«Φαντάσου το παιδί σου να είναι άρρωστο. Να ξέρεις ποιο είναι το φάρμακο που χρειάζεται αλλά να μην είναι εγκεκριμένο στην Ελλάδα. Θα το βρεις κάπως αλλιώς». Ο αγρότης από την Ημαθία, που μιλάει στην «Κ» υπό τον όρο της ανωνυμίας, παραδέχθηκε πως έχει χρησιμοποιήσει μία φορά παράνομο φυτοφάρμακο που είχε εγκριθεί πρώτα στην Τουρκία, πριν φτάσει στην Ελλάδα, όταν η καλλιέργειά του ήταν σε κακή κατάσταση. Οπως λέει, γενικά δεν τα εμπιστεύεται, και δεν το θεωρεί ηθικό να τα χρησιμοποιεί.
Επαγγελματίες χρήστες γεωργικών φαρμάκων που ρωτήθηκαν από το ελληνικό υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δήλωσαν ότι έχουν δει ή έχουν χρησιμοποιήσει παράνομα γεωργικά φάρμακα σε ποσοστό που ξεπερνά το 30%.
Το ίδιο δεν ισχύει για πολλούς παραγωγούς, κυρίως στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Σύμφωνα με ερωτηματολόγιο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, οι ερωτηθέντες επαγγελματίες χρήστες γεωργικών φαρμάκων δήλωσαν ότι έχουν δει ή έχουν χρησιμοποιήσει παράνομα γεωργικά φάρμακα σε ποσοστό που ξεπερνά το 30%. «Είναι διαδεδομένα τα παράνομα φυτοφάρμακα, και όσο περνούν τα χρόνια, εδραιώνεται το εμπόριο αυτό», σχολίασε ο παραγωγός.
Αύξηση σε Ελλάδα, Νότια Ευρώπη και Μαύρη Θάλασσα
Το εμπόριο παράνομων φυτοφαρμάκων συνεχίζει να ακμάζει στην Ελλάδα εγκυμονώντας σοβαρούς κινδύνους για το περιβάλλον και τα ζώα, καθώς και για την υγεία των καταναλωτών και των ίδιων των αγροτών. Το 2022 σε ανακοίνωσή της η Εuropol εντόπισε αύξηση στη διακίνηση παράνομων φυτοφαρμάκων στη Νότια Ευρώπη και στις χώρες της Μαύρης Θάλασσας, ενώ τους πρώτους μήνες του 2023 πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη επιχείρησή της με τη συμμετοχή 32 χωρών –μεταξύ των οποίων η Ελλάδα– κατά την οποία κατέσχεσε 2.040 τόνους παράνομων φυτοφαρμάκων. Συνολικά, σε αντίστοιχες επιχειρήσεις (Silver Axe) από το 2015, έχουν κατασχεθεί 7.000 τόνοι.
Μιλώντας με αγρότες που έχουν χρησιμοποιήσει παράνομα φυτοφάρμακα, γεωπόνους και ελεγκτές, η «Κ» σκιαγραφεί τους τρόπους διακίνησης, τις νέες τάσεις, τις αιτίες αλλά και τις ελλείψεις που δυσκολεύουν τον έλεγχο του επικίνδυνου αυτού παρεμπορίου.
Γιατί οι Ελληνες αγρότες καταφεύγουν σε παράνομες ουσίες
Οι χαμηλότερες τιμές αλλά και η αδυναμία εύρεσης δραστικών ουσιών που έχουν απαγορευθεί από την Ε.Ε., στο πλαίσιο των αυστηρότερων κανόνων που έχει θέσει μετά το 2009, είναι οι βασικότεροι λόγοι που παραγωγοί κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα καταφεύγουν στην επιλογή αυτή. Οπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο παραγωγός από την Ημαθία, όσο μειώνονται οι επιτρεπόμενες χημικές ουσίες, μειώνονται τα «όπλα» που έχουν οι παραγωγοί και πρέπει να οδηγηθούν σε ολιστικές προσεγγίσεις, για τις οποίες δεν είναι όλοι εκπαιδευμένοι. Κάποιοι αναζητούν τις απαγορευμένες δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνταν χρόνια πριν και ήταν τόσο δυνατές, που πλέον έχουν απαγορευθεί.
Η κατάσταση αυτή επηρεάζει ήδη καταστήματα που εμπορεύονται φυτοφάρμακα και λιπάσματα στην ίδια περιοχή. «Αναζητούν όσα δεν βρίσκουν στην Ελλάδα». Η Μαρία Τσιλιγκαρίδου, γεωπόνος που διατηρεί κατάστημα με τον σύζυγό της την τελευταία δεκαετία, αναφέρει πως σημαντικό κριτήριο για τους παραγωγούς είναι η τιμή. Οι πωλήσεις τους σε κάποια προϊόντα, όπως ακριβά ζιζανιοκτόνα, έχουν μειωθεί και οι ιδιοκτήτες το αποδίδουν στο παράνομο εμπόριο που γίνεται. «Στην αρχή έρχονταν και τα ζητούσαν από εμάς. Πλέον κατάλαβαν ότι δεν φέρνουμε παράνομα και τα παίρνουν από τη Βουλγαρία και την Τουρκία» αναφέρει προσθέτοντας πως το παράνομο μπορεί να είναι έως και 50% φθηνότερο από το εγκεκριμένο από την Ελλάδα, αλλά δεν είναι η ίδια ποιότητα.
Αγνώστου προελεύσεως
Παράνομο είναι σύμφωνα με τη νομοθεσία οποιοδήποτε φυτοφάρμακο δεν έχει λάβει έγκριση από το ελληνικό υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει πως μπορεί να πρόκειται είτε για ουσία μη συμβατή με τους κανόνες της Ε.Ε. είτε για σκεύασμα για το οποίο η εταιρεία δεν κατέθεσε ποτέ φάκελο στην Ε.Ε. προς έγκριση.
Ο Δημήτρης Βαφειάδης, γεωπόνος και ελεγκτής του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης για τα φάρμακα επί μία δεκαετία, αναφέρει πως η υπηρεσία του «κυνηγούσε» κυρίως τα φάρμακα που ήταν αγνώστου προελεύσεως, παράγονταν από εργαστήρια στην Κίνα ή άλλες χώρες της Ασίας και είχαν απαγορευθεί εδώ και χρόνια από την Ε.Ε. επειδή ήταν πολύ δραστικά. «Πήγαιναν Τουρκία, έπαιρναν πλαστές ετικέτες, τις κολλούσαν σε φάρμακα που δεν ήταν αυτό που έλεγε η ετικέτα και τα έφερναν μέσω Βουλγαρίας». Οπως ανέφερε, όσο περνούν τα χρόνια, το εμπόριο αυτό γίνεται και πιο επικίνδυνο.
Ψεύτικα αντίγραφα
Σημείο επαφής της Europol για τα παράνομα φυτοφάρμακα, ο Διονύσης Βλάχος, γεωπόνος στο υπουργείο Αγροτικής Aνάπτυξης, έχει εντοπίσει μια νέα τάση: τα ψεύτικα αντίγραφα. «Αντί να φέρουν εντελώς απαγορευμένα φάρμακα στην Ε.Ε., βρίσκουν ένα ακριβό φάρμακο, φτιάχνουν κινεζικό αντίγραφό του με πλαστή ετικέτα και προσπαθούν να το κυκλοφορήσουν. Αυτή είναι μια αυξανόμενη κατηγορία». Οπως εξηγεί ο κ. Βλάχος, τα πλαστά φάρμακα μπορεί να έχουν την ίδια δραστική ουσία, αλλά δεν τηρούν καμία προδιαγραφή. Βεβαίως, η δραστική ουσία μπορεί να μην είναι στη συγκέντρωση που απαιτείται, ενώ τα άλλα συστατικά του φαρμάκου, τα πρόσθετα που έχουν τεράστια σημασία για την ασφάλεια του φυτού ή του ανθρώπου που θα καταναλώσει τα τρόφιμα, διαφέρουν. «Οι περιπτώσεις πλαστών αντιγράφων που έχουμε εντοπίσει δεν είχαν την αναγκαία περιεκτικότητα και περιείχαν τοξικές ουσίες. Για αυτό και ήταν φθηνά». Οπως περιγράφει ο κ. Βλάχος, οι ετικέτες γράφονται και αυτές στα ελληνικά και, αν κάποιος είναι παρατηρητικός, εντοπίζει λάθη, όπως στον αριθμό τηλεφώνου των δηλητηριάσεων ή στην επωνυμία των μπραντ που αντιγράφουν.
Πώς δρουν τα κυκλώματα
Ο γεωπόνος υπογράμμισε πως η τακτική των κυκλωμάτων είναι στην αρχή να εμπορεύονται σχετικά καλά προϊόντα, για να εισχωρήσουν στη νέα αγορά, και σταδιακά να ρίχνουν την ποιότητα, ώστε να αυξήσουν το κέρδος τους. Αγρότης στις Σέρρες αναφέρει μιλώντας στην «Κ» πως στην περιοχή αντίστοιχα προϊόντα είναι πολύ διαδεδομένα. «Αγρότες που τα έχουν χρησιμοποιήσει μου λένε πως τη μία χρονιά είναι καλά και την άλλη όχι. Αρκετοί την έχουν πατήσει με φάρμακα από Τουρκία ή Βουλγαρία».
Διακινητές αποθηκεύουν τα παράνομα φυτοφάρμακα σε χώρους στη Θεσσαλονίκη και την Ημαθία, για να τα δώσουν έπειτα στους παραγωγούς, ή τα μεταφέρουν με φορτηγά και κάνουν την αγοραπωλησία σε πάρκινγκ κατά μήκος της Ε.Ο. Αθήνας – Θεσσαλονίκης.
Ο ίδιος έχει ρίξει δύο φορές στο χωράφι του παράνομα φυτοφάρμακα από Βουλγαρία: «Η Ελλάδα δίνει έγκριση σε παρόμοιο φάρμακο, αλλά αργεί κάποιες φορές – τη δίνει τον Αύγουστο και εμείς το χρειαζόμαστε Ιούνιο. Το βρήκα από έξω». Σε άλλη περίπτωση, όπως αναφέρει, θα έπρεπε να βρει και να χρεωθεί εργατικά χέρια που θα τσάπιζαν για δύο ημέρες. Προτίμησε την πρώτη οδό, η οποία ήταν και στο 1/3 της τιμής που βρίσκει στην Ελλάδα. Ρωτώντας τον πώς τα προμηθεύτηκε, αρκέστηκε να απαντήσει πως είναι πολύ εύκολο. «Μπορείς να πας εσύ ή να έρθουν σε εσένα. Εμπόριο είναι και κινείται».
Μπορείς να πας εσύ ή να έρθουν σε εσένα. Εμπόριο είναι και κινείται.
Στην Ελλάδα, η Οικονομική Αστυνομία έχει εντοπίσει διάφορες μεθόδους παράνομης εισαγωγής και διακίνησης φυτοφαρμάκων: διακινητές τα αποθηκεύουν σε χώρους στη Θεσσαλονίκη και την Ημαθία, για να τα δώσουν έπειτα στους παραγωγούς, ή τα μεταφέρουν με φορτηγά και κάνουν την αγοραπωλησία σε πάρκινγκ κατά μήκος της Ε.Ο. Αθήνας – Θεσσαλονίκης.
Κάρτες Τούρκων προμηθευτών και φυτοφάρμακα σε σχεδίες μέσω Εβρου
Ο Διονύσης Βλάχος έχει δει με τα μάτια του την εύκολη αυτή «κινητικότητα». Αναφέρει χαρακτηριστικά πως στο Σαντάσκι της Βουλγαρίας υπάρχουν καταστήματα με φυτοφάρμακα που έχουν ταμπέλες στα ελληνικά προσκαλώντας ξεκάθαρα τους Ελληνες παραγωγούς να τα αγοράσουν. Την ίδια στιγμή ωστόσο, όπως περιγράφει, οι μεγάλες ποσότητες παράνομων φαρμάκων –που εμπεριέχουν και απαγορευμένες ουσίες– διακινούνται από «χονδρεμπόρους» που έχουν τρυπώσει σε γεωργικές περιοχές και γνωρίζουν τους αγρότες στους οποίους θα πουλήσουν. Οπως σημείωσε, έχουν θεαθεί επιτήδειοι με ακριβά αυτοκίνητα να αφήνουν κάρτες Τούρκων προμηθευτών σε πλατείες χωριών και δίπλα στα χωράφια.
Ο Δημήτρης Βαφειάδης σημείωσε πως πέρασμα είναι και ο Εβρος, όπου μεταφέρουν με σχεδίες τα παράνομα προϊόντα. «Εχω πάει σε έκθεση στην Τουρκία και είδα παλέτες που πάνω είχαν τα ελληνικά ονόματα των παραληπτών. Για τον κ. Τάδε στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας. Ερχονται και Τούρκοι γεωπόνοι για να εκπαιδεύσουν τους παραγωγούς».
Ελλειψη ελεγκτών
Ελεγκτής στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, επί χρόνια, τονίζει πως απαιτείται περισσότερο προσωπικό –και πιο ευέλικτο– για να μπορέσει να ελεγχθεί καλύτερα το επικίνδυνο αυτό εμπόριο. Χαρακτηριστικά ανέφερε πως για τη Δυτική και την Κεντρική Μακεδονία υπήρχαν 2-3 ελεγκτές για 600 καταστήματα, 30 βιομηχανίες, για 4 σημεία εισόδου και περίπου 150.000 αγρότες. Οπως είπε, οι παραγωγοί γνωρίζουν μέχρι και τα ωράρια των ελεγκτών. «Οι διανομές γίνονται το βράδυ. Το φορτηγό ξεφορτώνει απευθείας στις αποθήκες των παραγωγών και πηγαίνουν το πρωί να ψεκάσουν πριν ξεκινήσουν οι υπηρεσίες. Οταν φτάνουμε στα σημεία υδροληψίας (όπου αντλούν νερό για τα φυτοφάρμακα), βρίσκουμε καμένες συσκευασίες με τουρκικά γράμματα».
Για τη Δυτική και την Κεντρική Μακεδονία υπήρχαν 2-3 ελεγκτές για 600 καταστήματα, 30 βιομηχανίες, για 4 σημεία εισόδου και περίπου 150.000 αγρότες.
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Κομισιόν θα λάβει μέτρα για τη μείωση κατά 50% του κινδύνου από τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων, έως το 2030.
Οι οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην προαγωγή ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων υπογραμμίζουν πως ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης του φαινομένου είναι μια πολυπαραγοντική προσέγγιση, στην οποία θα συνδυάζεται η ενδυνάμωση των ελεγκτικών μηχανισμών, η διακρατική συνεργασία, η εκπαίδευση των αγροτών και η ευαισθητοποίηση του κοινού.