Λίγο πριν από την πρώτη του φορά μαζί της, ο Δημήτρης Ζώρζος, παρότι εξοικειωμένος με την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, είχε κατακλυστεί από ένα πρωτόγνωρο αίσθημα φόβου. «Φοβόμουν να δω ένα γυμνό κορμί σε αυτή την κατάσταση», θυμάται. Οταν πια συναντήθηκαν, χρειάστηκαν περίπου τρία δευτερόλεπτα για να εξοικειωθεί με την κινητική βλάβη της νέας γυναίκας που βρισκόταν ξαπλωμένη σε ένα δωμάτιο της Sexualidad Funcional, στη Βαλένθια της Ισπανίας. Ο,τι ακολούθησε εκείνη τη συνάντηση ο ίδιος το περιγράφει ως εμπειρία που τον στιγμάτισε.
«Αυτό το σώμα, που ήταν πολύ σπασμωδικό, με τα πόδια και τα χέρια κλειστά στον θώρακα –σαν σε θέση άμυνας απέναντι στην κοινωνία–, το είδα ξαφνικά να μεταμορφώνεται. Τη στιγμή του ερεθισμού της πιο ερωτικής ζώνης, έκανε ένα άνοιγμα που φάνηκε μέχρι και στα μάτια της. Κι έπειτα, το σώμα ξεμπλόκαρε, έγινε πιο ελαστικό», περιγράφει στην «Κ» ο Δημήτρης Ζώρζος. «Τότε, μπροστά μου είδα μια θεά».
Εκείνη η πρώτη του επαφή με μια γυναίκα με εγκεφαλική παράλυση υπήρξε καθοριστική για να συνεχίσει την παροχή σεξουαλικής βοήθειας σε ανάπηρα άτομα – ή, όπως αλλιώς το λέει ο ίδιος, «την επαφή του με τα διαφορετικά κορμιά».
«Πώς θα με παρουσιάσει στους γονείς;»
Με ένα τέτοιο «διαφορετικό κορμί» συστήνεται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ο 52χρονος Αντώνης Ρέλλας, σκηνοθέτης και ακτιβιστής της οργάνωσης «Μηδενική Ανοχή – Κίνηση για τη χειραφέτηση των αναπήρων» και της «Κίνησης Αναπήρων Καλλιτεχνών». Στα 22 του, έπειτα από τροχαίο ατύχημα, έχασε το αριστερό του πόδι, ενώ παρέλυσε εντελώς το αριστερό του χέρι.
«Τι είμαι πλέον; Είμαι αυτό που λένε οι άλλοι: ένας σακάτης;» Από τη βεράντα του στην Αγία Παρασκευή, περιγράφει στην «Κ» τις διαφορετικές περιόδους στις οποίες διαχειρίστηκε την επίδραση του συμβάντος. «Εχω τελειώσει; Αναγνωρίζεται η δική μου σεξουαλικότητα; Είμαι αρεστός στο άλλο φύλο;» αναρωτιόταν ο Αντώνης Ρέλλας την περίοδο που αναζητούσε τη νέα του ταυτότητα.
Θεωρώ ότι κάθε άτομο, με οποιαδήποτε βλάβη, πρέπει και μπορεί να εκφράσει τη σεξουαλικότητά του.
Δεν του πήρε πολύ χρόνο να βάλει τα πράγματα σε σειρά. Ηταν αποφασισμένος να επιβάλει τον εαυτό του στον κόσμο και οι άλλοι να τον δεχτούν ως είναι: ένας άνθρωπος που απλώς του λείπει το ένα πόδι. «Απέτυχα σ’ αυτό», ομολογεί στην «Κ». «Οι κοινωνικές κατασκευές είναι γερά θεμελιωμένες».
Αυτό είναι, όμως, και το σημείο που για τον Αντώνη Ρέλλα ξεκινάει η εσωτερική επανάσταση στο πλαίσιο της σεξουαλικότητας. «Θεωρώ ότι κάθε άτομο, με οποιαδήποτε βλάβη, πρέπει και μπορεί να εκφράσει τη σεξουαλικότητά του», λέει. Παρότι, τελικά, δεν θα βίωνε την απόρριψη εξαιτίας της βλάβης του, ένιωθε πάντα ότι κάθε γνωριμία δεν θα πήγαινε παρακάτω. «Πώς θα με παρουσίαζε στους γονείς; Τι θα έλεγαν;» θυμάται να σκέφτεται, καθώς φοβόταν τη μοναξιά, την εγκατάλειψη που αντιμετωπίζουν συχνά τα άτομα που απέκτησαν μια βλάβη στην πορεία της ζωής τους.
Η σεξουαλικότητα των «αγγέλων»
Ο Αντώνης Ρέλλας αναδεικνύει το ζήτημα της απανθρωποποίησης του ατόμου με βλάβη. «Γινόμαστε αντιληπτοί από την κοινωνία ως μόνιμα παιδιά», λέει χαρακτηριστικά. «Δεν είμαστε ούτε άντρες ούτε γυναίκες, είμαστε απλώς άνθρωποι με βλάβη, δεν εκπέμπουμε σεξουαλικότητα, δεν έχουμε σεξουαλική ταυτότητα. Δεν έχουμε φύλο. Και αυτό είναι μια ιατρική αντίληψη της αναπηρίας – όχι κοινωνική».
Στην καθολική Ισπανία αλλά και στην Ελλάδα, ο ανάπηρος πληθυσμός αντιμετωπίζεται συχνά ως αγνός, ανέραστος «άγγελος». Η ανάγκη των ατόμων με βλάβες για σεξουαλική έκφραση και εκτόνωση φέρνει σε αμηχανία το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον, που, σε πολλές περιπτώσεις, αν δεν προσπαθεί να υποτιμήσει την ανάγκη, τότε φροντίζουν τα ίδια τα μέλη του για την ικανοποίησή της με τρόπους που ενδυναμώνουν το αίσθημα της ντροπής τους.
«Ανθρωποι της Εκκλησίας, θεωρώντας ότι εμείς, οι άνθρωποι με βλάβες, είμαστε “άγγελοι επί γης” και πρέπει να μένουμε αμόλυντοι –και, για να το πω εντελώς σχηματικά, να παραμείνουμε παρθένες και παρθένοι–, είχαν αντιδράσει όταν είχαμε απευθυνθεί στο Σωματείο Διεμφυλικών –διότι πιστεύαμε στην κατανόησή τους λόγω και του δικούς τους στίγματος– γι’ αυτό που ονομάζουμε σεξουαλική βοήθεια», αποκαλύπτει ο Αντώνης Ρέλλας.
Στην καθολική Ισπανία αλλά και στην Ελλάδα, ο ανάπηρος πληθυσμός αντιμετωπίζεται συχνά ως αγνός, ανέραστος «άγγελος».
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε κάποια εγχώρια εφημερίδα που ο τίτλος της διαφεύγει στον Δημήτρη Ζώρζο, αλλά όχι και η πασοκική γραμμή της εποχής, ο ίδιος, δέκα χρονών τότε, πληροφορήθηκε για πρώτη φορά την ύπαρξη των σεξουαλικών βοηθών για ανάπηρους από την ιστορία μιας Γαλλίδας επαγγελματία του χώρου, που στην Ευρώπη ήταν πιο απενεχοποιημένος. «Για δες, υπάρχει κι αυτό το επάγγελμα», είχε σκεφτεί τότε, όπου τίποτα δεν προμήνυε ότι θα το ακολουθούσε.
Τα επόμενα χρόνια πειραματίστηκε με τον ερωτισμό, αλλά βίωσε και την εμπειρία της αναπηρίας ύστερα από ένα δικό του παροδικό πρόβλημα υγείας. Από την επαφή του με άτομα με κινητικές ή αισθητηριακές βλάβες, κατάλαβε ότι η σεξουαλικότητα των ατόμων με αναπηρία είναι ταμπού όχι τόσο για τους ίδιους, αλλά περισσότερο για τις οικογένειές τους.
«Λογικό είναι με τη στρεβλή σεξουαλικότητα που έχουμε να νομίζουν οι γονείς ότι, αν το ανάπηρο παιδί τους έχει μια εμπειρία τέτοια, θα έχουν μετά ένα “ερεθισμένο ζώο” στο σπίτι. Λένε “δεν θέλω να ζητάει μετά, γιατί, αν του δώσεις ένα καραμελάκι, μετά θα θέλει τούρτα”. Ωστόσο, από την εμπειρία που είχαμε στο κέντρο, κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε· το αντίθετο», υποστηρίζει ο Δημήτρης Ζώρζος.
Τέσσερα στάδια και όρια
Η μεθοδολογία που ανέπτυξε ο Δ. Ζώρζος για την παροχή σεξουαλικής βοήθειας βασιζόταν σε προσωπικές αναζητήσεις γύρω από την ερωτική επαφή, τη γνωριμία του με το ταντρικό σεξ αλλά και τη σύμπραξη με τη γιατρό και σεξολόγο Charo Ricart, με την οποία συνίδρυσαν τον σύλλογο παροχής σεξουαλικής βοήθειας Sexualidad Funcional, στη Βαλένθια.
Η ανατροφοδότηση που λάμβαναν στον σύλλογο από τους λήπτες των υπηρεσιών και τις οικογένειές τους ήταν το τέταρτο –και προαιρετικό– βήμα της διαδικασίας που ακολουθούσε ο Δημήτρης Ζώρζος. Η αρχή γινόταν με τη συνέντευξη. Οπως εξηγεί, τα κίνητρα του αιτούμενου τη σεξουαλική βοήθεια έπρεπε να είναι σαφή – όπως και η συνειδητή του εμπλοκή. Το μίνιμουμ που απαιτούνταν ήταν η νοητική κατάσταση που θα επέτρεπε τη συναίνεση.
Κατόπιν ερχόταν η επικοινωνία. «Πριν από το ραντεβού για την ερωτική επαφή, (σεξουαλικός βοηθός και λήπτης της υπηρεσίας) συναντιούνται και λένε όλα όσα πρέπει: πράγματα που μπορεί να φανούν περίεργα στο σώμα, τι θέλει να ζήσει ο καθένας από αυτή την εμπειρία, ποια είναι τα όρια του σεξουαλικού βοηθού. Ολα είναι προσυμφωνημένα. Εγώ δεν χρησιμοποιούσα τα γεννητικά μου όργανα, μόνο τα δάχτυλά μου. Είναι και θέμα απόστασης. Σε αυτή τη συνθήκη δεν υπάρχει στύση, το οποίο όμως δεν είναι κακό να συμβεί», λέει ο Ζώρζος.
Πριν από το ραντεβού για την ερωτική επαφή, (σεξουαλικός βοηθός και λήπτης της υπηρεσίας) συναντιούνται και λένε όλα όσα πρέπει: πράγματα που μπορεί να φανούν περίεργα στο σώμα, τι θέλει να ζήσει ο καθένας από αυτή την εμπειρία, ποια είναι τα όρια του σεξουαλικού βοηθού. Ολα είναι προσυμφωνημένα.
Χωρίς περιστροφές, ο ίδιος συγκαταλέγει την παροχή σεξουαλικής βοήθειας στη σεξεργασία. «Είμαι πιο άνετος και πιο ειλικρινής με αυτό», λέει. «Εκεί μέσα μπορεί να υπάρξει και ερωτική ανταλλαγή, αλλά αυτό κάπου πρέπει να σταματάει γιατί εγώ θέλω να πάω και σε άλλο άτομο. Αν ήθελα μονάχα ένα, θα το παντρευόμουν. Κάτι που συνηθίζω να λέω είναι ότι, από την ώρα που θα συναντηθούμε μέχρι το τέλος της διαδικασίας, για εμένα δεν υπάρχει άλλο άτομο στη ζωή, μόνο εσύ που θα είμαστε σε επαφή. Αλλά πριν και μετά από αυτό, θέλω σεβασμό στη δική μου ζωή για να μπορέσω να απευθυνθώ και στα υπόλοιπα άτομα».
Ο Αντώνης Ρέλλας επισημαίνει ότι οι σεξουαλικοί βοηθοί ή οι σεξεργάτες δεν έχουν να αντιμετωπίσουν κάτι πρωτοφανές και εξωγήινο. «Ξέρουν ποιοι είμαστε και πώς ζούμε», λέει. «Χρειάζονται, βεβαίως, τεχνικές λεπτομέρειες: πώς θα γίνει, ας πούμε, η μεταφορά ενός χρήστη αμαξιδίου στο κρεβάτι, τι μπορεί να περιμένει, πώς μπορεί να τον φέρει σε στύση ώστε να γίνει η πράξη ή ποιες είναι οι στάσεις που ενδείκνυται να κάνουν. Τεχνικά, προφανώς χρειάζεται καθοδήγηση. Από εκεί και πέρα, είναι ό,τι κάνεις με οποιονδήποτε άνθρωπο. Δεν χρειάζεται άλλη εξειδίκευση. Ο ανάπηρος πελάτης γνωρίζει τι θέλει και πώς μπορεί να το κάνει – και θα σε καθοδηγήσει. Δεν θέλει ιατρική γνώση, διότι δεν είμαστε ιατρικά περιστατικά».
«Ερωτεύτηκα πολλές φορές ένα ανάπηρο σώμα»
«Τα δικά μας σώματα δεν είναι λιγότερο θελκτικά και ανθρώπινα – και έχουμε κάθε δικαίωμα να εκφραζόμαστε με όποιον τρόπο γουστάρουμε», λέει εμφατικά ο Ρέλλας. «Ασφαλώς, ουδείς είναι υποχρεωμένος να έρθει σε επαφή με ένα άτομο με βλάβη. Το πρόβλημα είναι όταν τον απορρίπτεις γι’ αυτό τον λόγο, όχι όταν δεν σου ταιριάζει ως άνθρωπος. Η αναπηρία δεν έχει να κάνει με το σώμα, έχει να κάνει με το άλλοθι απέναντι στη βλάβη. Είναι άλλο πράγμα η βλάβη στα σώματά μας, και άλλο ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία λαμβάνουν υπόψη τις δικές μας ανάγκες, άρα μας καθιστούν ανάπηρους», συμπληρώνει.
Σε ένα από τα σεμινάρια σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που παρακολούθησε ο Αντώνης Ρέλλας στο Rusk Institute for Rehabilitation στη Νέα Υόρκη, βρήκε τον τρόπο για να επιλύσει πρακτικά ζητήματα, όπως πώς να τοποθετεί το σώμα του για να κάνει σεξ, αλλά και βασικές πληροφορίες για το πώς να απενεργοποιεί τον φόβο του άλλου απέναντί του. «Εδειξα, λοιπόν, στη σύντροφο που είχα εκείνη την περίοδο πώς είναι το σώμα μου, τι συνέβη ακριβώς, πόσο δυνατός μπορεί να είναι ένας άνθρωπος έπειτα από ένα ατύχημα με αυτοκίνητο και μηχανή, πώς είναι ένας άνθρωπος του οποίου το παζλ τινάχτηκε στον αέρα – όπως λένε οι Στέρεο Νόβα», λέει.
Εχουμε μάθει σε ένα συγκεκριμένο ερωτεύσιμο μοντέλο και, όταν βλέπεις κάτι διαφορετικό, σε αιφνιδιάζει. Αυτό που στην οπτική μας έχουμε μάθει ως αποκρουστικό, ξαφνικά το βλέπεις και λες «ώπα»!
Η επιθυμία, βέβαια, κάποτε αδιαφορεί για το αν είναι όλα τα κομμάτια του παζλ στη θέση τους. Ο Δημήτρης Ζώρζος εξηγούσε πάντα ότι έχει μια πλήρη ερωτική ζωή και δεν ήθελε τίποτα περισσότερο. «Αλλά επειδή πάντα οι αρτιμελείς πάμε με μαγκιά απέναντι στους άλλους, στις πρώτες εμπειρίες βρέθηκα εγώ να ερωτεύομαι», λέει. «Εχουμε μάθει σε ένα συγκεκριμένο ερωτεύσιμο μοντέλο και, όταν βλέπεις κάτι διαφορετικό, σε αιφνιδιάζει. Αυτό που στην οπτική μας έχουμε μάθει ως αποκρουστικό, ξαφνικά το βλέπεις και λες “ώπα”!».
Ο Δημήτρης Ζώρζος θυμάται ότι ήταν περισσότερες οι φορές που εκείνος ερωτεύτηκε τον λήπτη των υπηρεσιών του, απ’ ό,τι το αντίστροφο. Και έτσι έπρεπε να βρει τρόπους να διαχειριστεί και την ερωτική απογοήτευση που είναι συχνά το τίμημα κάθε εγγύτητας. «Εκανα πολλή δουλειά με τον εαυτό μου για να αποφεύγω τέτοιες καταστάσεις και σκέφτηκα πως ό,τι πήγαινε προς τον ερωτισμό θα μου χάλαγε τη δουλειά, που με ενδιέφερε περισσότερο. Δεν ήθελα και να τρώω συνέχεια απογοητεύσεις», λέει.
«Υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν ταλαιπωρημένα σώματα»
Σήμερα, ο Δημήτρης Ζώρζος, έχοντας επιστρέψει στην Ελλάδα, διερευνά το νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει αυτό που γνωρίζει καλά ότι είναι δικαίωμα. Η απουσία οποιασδήποτε συζήτησης για την πρόσβαση στη σεξουαλική εμπειρία ατόμων με σωματικές βλάβες καθιστά συχνά και τα ίδια τα άτομα δύσπιστα απέναντι στην ικανότητά τους να απολαύσουν το σεξ.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι εκεί έξω υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν ένα σώμα που έχει υποστεί μία πολύ ισχυρή διαδικασία “αποδόμησης”, αλλά μπορεί να συνεχίζει να αγαπά, να αισθάνεται…
Ο Ζώρζος πιστεύει ότι αυτές οι αντιλήψεις ανατρέπονται μόνο από την επαφή. «Το να τους πείσεις ότι μπορούν να έχουν σεξουαλική ζωή μπορείς να το κάνεις μόνο σωματικά», λέει.
Ο Αντώνης Ρέλλας υπερθεματίζει. «Πρέπει να καταλάβουμε ότι εκεί έξω υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν ένα σώμα ταλαιπωρημένο, που έχει υποστεί μία πολύ ισχυρή διαδικασία “αποδόμησης”, αλλά μπορεί να συνεχίζει να αγαπά, να αισθάνεται…», λέει στο τέλος της κουβέντας.