών του, οι οποίες αναλαμβάνουν τη διαχείριση των μεταφερομένων εταιρειών. Αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμα πώς θα διορίζονται τα διοικητικά συμβούλια των (πρώην) εταιρειών του Δημοσίου. Θα χρειαστούν πολλές νομοθετικές παρεμβάσεις για να οριοθετηθούν οι αρμοδιότητες υπερταμείου και κυβέρνησης. Παράλληλα, σημαντικές διαδικασίες επηρεάζονται από αυτές τις επικαλύψεις. Παραδείγματα:
Ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών και η Αττικό Μετρό μεταφέρθηκαν στο υπερταμείο. Ο οργανισμός εισηγείται την τιμολογιακή πολιτική, δηλαδή το κόστος του εισιτηρίου στην Αττική. Θα αποφασίζει για αυτό το υπερταμείο; Η Αττικό Μετρό πρέπει να προκηρύξει τη νέα γραμμή του μετρό με κονδύλια του ΕΣΠΑ και δάνεια. Με εποπτεία του υπερταμείου ή της κυβέρνησης; Θα κατευθύνουμε στο υπερταμείο τους πόρους από το ΕΣΠΑ;
3. Η ανυπαρξία σχεδίου αξιοποίησης
Οι αντιφάσεις οφείλονται στην ανυπαρξία σχεδίου αξιοποίησης της κρατικής περιουσίας. Επί κυβέρνησης Σαμαρά, για κάθε πάγιο που μεταφέρθηκε στο ΤΑΙΠΕΔ οι στόχοι αξιοποίησης προσδιορίζονταν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ κυβέρνησης και τρόικας και το ταμείο διενεργούσε τους διαγωνισμούς. Τώρα, τα πάγια του Δημοσίου περιέρχονται στο υπερταμείο χωρίς σχέδιο. Το αναφερόμενο στον νόμο «Στρατηγικό σχέδιο αξιοποίησης» καθορίζεται στον εσωτερικό κανονισμό του υπερταμείου ο οποίος, μετά την έγκρισή του, δεν τροποποιείται από τη Γενική Συνέλευση (το υπουργείο Οικονομικών της χώρας δηλαδή) χωρίς εισήγηση του διοικητικού συμβούλιου και προσυπογραφή του εποπτικού.
H αξιοποίηση όμως ενός παγίου εξαρτάται από τη διάρθρωση του κλάδου: το ρυθμιστικό περιβάλλον, τη λειτουργία των αρχών της οικείας αγοράς, τις διεπαφές με άλλους φορείς. Ακόμα και η αξία ρευστοποίησης, σε περίπτωση ιδιωτικοποίησης, επηρεάζεται από τη σταθερότητα, την επάρκεια και την αξιοπιστία του θεσμικού περιβάλλοντος. Είναι αστείο να πιστεύει κανείς ότι όλα αυτά θα τα ρυθμίσει άπαξ το «Στρατηγικό Σχέδιο», δηλαδή το παράρτημα του εσωτερικού κανονισμού που δεν προβλέπεται να περάσει από τη Βουλή.
4. Η απουσία μηχανισμών συνεργασίας κυβέρνησης και υπερταμείου
Η λογική του νόμου οδηγεί σε αναποτελεσματικότητα. Διότι τα παραπάνω (ρυθμιστικό, θεσμικό και νομοθετικό περιβάλλον) αποτελούν αντικείμενα κυβερνητικής δράσης. Και χωρίς αυτά δεν υπάρχουν επενδυτές και αξιοποίηση. Ο νόμος του υπερταμείου, όμως, δεν ασχολείται (σκόπιμα;) με τη συνεργασία κυβέρνησης και υπερταμείου. Μετά το εναρκτήριο λάκτισμα –τοποθέτηση διοικήσεων και μεταφορά περιουσίας– το περίπλοκο υπερταμείο θα παραγάγει, in vitro, όλα τα αναγκαία για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας; Αν αυτό πιστεύουν κυβέρνηση και δανειστές, είναι λυπηρό για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας.
Συμπερασματικά, τόσο για τους υποστηρικτές των ιδιωτικοποιήσεων όσο και για τους πλέον καλόπιστους απέναντι στις δικαιολογίες του Σύριζα, το υπερταμείο θα αποτελέσει μάλλον πονοκέφαλο για τις ελληνικές κυβερνήσεις παρά αποτελεσματικό όργανο αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας.
* O κ. Νίκος Σταθόπουλος είναι διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας – Πρώην γενικός γραμματέας υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων.