Σοφία Χρήστου
Εικονογράφηση: Michael Kirki/Καθημερινή
Ακούστε το άρθρο
Διαθέτει πολλές προκλήσεις και πολλή μαγεία. Προκαλεί ενθουσιασμό και ανησυχίες, θαυμασμό και ισχυρούς φόβους. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον εδώ, στα χέρια μας, στην καθημερινότητά μας κι εμείς καλούμαστε να τη χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας.
Η Ελλάδα αποτελεί, όσο κι αν δεν το φανταζόμαστε, σημαντική «δεξαμενή» ελίτ ερευνητών στο πεδίο της ΑΙ. Ο κατάλογος κορυφαίων Ελλήνων ερευνητών, που διαπρέπουν κυρίως στο εξωτερικό, είναι μακρύς και ο Greek Analyst έχει χαρτογραφήσει ήδη ένα μεγάλο τμήμα του. Είναι προγραμματιστές, επιστήμονες, επικεφαλής νεοφυών επιχειρήσεων και, βέβαια, πανεπιστημιακοί. Εργάζονται σε επιχειρήσεις-κολοσσούς, όπως η OpenAI και η Spotify, σε πανεπιστήμια, δημιουργούν όμως και τις δικές τους καινοτομίες.
Διαμορφώνουν μια νέα ψηφιακή κουλτούρα, εργάζονται για τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου σε όλες τις εκφάνσεις της, καθώς και εκφράζουν φόβους και ανησυχίες για τον έλεγχο της τεχνητής νοημοσύνης, την αυτο-ανάπτυξή της. Είναι, κυρίως, άνθρωποι που εντυπωσιάζονται και οι ίδιοι με τα τεράστια άλματα των τελευταίων ετών, συνεισφέροντας σε νέες έρευνες και αναπτύσσουν νέες πρακτικές.
Η «Κ» συνομίλησε με Ελληνες από την ακαδημαϊκή/ερευνητική κοινότητα, με ιδρυτές startups αλλά και «γκουρού» από την ευρύτερη βιομηχανία για το παρόν και το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης, τα όρια και τις δυνατότητές της, για το ελληνικό «φυτώριο» που ανθεί και προχωρεί μέσα στη δίνη της τεχνολογικής εξέλιξης.
Ενας Ελληνας μηχανικός πίσω από το ChatGPT
Ο Φώτης Χαντζής εργάζεται στην OpenAI ως μηχανικός ασφάλειας στο πεδίο της AI. Είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη, εξέταση και αξιολόγηση τεχνικών ελέγχων ασφαλείας στις τεχνολογικές υποδομές και εφαρμογές των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης.
«H ειδίκευσή μου είναι η επιθετική ασφάλεια (offensive security). Δηλαδή αναλαμβάνω τον ρόλο του επιτιθέμενου, ώστε να εντοπίσω τα κενά ασφαλείας και να τα επιδιορθώσω εγκαίρως σε συνεργασία με τους μηχανικούς λογισμικού, πριν τα εκμεταλλευθεί κάποιος κακόβουλα», λέει ο ίδιος στην «Κ». Ενα από τα σημαντικότερα projects όπου έχει συμμετάσχει, όπως λέει ο ίδιος, ήταν η ανάπτυξη των κατάλληλων μηχανισμών ελέγχου και ασφάλειας για το εργαλείο Code Interpreter του ChatGPT. «To Code Interpreter τρέχει αυτόματα τον πηγαίο κώδικα που παράγεται από το ChatGPT, δίνοντας στους χρήστες πανίσχυρες δυνατότητες, όπως βασική λογική για την επίλυση πιο σύνθετων προβλημάτων».
Ο Φώτης Χαντζής θεωρεί, εκ της εμπειρίας του, ότι η επαναληπτική ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών «είναι βασικό κλειδί για την επιτυχημένη αποδοχή και ενσωμάτωσή τους στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Αυτό σημαίνει την υιοθέτηση ενός σταδιακού λανσαρίσματος, το οποίο επιτρέπει στους χρήστες να συμμετάσχουν στον κύκλο ανατροφοδότησης και επίσης αφήνει αρκετό χρόνο στην κοινωνία να προσαρμόσει τα ανακλαστικά της γύρω από τις λειτουργίες της νέας τεχνολογίας. Θα ήταν προβληματικό αν, για παράδειγμα, μία εταιρεία αποφάσιζε να χτίσει μια ρηξικέλευθη τεχνολογία κεκλεισμένων των θυρών και ξαφνικά την έβγαζε εκεί έξω μεμιάς, χωρίς να δώσει χρόνο αναπροσαρμογής στον ευρύτερο κόσμο».
Γίνεται αρκετή συζήτηση για την ικανότητα ελέγχου (controllability) κάποιων παραμέτρων των μοντέλων από τον τελικό χρήστη. Αυτό θα σήμαινε ότι ελέγχεις τον βαθμό ή την κατεύθυνση “προκατάληψης” (bias) του μοντέλου.
Παράλληλα, όπως λέει ο ίδιος, στον τομέα της ΑΙ υπάρχουν αρκετές προκλήσεις «όπως αυτή της ασφάλειας (safety) και της ευθυγράμμισης (alignment), δηλαδή πώς θα συμμορφωθεί ένα μοντέλο όσο περισσότερο είναι δυνατόν με ένα συγκεκριμένο σύστημα ανθρώπινων αξιών. Οπως κάθε τεχνολογία, έτσι και η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κακόβουλα, και ειδικά, δε, ένα πανίσχυρο μοντέλο που δεν έχει τις κατάλληλες δικλίδες ασφαλείας, στα χέρια των λάθος ανθρώπων θα μπορούσε να δημιουργήσει πολλά προβλήματα. Γίνεται, δε, αρκετή συζήτηση για την ικανότητα ελέγχου (controllability) κάποιων παραμέτρων των μοντέλων από τον τελικό χρήστη – αν, για παράδειγμα, κάποιος θέλει μια δική του εκδοχή του ChatGPT που έχει μια διαφορετική αντίληψη του κόσμου από αυτή που είναι τώρα ενσωματωμένη. Αυτό θα σήμαινε ότι ελέγχεις τον βαθμό ή την κατεύθυνση “προκατάληψης” (bias) του μοντέλου. Ο βαθμός “παραισθήσεων” (hallucinations) των μοντέλων είναι ακόμα μία παράμετρος. Αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις το μοντέλο ως εργαλείο δημιουργικής συγγραφής, τότε είναι προτιμότερο ο βαθμός παραισθήσεων να είναι υψηλός για να μπορεί το μοντέλο να κάνει πιο ελεύθερους συνειρμούς και να φαντάζεται καλύτερα. Στην περίπτωση που θες το μοντέλο να απαντάει για απορίες περί ιστορικών γεγονότων ή να σε βοηθήσει να λύσεις ένα μαθηματικό πρόβλημα, τότε μάλλον είναι προτιμότερο να μην έχει παραισθήσεις», σημειώνει ο Φώτης Χαντζής στη συνομιλία του με την «Κ».
Μία από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις για τον ίδιο, αλλά και για αρκετούς συναδέλφους του, όπως λέει, ήταν η παραγωγή κώδικα. «Η συγγραφή κώδικα, που γενικά θεωρείται μια μη τετριμμένη, επίπονη πολλές φορές διαδικασία που κανονικά απαιτεί χρόνια εκμάθησης, πλέον μπορεί να γίνει σχεδόν αυτόματα από ένα μοντέλο AI. Αυτό για μένα είναι πραγματική μετατόπιση παραδείγματος (paradigm shifting)».
Από την άλλη, αυτό που μοιάζει να τον φοβίζει είναι οι αλλαγές που επιφέρει και θα συνεχίσει να επιφέρει η ΑΙ στην κοινωνία μας (π.χ. στον τομέα της εργασίας). «Είναι κάτι που αναλογίζομαι καθημερινά. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορεί να πάνε στραβά και οφείλουμε να δουλέψουμε όλοι μαζί για να πετύχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα της τεχνολογίας αυτής. Είμαι όμως αισιόδοξος, καθώς, όπως και σε παλαιότερες αντίστοιχες εποχές (π.χ. Βιομηχανική Επανάσταση), καταφέραμε να προσαρμοσθούμε, να δημιουργήσουμε νέες δουλειές και να βελτιώσουμε κατά μέσο όρο την ποιότητα ζωής μας, έτσι και με την επανάσταση της ΑΙ θα βελτιστοποιήσουμε τις παραμέτρους και θα φτάσουμε πιο κοντά σε μια κοινωνία αφθονίας».
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ακόμα και στα σημερινά μοντέλα βλέπουμε ένα ίχνος δυνατότητας λογικής. Τα μοντέλα της επόμενης γενιάς ίσως να είναι ακόμα πιο ικανά σε αυτό το πεδίο.
Ο Φώτης Χαντζής πιστεύει ότι «γενικά είναι δύσκολο για τον περισσότερο κόσμο, ακόμα και για εμάς που εργαζόμαστε στο ευρύτερο πεδίο της Πληροφορικής, να αντιληφθεί την έννοια της εκθετικής αύξησης. Η πρόοδος που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια φαίνεται να ακολουθεί την καμπύλη αυτή και αυτό σημαίνει πως, καλώς εχόντων των πραγμάτων, τα άλματα τεχνολογικής εξέλιξης που θα δούμε τον επόμενο καιρό θα φαντάζουν διαρκώς πιο εντυπωσιακά. Πρόκειται όμως για ένα συνεχές. Είναι αρκετά απίθανο να επιτύχουμε μια υπερ-νοημοσύνη από τη μια μέρα στην άλλη και αρκετά πιθανό αυτό να γίνει σταδιακά. Κάτι ακόμα που ίσως δεν φαντάζεται πολύς κόσμος είναι πως τα μοντέλα θα μπορούσαν να έχουν πραγματική δυνατότητα λογικής (reasoning). Αρκετοί χρήστες φαίνεται ότι κάνουν κυρίως ερωτήματα για γεγονότα ή απλές εργασίες, δηλαδή χρησιμοποιούν την ΑΙ ως μια εξελιγμένη μηχανή αναζήτησης ή βάση δεδομένων και λιγότερο για την επίλυση προβλημάτων μέσω λογικής. Θα μπορούσε να πει κανείς, ανάλογα με ποιον ορισμό λογικής ακολουθήσουμε, ότι ακόμα και στα σημερινά μοντέλα βλέπουμε ένα ίχνος δυνατότητας λογικής. Τα μοντέλα της επόμενης γενιάς ίσως να είναι ακόμα πιο ικανά σε αυτό το πεδίο».
Η Ελλάδα έχει εξαιρετικά ταλαντούχο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά δυστυχώς ένα μεγάλο κομμάτι του έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό αναζητώντας καλύτερες προοπτικές. Το brain drain είναι γεγονός.
Οσον αφορά τη θέση της χώρας μας στην ανάπτυξη του τομέα, αυτό που μπορεί ο Φώτης Χαντζής να πει με βεβαιότητα είναι ότι «η Ελλάδα έχει εξαιρετικά ταλαντούχο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά δυστυχώς ένα μεγάλο κομμάτι του έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό αναζητώντας καλύτερες προοπτικές. Το brain drain είναι γεγονός. Αυτό που μπορώ επίσης να πω με σιγουριά είναι πως η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει στον τομέα της ΑΙ και να δώσει τα κατάλληλα κίνητρα σε νέους επιστήμονες και επιχειρηματίες να προωθήσουν και να ενσωματώσουν την τεχνολογία αυτή περισσότερο».
Η Spotify έχει την Ελληνίδα της
Η Κωνσταντίνα Πάλλα εργάζεται ενεργά και είναι αφοσιωμένη στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης εδώ και περισσότερα από δέκα χρόνια. Απόφοιτος του ΕΜΠ, του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, του Κέιμπριτζ και της Οξφόρδης, εντάχθηκε στο ερευνητικό δυναμικό της Microsoft, σε εφαρμογές ΑΙ για τον τομέα της Υγείας, και αυτή τη στιγμή ηγείται των προσπαθειών στη Spotify, όπου χρησιμοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη για την ασφαλή διαχείριση περιεχομένου.
«Πριν από δέκα χρόνια, η αντίληψη για την τεχνητή νοημοσύνη ήταν εντελώς διαφορετική. Θεωρείτο σαφώς ένα αφηρημένο και μακρινό πεδίο που σχετιζόταν με ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, σήμερα έχει ενσωματωθεί στην κοινωνία και την καθημερινότητά μας με πολλούς τρόπους. Η αντίληψη έχει μετασχηματιστεί, και η ΑΙ θεωρείται πλέον ένας σημαντικός παράγοντας που διαμορφώνει τον σύγχρονο κόσμο», λέει στην «Κ» από τη Νέα Ορλεάνη, όπου συμμετέχει σε ένα από τα κορυφαία συνέδρια στην τεχνητή νοημοσύνη, το Neural Information Processing Systems (NeurIPS).
Το κλειδί, όπως λέει η Κωνσταντίνα Πάλλα, για τη χρήση της ΑΙ προς όφελος ή εναντίον των ανθρώπων είναι η κρίση των ανθρώπων.
Η ίδια, μάλιστα, θεωρεί ότι, ως γυναίκα που εργάζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, ανήκει σε μια ομάδα που δεν έχει αντιπροσωπευθεί επαρκώς. «Αυτό συνεπάγεται προκλήσεις. Πρέπει να αγωνίζεσαι περισσότερο για να κάνεις αισθητή τη φωνή σου στον χώρο, αλλά παράλληλα πρέπει να καταβάλλεις και μεγαλύτερη προσπάθεια για να απαλλαγείς από τους εσωτερικούς μηχανισμούς που κουβαλάς και σε περιορίζουν, π.χ. φόβος να παρουσιάσεις τις ιδέες σου, να διεκδικήσεις προβολή κ.τ.λ. Το ίδιο ισχύει όχι μόνο για τις γυναίκες, αλλά και μέλη άλλων, μη επαρκώς αντιπροσωπευόμενων ομάδων», σημειώνει η Κωνσταντίνα Πάλλα.
Το κλειδί, όπως λέει, για τη χρήση της ΑΙ προς όφελος ή εναντίον των ανθρώπων είναι η κρίση των ανθρώπων. Η Κωνσταντίνα Πάλλα πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γίνει επιβλαβής αν οι άνθρωποι το επιλέξουν. «Είναι ένα εργαλείο στα χέρια μας και, όπως ισχύει με κάθε εργαλείο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για καλό και για κακό. Χρειαζόμαστε πλαίσια και κανονισμούς που θα διασφαλίζουν την ασφάλεια, την ιδιωτικότητα και την ηθική χρήση της ΑΙ», συμπληρώνει.
Η senior researcher της Spotify δηλώνει ενθουσιασμένη για την τεράστια πρόοδο στην ανάπτυξη αλγορίθμων μέσα σε διάστημα μόλις πέντε χρόνων, καθώς και για τη δυνατότητα να εφαρμόζουμε αυτές τις τεχνολογίες για το καλό της ανθρωπότητας. «Εχει βελτιώσει σημαντικά τη διάγνωση, τα σχέδια θεραπείας και τις μεθόδους έρευνας στον τομέα της υγείας. Εχει βοηθήσει στη μοντελοποίηση του κλίματος, τις προβλέψεις και τις βιώσιμες λύσεις, ενώ έχει προωθήσει τη δημιουργικότητα σε διάφορους κλάδους», σύμφωνα με την ίδια.
Από την άλλη, όπως λέει, «η τεχνητή νοημοσύνη (οι αλγόριθμοι και τα συστήματα) κάνει πολλά λάθη, και απέχουμε από το να έχουμε ένα εργαλείο άψογο. Συχνά αντιλαμβανόμαστε τους αλγορίθμους της ΑΙ όχι μόνον ως ισχυρούς αλλά και ως σχεδόν πάντα σωστούς. Και δεν είναι. Η τεχνητή νοημοσύνη κάνει λάθη και η συνδυαστική πίστη στην άψογη παροχή και αποτελεσματικότητά της είναι επικίνδυνη. Με έχει φοβίσει η πιθανή κατάχρηση της τεχνητής νοημοσύνης για κακόβουλους σκοπούς. Η ιδέα ότι η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα σχετικά με την ιδιωτικότητα, την ασφάλεια και την ηθική χρήση με ανησυχεί βαθιά. Με έχει ανησυχήσει επίσης η επίδραση των ατόμων που δεν έχουν την απαιτούμενη τεχνική γνώση ή βαθιά κατανόηση της τεχνολογίας και των επιπτώσεών της. Σε συζητήσεις για την ΑΙ, η επίδραση ατόμων χωρίς βαθιά κατανόηση της τεχνολογίας οδηγεί συχνά σε παραπληροφόρηση, παρανόηση και πιθανώς επικίνδυνες αποφάσεις. Η υπεροχή μη ενημερωμένων απόψεων μπορεί να αποπροσανατολίσει το κοινό και όσους χαράσσουν αντίστοιχες πολιτικές, με αποτέλεσμα ανεπαρκείς ή λανθασμένους κανονισμούς και εφαρμογές».
Ως Ελληνίδα που έφυγα από την Ελλάδα για να σπουδάσω και να εργαστώ στο εξωτερικό, είμαι υπερήφανη που εκπροσωπώ τη χώρα μου ανάμεσα στους επαγγελματίες της τεχνητής νοημοσύνης. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ελλάδα, αλλά το ταλέντο μου έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό αλλού. Αυτή είναι μια αλήθεια που θέλω να υπογραμμίσω.
Και μας δίνει ένα παράδειγμα επ’ αυτού: «Σκεφτείτε ένα δίλημμα όπου ο αλγόριθμος πρέπει να αποφασίσει ποιος θα λάβει προτεραιότητα σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης με περιορισμένους πόρους. Οι ανθρώπινες αξίες, όπως η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η ισότητα και η ελευθερία, είναι έννοιες που είναι δύσκολο να μετρηθούν ακριβώς με μαθηματικούς όρους και να ενσωματωθούν σε μια “αντικειμενική συνάρτηση” που θα καθοδηγεί τον αλγόριθμο. Επομένως, η πρόκληση του AI alignment σε περιπτώσεις όπως αυτή αντικατοπτρίζει τη δυσκολία στο να ευθυγραμμίσουμε τις αξίες και τους στόχους της ανθρώπινης κοινωνίας με τις αποφάσεις που λαμβάνει ένας αλγόριθμος».
Για την ίδια είναι πάντα υπέροχο να βλέπει Ελληνες επιστήμονες να προοδεύουν και να επηρεάζουν τον τομέα της ΑΙ. «Ωστόσο, είναι πικρόγλυκο ταυτόχρονα», λέει η Κωνσταντίνα Πάλλα. «Ως Ελληνίδα που έφυγα από την Ελλάδα για να σπουδάσω και να εργαστώ στο εξωτερικό, είμαι υπερήφανη που εκπροσωπώ τη χώρα μου ανάμεσα στους επαγγελματίες της τεχνητής νοημοσύνης. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ελλάδα, αλλά το ταλέντο μου έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό αλλού. Αυτή είναι μια αλήθεια που θέλω να υπογραμμίσω. Η Ελλάδα πρέπει να παρέχει τους πόρους ώστε οι ερευνητές και οι επαγγελματίες της τεχνητής νοημοσύνης να ακολουθήσουν τις φιλοδοξίες τους στη χώρα, ξεκινώντας από τις επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της έρευνας, που μπορούν να δημιουργήσουν εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και να προωθήσουν την καινοτομία».
Η senior researcher της Spotify τονίζει τις ευκαιρίες της χώρας μας να εκμεταλλευθεί τα μοναδικά πολιτιστικά και ιστορικά της πλούτη, «ενσωματώνοντας την τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα του τουρισμού για να προσφέρει εξατομικευμένες και εναρκτήριες εμπειρίες στους επισκέπτες. Η υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης στη γεωργία ή στην περιβαλλοντική παρακολούθηση για την πρακτική της αειφόρου ανάπτυξης μπορεί επίσης να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη, ενώ υπάρχει η ευκαιρία για επιχειρηματικότητα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Ταυτόχρονα, διοργανώσεις όπως το Mediterranean Machine Learning Summer School, με ελληνικά μέλη ανάμεσα στους κύριους διοργανωτές κάθε χρόνο, διασφαλίζουν ότι οι νεαροί επιστήμονες και φοιτητές της ΑΙ στην Ελλάδα υποστηρίζονται για να συμμετέχουν και να έρχονται σε επαφή με διαλέξεις από ειδικούς και ανταλλάσσουν ιδέες. Αυτές οι πρωτοβουλίες κινούνται όλες προς τη σωστή κατεύθυνση και με καθιστούν αισιόδοξη για το μέλλον», καταλήγει.
Ενα «φυτώριο» AI… before it was cool
Τα εργαστήρια τεχνητής νοημοσύνης (AI) του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» λειτουργούν από το 1989, οπότε μιλάμε για ένα πραγματικό «φυτώριο» τεχνητής νοημοσύνης, από το οποίο έχουν περάσει δεκάδες ερευνητές.
«Κι όμως κάναμε έρευνα στην τεχνητή νοημοσύνη πριν γίνει της “μόδας”», λέει χαμογελώντας η Αναστασία Κριθαρά, συνεργαζόμενη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών (ΙΠΤ) του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και γενική γραμματέας της ΕΕΤΝ (Ελληνική Εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης).
Οπως εξηγεί, στον «Δημόκριτο» υπάρχουν εξειδικευμένα εργαστήρια τεχνητής νοημοσύνης με προσωπικό τουλάχιστον 80 ατόμων που δουλεύουν πάνω σε νέες μεθόδους της AI και παράλληλα εκπαιδεύονται. Οι τομείς αυτοί, μεταξύ άλλων, είναι η υγεία, η ναυτιλία και ο πολιτισμός. Επίσης υπάρχει εκπαίδευση προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών, μέσα από συνεργασίες του ερευνητικού κέντρου με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια.
Εξηγώντας τι άλλαξε στην ερευνητική κοινότητα μετά την έλευση του ChatGTP, o Γιώργος Γιαννακόπουλος, ερευνητής (ΕΛΕ Β΄) στο Ινστιτούτο Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών (ΙΠΤ) του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και διευθύνων σύμβουλος στη SciFY ΑΜΚΕ, τονίζει πως πλέον υπάρχει πρόσβαση σε μεγάλο όγκο δεδομένων και σε υπολογιστικούς πόρους.
«Αφότου όλοι κατάλαβαν τι μπορεί να κάνει η AI, άρχισαν να εμφανίζονται πιο έντονα ανάγκες έξωθεν, δηλαδή από τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Επίσης, χωρίς υπερβολή, προσπαθούμε να μη γίνουμε “μαϊντανοί”, καθώς μας φωνάζουν από παντού να μιλήσουμε για την τεχνητή νοημοσύνη. Οπότε είναι σαφές πως υπάρχει μία κοινωνική ανάγκη να ενημερώσεις τον κόσμο».
Οι δύο ερευνητές πιστεύουν πως η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στο μέλλον θα είναι πολυεπίπεδη. «Πλέον δεν μιλάμε για έναν απομονωμένο επιστημονικό τομέα, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αξιοποιηθεί σε διεπιστημονικά πεδία, παραδείγματος χάριν σε σύμπραξη με τη νανοτεχνολογία, τη βιολογία, την ιατρική. Και αυτό είναι μαγικό», εξηγεί ο Γιώργος Γιαννακόπουλος.
Από την πλευρά της, η Αναστασία Κριθαρά τονίζει ότι με την άνθηση της AI έγινε σαφές πόσο ανάγκη έχει χώρα μας για «ψηφιακή ωρίμανση». Οπως λένε, ένας από τους σκοπούς τους είναι να βοηθήσουν την Ελλάδα να μη μείνει ξανά στη θεωρία, αλλά να περάσει στην πράξη όσον αφορά τη χρήση της AI.
«Προσπαθούμε να σπάσουμε τα στερεότυπα για την Ελλάδα και να κάνουμε την ανάγκη πράξη. Παραδείγματος χάριν, οι κόμβοι ψηφιακής καινοτομίας AI, ονόματι Smart Health και Smart Attica, δίνουν την ευκαιρία σε startups και άλλες εταιρείες καθώς και στο Δημόσιο να παραθέσουν τις ανάγκες που έχουν ώστε να αναβαθμιστούν τεχνολογικά και στη συνέχεια μπορούν να το πετύχουν αξιοποιώντας διάφορα ευρωπαϊκά και κρατικά κονδύλια», εξηγεί ο Γιώργος Γιαννακόπουλος.
Θέλουμε η Ελλάδα να γίνει εργαστήριο δημοκρατίας για την τεχνητή νοημοσύνη κι ένας τρόπος είναι να περιγράψουμε και να διασφαλίσουμε τις διαδικασίες συσχεδιασμού της, που θα περιγράψουν και τα όρια που πρέπει να έχει η χρήση της.
Οι ερευνητές του «Δημόκριτου», όμως, δεν ξεχνούν πως ο υγιής εκσυγχρονισμός δεν στηρίζεται μόνο πάνω σε φρέσκες ιδέες, αλλά και σε ηθικές ιδέες. Γι’ αυτό και, ήδη από το 2021, έχουν καταθέσει τις προτάσεις τους για την εθνική στρατηγική τεχνητής νοημοσύνης, ενώ έχουν συνεισφέρει και στη συμβουλευτική ομάδα για τη δημιουργία προτάσεων για κανόνες βιοηθικής και τεχνοηθικής στην AI.
«Οι προτάσεις μας έχουν ως βασικό στόχο τον εκδημοκρατισμό της AI. Θέλουμε η Ελλάδα να γίνει εργαστήριο δημοκρατίας για την τεχνητή νοημοσύνη. Και ένας τρόπος είναι να περιγράψουμε και να διασφαλίσουμε τις διαδικασίες συσχεδιασμού της, που θα περιγράψουν και τα όρια που πρέπει να έχει η χρήση της», σχολιάζει ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, ενώ από την πλευρά της η Αναστασία Κριθαρά προσθέτει πως στόχος είναι «να διασφαλιστεί πως τόσο τα δεδομένα είναι σωστά όσο και τα μοντέλα αμερόληπτα, ώστε και οι αποφάσεις που θα δώσει η ΑΙ να είναι κι αυτές σωστές και αξιόπιστες».
Η γραφειοκρατία συχνά “πνίγει” τους ερευνητές, ειδικά σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση και τη χρηματοδότηση ερευνητικών προτάσεων.
Για να είναι ανεμπόδιστος ο δρόμος όμως για έρευνα και εκπαίδευση, πρέπει να ξεπερασθούν κάποια ακόμα βασικά εμπόδια, λένε οι ερευνητές.
Κατά την άποψη του Γιώργου Γιαννάκοπουλου, η έμπρακτη στήριξη από το κράτος για την έρευνα έχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης, ενώ η γραφειοκρατία συχνά «πνίγει» τους ερευνητές, ειδικά σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση και τη χρηματοδότηση ερευνητικών προτάσεων. Από την άλλη, η Αναστασία Κριθαρά θεωρεί πως οι Ελληνες ερευνητές, όπως και η ίδια, ξοδεύουν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους προκειμένου να βρουν πόρους για την έρευνα, αντί να το αφιερώσουν στην τελειοποίηση του έργου τους.
Οσο για το όραμά τους ως ερευνητές της AI, είναι αρκετά πρακτικοί. «Θα θέλαμε να δούμε να δημιουργείται μία κουλτούρα συνδιαμόρφωσης, με στόχο να ωφεληθούν όλοι από την τεχνητή νοημοσύνη και όχι μόνον οι λίγοι. Η AI είναι ένας σπασμένος, παραμορφωτικός καθρέφτης του ανθρώπου, καθώς εν πολλοίς τα δεδομένα με τα οποία την εκπαιδεύουμε σκιαγραφούν το αποτέλεσμα που θα έχει. Είναι δηλαδή σαν ένα μικρό παιδί. Αν του δώσεις λάθος παραδείγματα, μπορεί να αναπτύξει παρανοήσεις και προκαταλήψεις που μπορεί να επιμείνουν καθώς μαθαίνει και εξελίσσεται, διαμορφώνοντας την κατανόησή του και τη λήψη αποφάσεων με τρόπους που ενδέχεται να μη συμβαδίζουν με ηθικά ή επιθυμητά αποτελέσματα», καταλήγουν.
Συνέντευξη με ένα ρομπότ
Η ιδέα τους ήταν απλή. Η πράξη, ειδικά από τη στιγμή που και οι τρεις ζουν σε διαφορετικές ζώνες ώρας, πολύπλοκη. Οι Γιώργος Φωτιάδης, Δημήτρης Δελεμήσης και Δημήτρης Αλεξιάδης(στην εικόνα από δεξιά προς αριστερά) είναι οι ιδρυτές της εταιρείας mbb.ai, η οποία, με «όπλο» της την AI, προετοιμάζει ενδιαφερομένους για συνεντεύξεις με μελλοντικούς εργοδότες.
Εχοντας τις έδρες τους σε Ιρλανδία, Ελλάδα και Ελβετία, οι τρεις Θεσσαλονικείς έχουν καταφέρει μέσα σε επτά μήνες να προσελκύσουν 2.000 χρήστες.
Οπως εξηγεί στην «Κ» ο Γιώργος Φωτιάδης, ο ενδιαφερόμενος, αφού κάνει εγγραφή στην εφαρμογή, επιλέγει από τα διαθέσιμα case studies (συνέντευξη με εταιρεία με προϊόντα ομορφιάς ή φαρμακευτική κ.λπ.), κάνει κλικ σε αυτό που τον ενδιαφέρει, απαντά στις ερωτήσεις γραπτώς ή προφορικώς και στο τέλος της διαδικτυακής συνέντευξης λαμβάνει μία αξιολόγηση με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.
«Η πρώτη στιγμή που κατανοήσαμε πως το εργαλείο μας είναι κάτι που έλειπε από την αγορά ήταν όταν ένας χρήστης μας είπε πως προσελήφθη στην εταιρεία που επιθυμούσε. Γνωρίζαμε πως υπάρχουν συμβουλευτικές εταιρείες, ωστόσο κανείς δεν μπορούσε να εξασκηθεί διατηρώντας την ιδιωτικότητά του. Εκεί κατανοήσαμε πως μπορούμε να αποκτήσουμε προβάδισμα χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη», εξηγεί ο Γιώργος Φωτιάδης.
Σύμφωνα με τους ίδιους, η AI μπορεί να βοηθήσει με πολλούς τρόπους τις εταιρείες να διαλέξουν τον επόμενο εργαζόμενο, κάνοντας καλύτερη αξιολόγηση από αυτοματοποιημένα συστήματα και μειώνοντας τις πιθανότητες λάθους που θα μπορούσε να κάνει ένας άνθρωπος.
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μία εταιρεία προσλαμβάνοντας έναν εργαζόμενο παίρνει κι ένα ρίσκο. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες δυσαρέσκειας και από τις δύο πλευρές», τονίζει ο Δημήτρης Αλεξιάδης.
Η AI ενδεχομένως να μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ποσοστό των “καλών” που κόβονται σε έναν κλάδο.
Δίνοντας ως παράδειγμα τις εταιρείες-κολοσσούς, όπως η Amazon, ο Γιώργος Φωτιάδης προσθέτει πως η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γίνει εξαιρετικά χρήσιμη σε περιπτώσεις που για μία θέση αποστέλλεται τεράστιος όγκος βιογραφικών. «Η AI ενδεχομένως να μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ποσοστό των “καλών” που κόβονται σε έναν κλάδο. Σε κάθε περίπτωση, είναι ξεκάθαρο πως την τελική απόφαση πρέπει να τη λαμβάνει ο άνθρωπος», καταλήγει.
Οσο για το τι θεωρούν πως πρέπει να αλλάξει στην Ελλάδα, ώστε να δημιουργηθεί ένα πιο πρόσφορο έδαφος για την άνθηση καινοτόμων εταιρειών, οι τρεις νέοι θεωρούν πως στην Ελλάδα πολλές εταιρείες δεν ξεκινούν με βάση τις ανάγκες του καταναλωτή, αλλά με την κερδοφορία.
«Τώρα που έχουμε στα χέρια μας αυτό το πολύτιμο εργαλείο της τεχνητής νοημοσύνης, ενδεχομένως είναι ώρα να σκεφτούμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε και να βελτιώσουμε τη καθημερινότητά μας. Αν γίνει αυτό, τότε θα έρθει και το κέρδος», καταλήγουν.
Θεραπεία για τον καρκίνο με τη βοήθεια της AI
Πολλά έχουν γραφεί για το πόσο σημαντική είναι η τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της Υγείας. Ειδικά μετά το πέρασμα της πανδημίας της Covid-19 έγινε ξεκάθαρο πως η AI μπορεί να βοηθήσει σε πάρα πολλούς τομείς, από τη διάγνωση ως τη θεραπεία και από την οργάνωση ενός νοσοκομείου ως την παρασκευή φαρμάκων.
Ο Νίκος Παραγιός, διακεκριμένος καθηγητής Μαθηματικών στη Σχολή Μηχανικών του Πανεπιστημίου Paris-Saclay και διευθύνων σύμβουλος της TheraPanacea, εξηγεί στην «Κ» πώς το ευρωπαϊκό ερευνητικό κέντρο βοηθά χιλιάδες ασθενείς με καρκίνο σε όλη την Ευρώπη χρησιμοποιώντας την AI.
«Εχουμε συλλέξει τα δεδομένα παλαιότερων ασθενών με καρκίνο –με τη συγκατάθεσή τους– από τα καλύτερα κέντρα της Ευρώπης, δημιουργώντας έτσι μία μεγάλη βάση δεδομένων με δεκάδες χιλιάδες περιστατικά και σε αυτή τη βάση δεδομένων έχουν πρόσβαση 150 νοσοκομεία. Επομένως, όταν ένας νέος ασθενής με καρκίνο επισκεφθεί τον γιατρό του, εκείνος θα μπορέσει να του προτείνει την καλύτερη θεραπεία λαμβάνοντας feedback από εκατοντάδες παρόμοια περιστατικά του παρελθόντος», εξηγεί ο κ. Παραγιός, προσθέτοντας πως η επιλογή των γιατρών στα 150 νοσοκομεία συνάδει με αυτή που προτείνει η τεχνητή νοημοσύνη σε ποσοστό 90%.
Το σκεπτικό πίσω από αυτή την καινοτομία είναι πως ένας γιατρός στην καριέρα του βλέπει περιορισμένο αριθμό ασθενών, ωστόσο τώρα θα μπορεί να λάβει μία απόφαση έχοντας πολύ περισσότερες πληροφορίες στη διάθεσή του.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί μία νόσος, αλλά ξέρουμε ότι μπορούμε να επιλέξουμε γρήγορα τη σωστότερη θεραπεία.
Ο καθηγητής επισημαίνει πόσο καθοριστική είναι η επιλογή της σωστής θεραπείας σε ασθενείς με καρκίνο, καθώς, αν αυτή γίνει γρήγορα, τότε ο ασθενής, αφενός, θα έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας και, αφετέρου, θα εξοικονομήσει χρήματα.
«Είναι ξεκάθαρο πως ακόμη δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί μία νόσος, αλλά ξέρουμε πώς μπορούμε να επιλέξουμε γρήγορα τη σωστότερη θεραπεία βασιζόμενοι σε πλήθος στοιχείων», διευκρινίζει.
Σε κάθε περίπτωση, για τον ίδιο το δίλημμα «άνθρωπος ή AI» δεν υπάρχει, καθώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πιο ισχυρός από οποιοδήποτε σύστημα AI, ωστόσο η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λύσει πολυμορφικά δεδομένα, κάτι που εμείς δεν μπορούμε σε τόσο μεγάλο βαθμό.
Για τον καθηγητή, ακόμα ένα μεγάλο στοίχημα που μπορεί να κερδίσει ο ιατρικός κλάδος, κάνοντας σύμμαχό του την τεχνητή νοημοσύνη, είναι στην παρασκευή φαρμάκων.
«Ηδη γίνονται τεράστιες επενδύσεις σε αυτό που ονομάζουμε “virtual molecules”, καθώς οι εταιρείες, αντί να δημιουργούν φάρμακα σε πειραματικό στάδιο, δοκιμάζουν τις επιδράσεις μεταξύ διάφορων χημικών ενώσεων σε συστήματα AI, κάνοντας χιλιάδες συνδυασμούς. Ετσι, όταν διαπιστώσουν πως ένας συνδυασμός μπορεί να οδηγήσει στην κατασκευή ενός νέου καινοτόμου φαρμάκου, τότε προχωρούν σε κλινική δοκιμή. Σκεφτείτε πως η παραγωγή ενός νέου φαρμάκου κοστίζει 5 δισεκατομμύρια ευρώ. Ωστόσο, το 95% των νέων φαρμάκων αποτυγχάνουν και… καταλήγουν στα σκουπίδια», καταλήγει.
Η τεχνητή νοημοσύνη υπολογίζει την αξία του σπιτιού σου
Το να τοποθετείς την τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα του real estate για ορισμένους μοιάζει σαν να κάνεις μείξη της ποπ μουσικής με την κλασική.
Σε αντίθεση με πολλούς όμως, οι ιδρυτές της εταιρείας Homli, Αντώνης Μητρόπουλος, Τιμ Ιωαννίδης και Νίκος Λεγμπέλος, δεν θεωρούν πως ο χώρος των αγοραπωλησιών είναι καθορισμένος, αντιθέτως πιστεύουν πως αυτοί μπορούν να τον καθορίσουν.
Χρησιμοποιώντας την ηλεκτρονική πλατφόρμα της Homli, οι ιδιοκτήτες ακινήτου μπορούν, δίνοντας τα στοιχεία του ακινήτου τους (τοποθεσία, τετραγωνικά, αριθμός ορόφων κ.λπ.), να υπολογίσουν την αξία του και το ποσό έναντι του οποίου θα μπορούσαν να το νοικιάσουν ή το πουλήσουν.
«Η αγορά του real estate δεν έχει εισαγάγει την τεχνολογία στον χώρο. Βλέποντας λοιπόν πως δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να λάβει κάποιος πραγματική εκτίμηση με βάση τα δεδομένα αλλά και τη γενικότερη αδιαφάνεια στον τρόπο εκτίμησης της αξίας ακινήτων, αποφασίσαμε να εκμεταλλευθούμε και εμείς τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης», εξηγεί ο Αντώνης Μητρόπουλος.
Πιστεύοντας πως η καινοτομία που έχουν εισαγάγει δεν «καπελώνει» τους μεσίτες, αλλά τους βοηθά, οι τρεις Ελληνες θεωρούν πως στο μέλλον η AI θα μπορέσει να γίνει αδιαμφισβήτητα το «δεξί χέρι» των μεσιτών.
«Ηδη ετοιμάζουμε τα επόμενα βήματα εισάγοντας όλο και περισσότερο την τεχνητή νοημοσύνη όταν υποστηρίζει ιδιοκτήτες στην πώληση ή ενοικίαση του ακινήτου τους. Πιστεύουμε πως οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να έχουν μία καλύτερη και πιο βελτιωμένη εμπειρία εύρεσης ακινήτου καθώς και την ευελιξία να βλέπουν πώς μπορεί ένα ακίνητο να διαμορφωθεί ανάλογα με τα γούστα τους», εξηγεί ο Τιμ Ιωαννίδης.
Στην απάντηση γιατί επέλεξαν να ξεκινήσουν την καριέρα τους από το εξωτερικό και όχι από την Ελλάδα η απάντηση είναι λίγο πολύ προφανής. Ηθελαν την εξωστρέφεια και την πρόσβαση σε μεγάλες αγορές.
Αν έπρεπε να δώσουν μία συμβουλή σε μία startup που τώρα κάνει τα πρώτα της βήματα, η συμβουλή θα συμπυκνωνόταν σε μία λέξη: «Ξεβολέψου».
«Η ερευνητική μας ομάδα βρίσκεται στην Ελλάδα, αλλά το γεγονός πως επιλέξαμε να παραμείνουμε και να δραστηριοποιηθούμε στο εξωτερικό είναι θέμα εξωστρέφειας. Μας βοήθησε πολύ που πήγαμε έξω αλλά για εμάς ήταν σημαντικό να διατηρήσουμε μία σύνδεση με την Ελλάδα», εξηγεί ο Νίκος Λεγμπέλος.
Σε κάθε περίπτωση, αν έπρεπε να δώσουν μία συμβουλή σε μία startup που τώρα κάνει τα πρώτα της βήματα, η συμβουλή θα συμπυκνωνόταν σε μία λέξη: «Ξεβολέψου».
«Στην Ελλάδα, παρότι το καταναλωτικό κοινό είναι έτοιμο για καινοτόμες λύσεις, πολλές εταιρείες, συνηθισμένες να λειτουργούν με συγκεκριμένο τρόπο, δείχνουν να μην επιθυμούν ή να μην έχουν τα μέσα. Το σημαντικό λοιπόν προκειμένου η Ελλάδα να γίνει κόμβος καινοτομίας είναι να υπάρξουν τα κίνητρα και η βοήθεια ώστε να “σπάσει” αυτή η συνήθεια», τονίζουν οι ιδρυτές της Homli.
Μπορεί ένα σύστημα AI να γίνει ο συνεργάτης σου;
Για τον Γιώργο Βούρο, καθηγητή Τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων Πανεπιστημίου Πειραιώς και πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Τεχνητής Νοημοσύνης, τα ελληνικά πανεπιστήμια παίζουν κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση επιστημόνων τεχνητής νοημοσύνης.
Οπως εξηγεί, σήμερα υπάρχουν μονάδες αριστείας για την AI σε πολλά πανεπιστήμια της χώρας και είναι είτε μεμονωμένα πρόσωπα που εργάζονται με τους φοιτητές τους είτε ερευνητικές ομάδες ή ερευνητικά εργαστήρια, με έργο που αναγνωρίζεται διεθνώς.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον καθηγητή, αυτό δεν αρκεί, καθώς, όπως επισημαίνει, ελάχιστα έχουν γίνει για τη διάθεση πόρων και υποδομών στον νευραλγικό πλέον επιστημονικό τομέα της τεχνητής νοημοσύνης στην Ελλάδα. «Δυστυχώς έχουμε καθυστερήσει να συμβάλουμε ως χώρα στο διεθνές γίγνεσθαι, θα έλεγα, μία δεκαετία. Πρέπει να υπάρξει άμεσα μια ραγδαία αλλαγή σε αυτό», σημειώνει.
Στην Ελλάδα δεν επαρκούν ούτε οι υπάρχοντες ανθρώπινοι πόροι ούτε η χρηματοδότηση ούτε οι υποδομές για την AI, αν θέλουμε να είμαστε πρωτοπόροι.
Εξηγώντας ακριβώς το πρόβλημα, ο Γιώργος Βούρος τονίζει πως η άμεση χρηματοδότηση της ελληνικής έρευνας από παραγωγικούς φορείς απουσιάζει στη χώρα μας, με αποτέλεσμα τα ερευνητικά κέντρα να επιδίδονται σε ανταγωνιστικές διαδικασίες χρηματοδότησης τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Κι όλα αυτά τη στιγμή που, σύμφωνα με τον ίδιο, η Ελλάδα απουσιάζει επίμονα και με συνέπεια από την τρέχουσα ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα, παρά το ανθρώπινο δυναμικό της.
«Είναι σημαντική η ύπαρξη κινήτρων και πόρων για τον συντονισμό του έργου και τη σύμπραξη των υπαρχουσών μονάδων-νησίδων αριστείας ώστε να υπάρξει εθνική μονάδα έρευνας σε νευραλγικούς τομείς της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτή τη στιγμή όμως, ούτε οι υπάρχοντες ανθρώπινοι πόροι αρκούν, αν θέλουμε να είμαστε πρωτοπόροι, ούτε η χρηματοδότηση, που σε μικρό της ποσοστό συμβάλλει στην ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης μέσω βασικής έρευνας, ενώ οι υπάρχουσες υποδομές (κτιριακές, υπολογιστικές, διδασκαλίας, εργαστηριακές) για την έρευνα και τη διδασκαλία (είναι αλληλένδετα αυτά για την άνθηση νέων επιστημόνων) είναι μάλλον ανεπαρκείς».
Στην ερώτηση για το αν τα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να καταστήσουν τους κανόνες ηθικής δεοντολογίας μέρος των προγραμμάτων σπουδών για την τεχνητή νοημοσύνη, όπως γίνεται στις ΗΠΑ, ο Γιώργος Βούρος τονίζει λιτά πως κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο και μονόδρομος, καθώς ο σχεδιασμός, η υλοποίηση, η εκπαίδευση και η συντήρηση των συστημάτων AI θα πρέπει να γίνεται με όρους που διασφαλίζουν ότι η λειτουργικότητα και η χρήση του συστήματος σέβεται κανόνες ηθικής, δεοντολογίας, κανονιστικά πλαίσια, ανθρώπινες αξίες και προτεραιότητες.
Το σύστημα AI πρέπει να μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις του ανθρώπου, αλλά όχι να επιβάλει τις δικές του σαν να μην υπήρχε ο άνθρωπος.
Ταξινομώντας τις προκλήσεις της εποχής αναφορικά με την τεχνητή νοημοσύνη, ο καθηγητής πιστεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει πάντοτε να μπορεί να έχει λόγο στις αποφάσεις ενός συστήματος ΑΙ, ειδικά όσον αφορά την ανθρώπινη ασφάλεια και ζωή.
«Πιστεύω όμως πως θα πρέπει να ισχύει και το αντίθετο: δηλαδή το σύστημα να μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις του ανθρώπου, αλλά όχι να επιβάλει τις δικές του σαν να μην υπήρχε ο άνθρωπος. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος για ανθρωποκεντρική AI, απαιτείται έρευνα και προσπάθεια», εξηγεί.
Οι παραπάνω σκέψεις έχουν δημιουργήσει ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί εδώ και καιρό τον καθηγητή και το οποίο συνοψίζεται ως εξής: Μπορεί ένα σύστημα ΑΙ να συνυπάρχει με τον άνθρωπο όπως ένας συνεργάτης του; Αναλυτικότερα, μπορεί η ΑΙ να αναπτύξει αρχές σχεδιασμού και ανάπτυξης συστημάτων, μοντέλα, τεχνικές και μεθόδους σκέψης, αντίληψης και δράσης που να καθιστούν εφικτή τη λειτουργία ανθρωποκεντρικών, συνεργατικών συστημάτων; Δηλαδή, συστημάτων που αντιλαμβάνονται, αναζητούν λύσεις και επιδρούν στο ανθρώπινο περιβάλλον με σεβασμό στα πλαίσια λειτουργίας που θέτει ο άνθρωπος, αλλά και στις ανθρώπινες προτεραιότητες, σε απόλυτη αρμονία με την ανθρώπινη αντίληψη, σκέψη και δράση;
«Δεν θέλω να είμαι απαισιόδοξος, αλλά δεν νομίζω ότι θα μάθω την απάντηση όσο ζω. Αυτό που θα μάθω όμως είναι το αν η ερευνητική και παραγωγική κοινότητα της ΑΙ κινείται προς αυτή την κατεύθυνση ή όχι», καταλήγει.
Θα αφήσουμε την ΑΙ να λαμβάνει η ίδια αποφάσεις ή όχι;
Ο Βασίλης Βασσάλος είναι καθηγητής Επιστήμης των Δεδομένων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και εδώ και χρόνια εργάζεται στην επεξεργασία δεδομένων και τις μηχανές αναζήτησης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην ολοκλήρωση της πληροφορίας με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ είναι ειδικός στη χρήση της ΑΙ επί προβλημάτων όπως η διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού, η αντιμετώπιση κινδύνων οικονομικής απάτης, η δημιουργία διαλογικών πρακτόρων (chatbots), αλλά και η πρόβλεψη αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας. Εχει διδάξει σε Νέα Υόρκη και Λωζάννη, προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε εταιρείες και οργανισμούς, ενώ είναι διευθυντής Τεχνητής Νοημοσύνης στην Aisera, εταιρεία που χρησιμοποιεί την ΑΙ για επιχειρηματικούς και εργασιακούς σκοπούς.
Ο ίδιος, μάλιστα, θεωρεί ότι όσο πιο χειρωνακτική είναι μία εργασία τόσο λιγότερο μπορεί να αντικατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη και δίνει ως παράδειγμα το επάγγελμα του υδραυλικού, του ηλεκτρολόγου ή του αγρότη.
Ο Βασίλης Βασσάλος πιστεύει ότι η χρήση της ΑΙ μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα «αν της δοθεί σωστά η αποτύπωση του προβλήματος, είτε μιλάμε για την επιστήμη είτε για τις επιχειρήσεις», όπως λέει στην «Κ». «Με λίγα λόγια, πρέπει να της θέτουμε το σωστό ερώτημα με αναλυτική διατύπωση».
Η χρήση της ΑΙ μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα αν της δοθεί σωστά η αποτύπωση του προβλήματος, είτε μιλάμε για την επιστήμη είτε για τις επιχειρήσεις. Με λίγα λόγια, πρέπει να της θέτουμε το σωστό ερώτημα.
Οσον αφορά, πάντως, το ζήτημα της κουβέντας που έχει ανοίξει εδώ και καιρό για τα όρια –επιστημονικά και ηθικά– της ΑΙ, ο καθηγητής θέτει τρεις παραμέτρους: «Ποια είναι, άραγε, η ορθή χρήση και πού θα ήταν σωστό να θέσουμε όρια; Θα αφήσουμε την ΑΙ να λαμβάνει η ίδια αποφάσεις ή θα παραμείνει ανθρώπινο βοήθημα; Πώς θα επηρεασθούν οι λειτουργίες της κοινωνίας;» αναρωτιέται, συμπληρώνοντας ότι «η χρήση της θα μας οδηγήσει να θέσουμε ερωτήματα εκτός της ζώνης ασφαλείας μας ως κοινωνίας».
Ο Βασίλης Βασσάλος αναφέρει, δε, το αμερικανικό παράδειγμα της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στο δικαστικό σύστημα, όπου οι αρχές τής έθεταν ερωτήματα για κατηγορουμένους, με εισαγωγή δεδομένων της προκαταρκτικής έρευνας, με σκοπό την ταυτοποίηση ενόχων. «Τα συστήματα, όμως, αυτά δεν μπορούν να δώσουν ορθή κρίση επί τόσο σοβαρών ζητημάτων, αποδίδοντας προβληματικές καταδίκες και ποινές. Φαίνεται, μάλιστα, ότι διαιώνιζαν τα ρατσιστικά στερεότυπα προηγούμενων δικαστικών αποφάσεων, κρίνοντας τους μη λευκούς Αμερικανούς ως ενόχους πολύ συχνότερα. Ευτυχώς εντοπίστηκαν τα προβλήματα και έχει αρχίσει να περιορίζεται δραστικά η χρήση της», λέει ο ίδιος.
Από την άλλη, δίνει ένα μάλλον επικίνδυνο παράδειγμα χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης. «Ο αμερικανικός στρατός ζητεί να εγκριθεί η αυτοματοποιημένη χρήση των όπλων των drones μέσω ΑΙ. Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα μόνο του θα αποφασίζει πού και πότε θα εκτοξεύει τα όπλα του, κρίνοντας τον στόχο ανάλογα με τα δεδομένα που θα εισάγονται στο σύστημα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Αυτό από μόνο του είναι τρομακτικό – ό,τι πιο κοντά στον Terminator και στον Robocop».
Παρά ταύτα, ο Βασίλης Βασσάλος εκπλήσσεται ακόμη με την ταχύτητα με την οποία προοδεύει τα τελευταία τρία χρόνια η τεχνητή νοημοσύνη. «Νιώθω, από τη μια, σαν παιδάκι μέσα σε ζαχαροπλαστείο. Από την άλλη όμως, ανησυχώ για την επίδραση στην ανθρώπινη κοινωνία, αλλά και με τις δυνατότητες της ΑΙ να βελτιώσει τον εαυτό της, κάτι που θα την καταστήσει ανεξέλεγκτη».
Ο καθηγητής, την ίδια στιγμή, αμφιβάλλει για τις προσπάθειες ελέγχου της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ Alignment), διότι «πού στηρίζεται, άραγε, η πεποίθηση ότι θα καταφέρουμε να εμφυσήσουμε στα συστήματα αυτά τον τρόπο ιδιαίτερα προκαθορισμένο και ασφαλή, σύμφωνα με τις ανθρώπινες αξίες; Αυτός, όμως, είναι ένας πολύ θεωρητικός κίνδυνος προσώρας». Πιστεύει, παράλληλα, ότι αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι οι διαδικασίες και όχι η τεχνητή νοημοσύνη. «Δεν μπορεί να περιορίσεις τον άνθρωπο που ρωτάει και την ΑΙ που απαντάει. Εξάλλου, αυτό είναι απλοϊκή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό που μπορείς να αλλάξεις είναι οι διαδικασίες που απαιτούν από τον άνθρωπο να δώσει απαντήσεις: όπως είναι, π.χ., οι αιτήσεις για εισαγωγή στα ΑΕΙ, οι χορηγίες των ευρωπαϊκών προγραμμάτων που γίνονται με… εκθέσεις ιδεών και οι πραγματικές εκθέσεις ιδεών των μαθητών».
Ανησυχώ για την επίδραση στην ανθρώπινη κοινωνία, αλλά και με τις δυνατότητες της ΑΙ να βελτιώσει τον εαυτό της, κάτι που θα την καταστήσει ανεξέλεγκτη.
Από την άλλη, λέει ο Βασίλης Βασσάλος, «είναι ορθό να περιορίσουμε την πρόοδο της επιστήμης και της αναζήτησης που κάνει το ανθρώπινο πνεύμα; Διότι εδώ προκύπτει και ένα πρόβλημα συντονισμού: πώς περιορίζεις την έρευνα παγκοσμίως; Εδώ υπάρχει το παράδειγμα της βιολογικής επιστήμης και του συντονισμού της στη δημιουργία φαρμάκων, όπως συνέβη με την πρόσφατη πανδημία της COVID-19, όπου ο ΠΟΥ συντόνισε τις παγκόσμιες προσπάθειες για τα φάρμακα και τα εμβόλια. Κάτι τέτοιο προσπαθεί να συντονίσει και η Ε.Ε., αλλά, απ’ ό,τι φαίνεται, η Γερμανία και η Γαλλία αντιδρούν, διότι θεωρούν ότι κάτι τέτοιο θα δυσκολέψει τις ευρωπαϊκές εταιρείες, αλλά όχι τις κινεζικές και τις αμερικανικές. Είναι το ίδιο πρόβλημα συντονισμού που βλέπουμε και με την κλιματική κρίση».
Η Ελλάδα, πάντως, σύμφωνα με τον Βασίλη Βασσάλο, θεωρεί ότι έχει επαρκές ανθρώπινο δυναμικό για την τεχνητή νοημοσύνη, «σαφώς περισσότερο από την ανάλογη δυναμική της χώρας», όπως λέει χαρακτηριστικά. «Αυτό που της λείπει είναι ο παραγωγικός συντονισμός στους κλάδους της βιομηχανίας της, αλλά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην ΑΙ. Λείπει και το επιχειρηματικό όραμα αλλά και το management. Δεν μας λείπουν οι άνθρωποι, μας λείπουν αυτοί που θα οργανώσουν τον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης».