Χωρίς αμφιβολία, τα 42 εκατ. ευρώ που θα διατεθούν φέτος από το Ταμείο Ανάκαμψης για έργα αντιπυρικής προστασίας είναι το μεγαλύτερο ποσό που έχει δοθεί ποτέ για τον σκοπό αυτό στη χώρα μας. Μετά την καταστροφή πέρυσι το καλοκαίρι, η πολιτεία προσπαθεί να χρησιμοποιήσει κάθε διαθέσιμο μέσο για να αποτρέψει την επανάληψή της: από νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, νέα θεσμικά εργαλεία και πρόστιμα έως τη γρήγορη οργάνωση ενός σώματος «δασοκομάντο». Και από την οργάνωση κοινών συναντήσεων της πυροσβεστικής και των δασικών υπηρεσιών μέχρι την οργάνωση μιας εκστρατείας ενημέρωσης για την οργάνωση μέσων αυτοπροστασίας από τους πολίτες και τη μείωση των ακουσίων πυρκαγιών. Καθώς οι πόροι που θα διατεθούν είναι σαφώς περισσότεροι, το βάρος πέφτει πλέον στην έγκαιρη υλοποίηση από τον κεντρικό μηχανισμό και τους δήμους (και βέβαια την αποτελεσματικότητα των επιλογών).
Τις τελευταίες δεκαετίες οι δασικές υπηρεσίες προσπαθούσαν με «ψίχουλα» (συνήθως μερικές δεκάδες χιλιάδες ευρώ, όταν απαιτούνταν εκατοντάδες) και αυτά στο «παρά πέντε» της έναρξης της αντιπυρικής περιόδου, να οργανώσουν την αντιπυρική προστασία στις περιοχές ευθύνης τους. Φέτος το Ταμείο Ανάκαμψης έρχεται να αλλάξει την εικόνα: 42 εκατ. ευρώ θα διατεθούν άμεσα για αντιπυρικά έργα σε όλη τη χώρα, στην πλειονότητά τους βασισμένα σε αντιπυρικές μελέτες των δασικών υπηρεσιών που παρέμεναν στο συρτάρι. Ακόμα 8 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για την εκπόνηση μελετών αντιπυρικής προστασίας σε 38 κρίσιμα οικοσυστήματα της χώρας, οι μελέτες όμως θα είναι έτοιμες στο τέλος του έτους. Το πρόγραμμα ονομάζεται σχέδιο προστασίας δασών ή Anti-Nero, αφορά τον καθαρισμό 38.083 στρεμμάτων δασών και δασικών εκτάσεων, τη συντήρηση 10.719 χλμ. δασικών δρόμων και τη συντήρηση ή διάνοιξη 1.625 χλμ. αντιπυρικών ζωνών. Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος, τα έργα αυτά αναπτύσσονται σε μια έκταση 18 εκατ. στρεμμάτων δασικών εκτάσεων. Η υλοποίηση των έργων θα γίνει από το υπουργείο Περιβάλλοντος μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, με την επίβλεψη των δασικών υπηρεσιών. Το πρόγραμμα χωρίζεται σε τρία σκέλη:
1. Την υλοποίηση ήδη εγκεκριμένων (από τις δασικές υπηρεσίες) μελετών αντιπυρικής προστασίας. Αξιοποιήθηκαν 79 μελέτες, οι οποίες επικαιροποιήθηκαν και ομαδοποιήθηκαν σε έξι έργα – συμβάσεις με διάφορα κριτήρια: τη μορφολογία, τις κλιματολογικές συνθήκες, τα είδη βλάστησης, τη συσσώρευση καύσιμης ύλης και το διάστημα που έχει παρέλθει από τον τελευταίο καθαρισμό, καθώς και την επικινδυνότητα (όπως αυτή έχει καθοριστεί από την πυροσβεστική υπηρεσία). Στόχος είναι τα έργα να ολοκληρωθούν έως τα τέλη Ιουνίου.
2. Περιοχές για τις οποίες δεν υπήρχαν εγκεκριμένες μελέτες από τα δασαρχεία. Τα έργα θα ανατεθούν με «μελετοκατασκευή», ενώ οι μελέτες θα εγκριθούν από τα αρμόδια δασαρχεία. Αφορούν αποκλειστικά την Αττική (Υμηττό, Πάρνηθα, Λαύριο) και χωρίζονται σε δύο έργα, που έχουν στόχο να ολοκληρωθούν έως το τέλος Ιουλίου.
Το σχέδιο προστασίας δασών ή Anti-Nero αφορά τον καθαρισμό 38.083 στρεμμάτων δασών, τη συντήρηση 10.719 χλμ. δασικών δρόμων και τη συντήρηση ή διάνοιξη 1.625 χλμ. αντιπυρικών ζωνών.
Πώς φτάσαμε στην επιλογή των περιοχών αυτών; Κατ’ αρχάς, οι πόροι προέρχονται από ένα κομμάτι χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης, που είχε αρχικά (τον Νοέμβριο του 2020) ανακοινωθεί ότι θα κατέληγε στο μεγαλύτερο πρόγραμμα αναδασώσεων που έχει γίνει ποτέ στη χώρα (βλ. «Κ» 1.12.2020). Στην πορεία το υπουργείο Περιβάλλοντος συνειδητοποίησε ότι οι πόροι αυτοί (310 εκατ. ευρώ) δεν θα μπορούσαν ποτέ να απορροφηθούν γιατί δεν υπήρχαν επαρκείς εκτάσεις για αναδάσωση ούτε καν επαρκή δενδρύλλια, αφού τα κρατικά φυτώρια είχαν όλα σχεδόν κλείσει ή απαξιωθεί τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης.
Σε επίπεδο οργάνωσης, βάση για την επιλογή των περιοχών αποτέλεσαν οι προτάσεις της πυροσβεστικής υπηρεσίας, που επέλεξε 50 περιοχές με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα. Τα στοιχεία εστάλησαν στο υπουργείο Περιβάλλοντος, που με τη σειρά του ζήτησε από τις δασικές υπηρεσίες τις εγκεκριμένες μελέτες που υπήρχαν για τις περιοχές αυτές. Με βάση τις μελέτες, οι περιοχές επέμβασης «οριοθετήθηκαν» πάνω στους δασικούς χάρτες, αφού πρώτα αφαιρέθηκαν όσες από τις 50 δεν ήταν δημόσιες (άρα δεν μπορούσαν να υπάρχουν μελέτες). Η διαδικασία ανατέθηκε στο ΤΑΙΠΕΔ, παρότι δεν έχει καμία σχετική εμπειρία, επειδή αυτή η πολιτική αποφασίστηκε ότι θα ακολουθηθεί για τα περισσότερα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης. Το ΤΑΙΠΕΔ δεν πραγματοποίησε ανοιχτούς διαγωνισμούς αλλά κοινοποίησε την πρόσκληση σε 12 μεγάλες εταιρείες του χώρου, συν ακόμα τρεις που επελέγησαν με κλήρωση και τους κάλεσε να υποβάλουν προσφορές σε μια «κλειστή» διαδικασία, από την οποία ήδη έχουν προκύψει οι πρώτοι ανάδοχοι.
«Ηδη έχουμε εξασφαλίσει τη συμβασιοποίηση 50 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και αιτηθήκαμε ακόμα 22 εκατ. ευρώ για τις αντιπυρικές ζώνες σε πέντε αρχαιολογικούς χώρους, καθαρισμούς σε περιαστικά δάση και άλση (Συγγρού, Λυκαβηττό, Ποικίλο Ορος) και εκατέρωθεν των οδικών δικτύων, παρεμβάσεις γύρω από οικισμούς», εξηγεί ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς. «Το πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης είναι φέτος γενναιόδωρο αλλά έχουμε στόχο μέσω αυτού να στρέψουμε τους εργολάβους πρασίνου στην αξιοποίηση της καύσιμης ύλης, δηλαδή να δημιουργήσουμε μια νέα αγορά αυτοχρηματοδότησης των καθαρισμών. Γι’ αυτό και η υποβολή πρότασης αξιοποίησης της καύσιμης ύλης ήταν όρος στην επιλογή αναδόχων». Ερωτώμενος για τα ιδιωτικά δάση (στα οποία η πολιτεία δεν μπορεί να παρέμβει χωρίς άδεια), ο κ. Αμυράς υποστηρίζει ότι οι ιδιώτες θα καλούνται να κάνουν μόνοι τους καθαρισμούς και, αν δεν το πράττουν, θα παρεμβαίνει η πολιτεία. «Εγινε ήδη με έναν αναγκαστικό δασικό συνεταιρισμό στη Βόρεια Εύβοια», αναφέρει.
3. Τέλος, αντιπυρικές παρεμβάσεις οργανώνονται και σε δέκα αρχαιολογικούς χώρους: Αρχαία Ολυμπία, Επίδαυρο, Μυστρά, Ναό Επικούριου Απόλλωνα, Μυκήνες, Ναό Αφαίας, Αρχαία Μεσσήνη, Δελφούς, Ηραίο Σάμου και κάστρο Πλαταμώνα. Μεικτές επιτροπές με ειδικούς από το υπουργείο Πολιτισμού, την πυροσβεστική και το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας πραγματοποίησαν αυτοψίες και πρότειναν μέτρα ασφάλειας και πυροπροστασίας τα οποία όταν οριστικοποιηθούν θα κληθεί να εφαρμόσει το ΥΠΠΟ (για παράδειγμα, τοποθετήσεις μεγαφωνικών για ειδοποίηση επισκεπτών, συντήρηση – προσθήκη κρουνών, ειδική μέριμνα για τα ΑμεΑ κ.ά.). Ειδικά για τους αρχαιολογικούς χώρους Αρχαίας Ολυμπίας και Δελφών έχει ζητηθεί από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Copernicus πλήρης χαρτογραφική ανάλυση του κινδύνου και προτάσεις μέτρων για την άρση του. Εξω από πέντε αρχαιολογικούς χώρους, σε ακτίνα 100 μέτρων, το υπουργείο Περιβάλλοντος θα διανοίξει προστατευτικές ζώνες.
Περισσότερα εναέρια μέσα πυρόσβεσης και θεσμοθέτηση του «αντιπύρ»
«Φέτος ο κρατικός μηχανισμός έχει κινηθεί γρηγορότερα από κάθε άλλη χρονιά», υποστηρίζει ο Χρήστος Στυλιανίδης, υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. «Ηδη από τον χειμώνα έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από δέκα συσκέψεις με τη συμμετοχή υπουργών και της ηγεσίας της Αστυνομίας, της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και του ΓΕΕΘΑ με σκοπό τον καλύτερο συντονισμό όλων. Τα κύρια σημεία της φετινής μας προσπάθειας είναι πέντε.
Πρώτον, ξεκινήσαμε γρήγορα με την ενεργοποίηση του υπουργείου Εσωτερικών και των δήμων, των υπουργείων Περιβάλλοντος και Πολιτισμού για τον καθαρισμό δασών και τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών σε δάση και αρχαιολογικούς χώρους, ώστε να βοηθήσουμε το έργο της Πυροσβεστικής το καλοκαίρι.
Δεύτερον, επιτέλους φέραμε στο ίδιο τραπέζι πυροσβέστες και δασικούς υπαλλήλους. Προσπαθούμε να δημιουργηθεί μια νέα ώσμωση ανάμεσα στους βασικούς εμπλεκομένους που για χρόνια βρίσκονταν «μακριά».
Τρίτον, θα έχουμε περισσότερα και πιο αποτελεσματικά εναέρια μέσα πυρόσβεσης από κάθε άλλη χρονιά.
Τέταρτον, θα συντονίσουμε για πρώτη φορά τα τοπικά στοιχεία της διοίκησης μέσα από συγκεκριμένα πρωτόκολλα ενεργειών.
Πέμπτον, θα πραγματοποιηθούν πολλές ασκήσεις στο πεδίο, σε περιοχές με αυξημένη επικινδυνότητα. Ηδη έχουν προγραμματιστεί οι πρώτες στη Σιθωνία και στον Θεολόγο. Να σημειωθεί ότι χάρη στη συνδρομή του ΓΕΕΘΑ θα αυξηθούν κατακόρυφα οι περιπολίες δασοφύλαξης ιδίως στην Αττικοβοιωτία και την Πελοπόννησο, ενώ ενδέχεται να μεταφερθούν δυνάμεις πυρόσβεσης και στρατιώτες από τις αρχές του καλοκαιριού στις πιο επικίνδυνες περιοχές.
Τέλος, προχωρούμε σε μια σειρά από συμπληρώσεις του θεσμικού πλαισίου, που θα διευκολύνουν την αντιπυρική προστασία. Θα κάνουμε τα πάντα όχι μόνο για να μην επαναληφθεί καταστροφή σαν την περυσινή, αλλά και για να αλλάξουμε σελίδα στην αντιπυρική προστασία». Οι θεσμικές αλλαγές που προωθούνται από το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας και τα άλλα συναρμόδια υπουργεία αφορούν διάφορα θέματα. Ηδη δημοσιεύθηκε (ΦΕΚ Β1301) η φετινή πυροσβεστική διάταξη για τον καθαρισμό οικοπέδων σε περιοχές εντός σχεδίου και την επιβολή προστίμου (εκτός από τον καταλογισμό του κόστους) σε όσες περιπτώσεις ο ιδιοκτήτης ή νομέας δεν ανταποκριθεί και τον καθαρισμό κάνει ο δήμος (πρόστιμο 0,50 ευρώ/τ.μ. συν το κόστος του καθαρισμού). Επίσης πρόκειται με ρύθμιση να δοθεί απευθείας στους περιφερειάρχες η εξουσιοδότηση να ζητούν απαγόρευση εισόδου σε δάση κάθε φορά που ο ημερήσιος χάρτης επικινδυνότητας βρίσκεται στο 4 (συζητείται και το 3) και η δυνατότητα επιβολής προστίμου έως 3.000 ευρώ για παράνομες δραστηριότητες (λ.χ. άναμμα φωτιάς) κατά τη διάρκεια αυτών των απαγορεύσεων. Επίσης μελετάται ο τρόπος «θεσμοθέτησης» του «αντιπύρ» ως μεθόδου πυρόσβεσης, κάτι που σήμερα γίνεται μεν στην πράξη από έμπειρους πυροσβέστες, αλλά απαγορεύεται. Πρόκειται για μια μέθοδο ανάσχεσης πυρκαγιάς, η οποία βασίζεται στην ελεγχόμενη καύση της έκτασης που βρίσκεται μπροστά από αυτή και η οποία χρησιμοποιείται σε χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ισπανία.
Τέλος, υπό αναθεώρηση βρίσκεται το προεδρικό διάταγμα του 1980 με το οποίο ορίστηκαν οι περιοχές που είναι ευαίσθητες σε πυρκαγιά. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Παπαγεωργίου, πρόκειται για μια ιδιαίτερα σύνθετη εργασία καθώς ο νέος πίνακας περιοχών θα καταρτιστεί με βάση όχι μόνο τα νεότερα στατιστικά και πραγματικά στοιχεία (έχουν μεσολαβήσει 40 χρόνια κατά τα οποία οικισμοί επεκτάθηκαν, εκτάσεις άλλαξαν χρήση κ.λπ.), αλλά συνεκτιμώντας στατιστικά στοιχεία από τους χάρτες πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιάς, τις περιοχές που έχουν κηρυχθεί αναδασωτέες βάσει των δασικών χαρτών, το υψόμετρο, την επαφή δάσους – οικισμών και άλλα στοιχεία.
«Θέλουμε να καταλήξουμε μετά από ανάλυση στον πραγματικό βαθμό τρωτότητας των περιοχών. Παράλληλα, με βάση αυτόν να συντονίσουμε τη διοίκηση – στόχος μας είναι να γνωρίζει τουλάχιστον μία ημέρα νωρίτερα ότι πρέπει να βρίσκεται σε επιφυλακή. Τέλος, οργανώνουμε μια εκστρατεία ενημέρωσης με δύο σκέλη: το πρώτο θα αφορά μέτρα αυτοπροστασίας των πολιτών και της περιουσίας τους. Και το δεύτερο θα αφορά τις ακούσιες πυρκαγιές, ώστε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο για το πόσο εύκολο είναι να συμβεί ένα καταστροφικό λάθος», λέει ο κ. Παπαγεωργίου. «Εντέλει, με τη συνεργασία όλων των συναρμόδιων υπουργείων θέλουμε να αλλάξουμε το βάρος από 80-20 υπέρ της καταστολής σε 60-40».
Τέλος, σε λίγες ημέρες ανακοινώνονται τα αποτελέσματα για την επιλογή των πρώτων 500 ατόμων που θα εργαστούν τα επόμενα επτά έτη ως «δασοκομάντος». Στόχος είναι η ταχεία εκπαίδευσή τους προκειμένου στις αρχές Ιουνίου να είναι ενεργοί.