Γιάννης Βεντίκος
«Ο ορθολογισμός για τους Ελληνες είναι σχεδόν βρισιά»
Tης Αννας Γριμανη
EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Eίναι παιδεία. Και είναι ο μόνος ορισμός που δεν επιτρέπει
κατάχρηση.
Πώς φτάνει σε εσάς η κρίση της Ελλάδας;
Στην αρχή της κρίσης με σχόλια και πειράγματα από συναδέλφους και
φίλους – συνήθως καλοπροαίρετα. Τώρα πια, με ειλικρινές ενδιαφέρον
για το πώς τα βγάζουν πέρα οι δικοί μας στην Ελλάδα. Τα ΜΜΕ
μεταφέρουν μια ιδιαίτερα ζοφερή εικόνα και το χιούμορ έχει
μετατραπεί σε συμπόνια.
Ποιος φταίει;
Εμείς όλοι.
Πώς φαντάζεστε τον Ελληνα της εποχής μετά την κρίση;
Θα ήθελα να σκεφτώ πιο αισιόδοξα, αλλά τα σημάδια -για την ώρα- δεν
το επιτρέπουν. Απλώς, ελπίζω να μην ισχύσει αυτό που λέει ο
Σαββόπουλος στο τραγούδι του, που, αποκηρυγμένο σχεδόν, δεν
παίζεται στο ραδιόφωνο, «πέντε αιώνες δύσης εθνικής/ θα ζήσεις από
δω και μπρος».
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Περπατώντας προς το φάρο του Ταινάρου, πέντε-έξι χιλιόμετρα μακριά
από το δρόμο, στη μέση του μονοπατιού -και του πουθενά-, συναντάς
απρόσμενα ένα καταπληκτικό ψηφιδωτό. Κάποια φορά, έδιωξα μια
κατσίκα που το σκάλιζε με το πόδι της.
Η υπέροχη εκδοχή των Ελλήνων.
Τα αντιδιαμετρικά στοιχεία που κάνουν το όλον εκθαμβωτικό και
δίνουν μέτρο «αγγελικό και μαύρο φως». Είναι η σκιά του Διηνέκη
ταυτόχρονα με την ασπίδα του Αρχίλοχου, ο λακωνικότατος ρεαλισμός
του Καραϊσκάκη ταυτόχρονα με την uber-μεταφυσική του Εγγονόπουλου –
από πολύ διαφορετικές Ελλάδες βέβαια, και όμως…
Ο,τι με απογοητεύει.
Οπως λέει ένας από τους σύγχρονους ήρωές μου, στη «Δυστυχία», «δεν
θέλει μόνο αρετή και τόλμη η ελευθερία. Θέλει κυρίως γνώση και
κρίση». Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν συμμετείχε στη φυσική εξέλιξη της
αρχαιοελληνικής αρετής που ήταν ο Διαφωτισμός και έτσι ο
ορθολογισμός και η νηφάλια ανάλυση, για τους Ελληνες, είναι σχεδόν
βρισιές.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Οσοι ζουν στην Ελλάδα θα εκπλήσσονταν δυσάρεστα εάν ήξεραν πόσο
συγκεχυμένη είναι η εικόνα του «Ελληνα» στο εξωτερικό. Σήμερα, το
ευρύ κοινό δεν βλέπει παρά έναν ακόμη Βαλκάνιο λαό και σίγουρα πολύ
διαφορετικά απ’ ό,τι εμείς βλέπουμε τον εαυτό μας.
Παράγει πολιτισμό ο σημερινός Ελληνας ή είναι προσκολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Κάποιοι, ελάχιστοι, σύγχρονοί μας μπορεί να είναι Καβάφηδες ή
Καραθεοδωρήδες μετά από 100 χρόνια. Σίγουρα όμως η εποχή μας δεν θα
χαρακτηρίζεται «χρυσούς αιών» από τους ιστορικούς του μέλλοντος.
Μεμονωμένες μονάδες αριστείας υπάρχουν παντού και πάντοτε. Το
esprit du temps για τη μεταπολεμική Ελλάδα, όμως, δεν αφορά ούτε
στη συλλογική επιδίωξη της αριστείας ούτε στην αυτόνομη θεσμοθέτηση
της κοινωνίας.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η παιδεία· είναι ο δρόμος, το μέσο και ο προορισμός. Δεν εννοώ μόνο
το σχολείο ή το πανεπιστήμιο, αλλά και την κριτική σκέψη, το
διάβασμα, την περιέργεια, την τέχνη, την επιστήμη, τον ορθολογισμό,
την καλλιέργεια, τη γνώση και την αυτογνωσία.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Ή θα σταματήσουμε την κλάψα και τους ψευτοπαλικαρισμούς και θα
δημιουργήσουμε, ώστε η Οδός Ελλήνων να γίνει Λεωφόρος Ελλήνων,
διαφορετικά θα μείνει ένας καρόδρομος γεμάτος γούβες. Ο κόσμος έχει
αλλάξει και η μετριότητα -πόσω μάλλον η ανεπάρκεια- δεν συγχωρείται
πια. Την παγκοσμιοποίηση και τον διεθνή ανταγωνισμό δεν τα
ζητήσαμε, αλλά το παιχνίδι τίθεται με αυτούς τους όρους. Η θέση
«δεν παίζουμε» δεν ισχύει. Οι Ελληνες δουλεύουμε πολύ, αλλά ακόμη
και δεκαοκτώ ώρες την ημέρα δεν λένε πια τίποτε σε κανέναν – δεν
φτάνουν ούτε για το χωράφι. Χρειάζεται έξυπνη, τεχνολογικά σύγχρονη
και στοχευμένη προσπάθεια, καθώς και συλλογική συνείδηση.
Ελπίζοντας ό,τι θα δημιουργούμε και θα παράγουμε να βασίζεται στη
γνώση, την ποιότητα και την αριστεία.
* Ο Γιάννης Βεντίκος κατέχει την έδρα Κέννεντυ στο University
College London και τη θέση του προέδρου του τμήματος Μηχανολόγων
Μηχανικών του πανεπιστημίου.
Επίσης, είναι συνιδρυτής μιας εταιρείας υψηλής τεχνολογίας στον
τομέα της ενέργειας.