Οι εποχές που η διαθεσιμότητα της εργασίας και η μοιρασιά του παραγόμενου από την εργασία προϊόντος ήταν η σταθερά που εξισορροπούσε τη σχέση εργασίας, διαβίωσης, ευημερίας και ανάπτυξης έχουν οριστικά παρέλθει. Οπως έχουν παρέλθει και οι παρωχημένες αναχρονιστικές αντιλήψεις περί διακριτών ρόλων, ιδεολογικά φορτισμένων από μεν την πλευρά του καπιταλισμού να στοχοθετούνται στον παραγωγικό οργασμό επενδύσεων και στην αξίωση πλούτου, ενώ από την πλευρά του σοσιαλισμού στη δίκαιη κατανομή των εισοδημάτων. Η διαφορά βέβαια είναι ότι για να προβεί κάποιος στην κατανομή πλούτου πρέπει πρώτα να εξασφαλίσει την παραγωγή του, κάτι που ως δημιουργική συζήτηση με ιστορική αξία χρονολογείται από την εποχή του Μαρξ και του Μπερνστάιν.
Οι αλλαγές που συμβαίνουν είναι δραματικές, η ταχύτητα της τεχνολογικής διείσδυσης αναπόφευκτη και η ψηφιακή επανάσταση προ των πυλών. Η διαφοροποιημένη πολλαπλότητα, η πολυπλοκότητα και πολυμορφία των εργασιακών σχέσεων αναπροσαρμόζονται με βάση την ταχύτητα ενσωμάτωσης στις αλλαγές που συντελούνται γύρω μας και αφορούν την πρόκληση της παγκοσμιοποίησης, τη δημογραφική έκρηξη, τα νέα παραγωγικά πρότυπα ανάπτυξης, το οριστικό τέλος διαφόρων ταμπού όπως αυτό του συγκεκριμένου ωραρίου, την κατάργηση των εθνικά προστατευμένων αγορών εργασίας και την έξαρση της παγκόσμιας κινητικότητας κ.ά.
Η κυρίαρχη τεχνολογία θα ακυρώσει πολλά επαγγέλματα στο μέλλον, ανοίγοντας πύλες-ευκαιρίες για ανάδειξη νέων κατηγοριών επαγγελμάτων που απαιτούν όμως γρήγορες προσαρμογές, νέες εξειδικεύσεις και αυξημένες δεξιότητες.
Η αναζήτηση νέων ευεργετικών στρατηγικών απασχόλησης δεν μπορεί παρά να αφορά τη διασύνδεσή της με εμπορεύσιμους κλάδους της οικονομίας, διεθνώς ανταγωνιστικούς, με στοιχεία καινοτομίας και διαφορετικότητας.
Οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης «μπαλώνουν» το πρόβλημα της ανεργίας, δίνοντας στην ουσία μια ψευδαίσθηση απασχόλησης και ευεργετώντας τα στατιστικά στοιχεία. Δεν είναι όμως αυτό το ζητούμενο μιας έξυπνης χώρας. Το ζητούμενο είναι η ευελιξία να ταιριάξει με τη δημιουργικότητα του νου, να ανοίξει νέες πολλές ευκαιρίες επαγγελματικής διείσδυσης.
Μια βαθύτερη φιλοσοφική προσέγγιση του ζητήματος της απασχόλησης που την εξαρτά από την πνευματική και ψυχική ισορροπία του ανθρώπου, ίσως δίνει την απάντηση στις συζητήσεις περί ζητείας ενός απλού μισθού που σήμερα προσκολλώνται σε αυτόν γενιές και γενιές νέων κυρίως Ελλήνων με ανυποχώρητο βέβαια το τραύμα της απομείωσης κάθε δημιουργικού και ευφάνταστου στοιχείου σκέψης, κάθε άοκνης, εργώδους, στοχευμένης προσπάθειας κατάκτησης στόχων. Με αποτέλεσμα το «χτίσιμο» μιας κοινωνίας στοιχισμένης από μαλθακά, άνευρα συστατικά, μιας κοινωνίας τυποποίησης που αντιστέκεται σε κάθε αλλαγή και μόνη ζέση την ένθερμο υποστήριξη των κεκτημένων της, καθώς αν τυχόν τα απολέσει μετεωρίζεται ανάμεσα στην κατάθλιψη και στον ετεροπροσδιορισμό με τη μορφή ενός παραδοσιακού ψηφοσυλλέκτη, όργανο μιας πολιτικής ηγέτιδας τάξης που επιθυμεί να έχει πολίτες ευνουχισμένους, ανήμπορους να δουν τι διαφορετικό υπάρχει στον έξω κόσμο.
* Ο δρ Αντώνης Ζαΐρης είναι αντιπρόεδρος ΣΕΛΠΕ, μέλος της Ενωσης Αμερικανών Οικονομολόγων (ΑΕΑ).