Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Στο ισόγειο του σπιτιού της οικογένειας Καλαντζή, στην Ανω Γλυφάδα, ένα δωμάτιο έχει κρατηθεί απαράλλακτο τα τελευταία δώδεκα χρόνια. Στην πόρτα παραμένουν κολλημένα τα γράμματα με χαρακτήρες του Disney που σχηματίζουν το όνομα Αντώνης και στα ράφια, πλάι στις φωτογραφίες ενός μικρού αγοριού, στέκουν κύπελλα και μετάλλια από κολυμβητικούς αγώνες Special Olympics. Ηταν Νοέμβριος 2004 όταν ο Αντώνης εισήχθη μόνιμα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Σήμερα, ένα χρόνο μετά τον θάνατό του, η οικογένειά του ακόμη αναζητά απαντήσεις.
«Εκείνο το απόγευμα μας ειδοποίησαν φίλοι για την πυρκαγιά. Είχαν δει στην τηλεόραση τι συνέβη», λέει ο Διονύσης Καλαντζής, πατέρας του Αντώνη. Μέχρι τώρα κανείς δεν του έχει εξηγήσει πού ακριβώς βρισκόταν ο γιος του όταν ξέσπασε η φωτιά στο 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων το απόγευμα της 4ης Σεπτεμβρίου 2015. Το μόνο που του είπαν είναι ότι ο Αντώνης και άλλοι δύο ασθενείς πνίγηκαν από τις αναθυμιάσεις.
Το παιδικό δωμάτιο του Αντώνη Καλαντζή δεν έχει αλλάξει όψη από το 2004.
«Πιστεύω ότι και μέσα στην αδράνεια του μυαλού του θα προσπαθούσε να ξεφύγει σε στιγμή κινδύνου, αλλά ίσως δεν είχε την ευκαιρία», λέει ο Ευάγγελος Δασκαλάκης που έχασε τον αδερφό του Γαβριήλ σε εκείνη την πυρκαγιά. Και αυτός θέλει να μάθει τι ακριβώς συνέβη τότε. Οι επίσημες απαντήσεις όμως θα αργήσουν. Μόλις την περασμένη εβδομάδα γνωστοποιήθηκε ότι η δικογραφία της υπόθεσης διαβιβάστηκε από την Εισαγγελία Πρωτοδικών σε τακτικό ανακριτή προκειμένου να κληθούν γιατροί, νοσηλευτές και διοικητικό προσωπικό του νοσοκομείου σε απολογία.
Υπό άλλες συνθήκες εξαρχής τα θύματα δεν θα βρίσκονταν σε αυτή τη δομή, όπου νοσηλευόταν και ασθενής βάσει του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα για τους ακαταλόγιστους δράστες εγκλημάτων. Για τον Αντώνη, σύμφωνα με την οικογένειά του, η θεράπουσα γιατρός είχε συστήσει λίγο καιρό πριν από την πυρκαγιά να αλλάξει προσωρινά περιβάλλον νοσηλείας. Οι γονείς του όμως δεν πρόλαβαν να τον απομακρύνουν.
Μέσα από τις ιστορίες δύο εκ των τριών θανόντων της πυρκαγιάς στο Δαφνί, η «Κ» παρουσιάζει χρόνια κενά και αδυναμίες στη διαχείριση των ψυχικά ασθενών στη χώρα μας, αλλά και τον δύσκολο δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν οι οικογένειες όταν στενεύουν τα περιθώρια επιλογών.
Ο Αντώνης Καλαντζής γεννήθηκε πρόωρα τον Ιούλιο του 1974 με ισχιακή προβολή. Προτού σαραντίσει αρρώστησε με παθολογικό ίκτερο και εισήχθη στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία». Ξεπέρασε το πρόβλημα υγείας, όμως κάτι υστερούσε στην ανάπτυξή του. «Του μιλάγαμε και δεν μας έδινε σημασία», θυμάται ο πατέρας του.
Βοήθεια στο εξωτερικό
Σε ηλικία τριών ετών ο Αντώνης μεταβαίνει με τους γονείς του στην Αγγλία για έλεγχο ακοής, όπου διαπιστώνεται ότι δεν αντιμετωπίζει κάποιο θέμα. Υπήρχε όμως έλλειψη οπτικής επαφής και το λεξιλόγιό του ήταν φτωχό για την ηλικία του. Οι Αγγλοι ειδικοί συμβουλεύουν ότι «με σωστή αγωγή και αγάπη θα αποκατασταθεί πλήρως η υγεία του παιδιού».
Τουλάχιστον επί ένα χρόνο μετακομίζει στο σπίτι της οικογένειας Αγγλίδα ειδική παιδαγωγός. Εκείνη την εποχή, ειδικά η Ελλάδα, υστερούσε στην παροχή υπηρεσιών διάγνωσης και εκπαίδευσης για το φάσμα του αυτισμού. «Η Αγγλίδα του έμαθε να πηγαίνει στην τουαλέτα, να πιάνει το πιρούνι για να τρώει μόνος του, το λεξιλόγιό του όμως δεν είχε βελτιωθεί. Δεν έκανε διάλογο. Παπαγάλιζε», λέει στην «Κ» ο Διονύσης Καλαντζής. Μετά την αποχώρηση της ειδικής παιδαγωγού επί δύο χρόνια και τρεις φορές την εβδομάδα ο Αντώνης παρακολουθούσε ατομικές συνεδρίες λογοθεραπείας χωρίς μεγάλες αλλαγές.
Ο Αντώνης Καλαντζής.
Οι γονείς του δεν σταμάτησαν να αναζητούν τρόπους για να βοηθήσουν και είχαν τη στήριξη συγγενών και φίλων. «Πήγαμε στην Αγγλία, στη Γερμανία, φέραμε ειδικό καθηγητή από τις ΗΠΑ για να τον δει», λέει ο πατέρας του, αντιστράτηγος ε.α. της Ελληνικής Αστυνομίας και πρώην διευθυντής της Τροχαίας Αττικής. Η γυναίκα του κρατούσε λεπτομερές ημερολόγιο με την εξέλιξη του γιου τους και η κόρη τους είχε μεγαλώσει ακολουθώντας την αρχή της οικογένειας: «Δεν τον κρύβουμε. Δεν ντρεπόμαστε γι’ αυτόν».
Τον Δεκέμβριο του 2003 ο Αντώνης εισάγεται με βαριά λοίμωξη του αναπνευστικού σε ιδιωτική κλινική και έπειτα με ιατρική υπόδειξη σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική. Η κατάστασή του επιδεινώνεται.
Οταν πλέον στενεύουν τα οικονομικά της οικογένειας, σε ηλικία 30 ετών ο Αντώνης εισάγεται στο 7ο τμήμα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής. Εκεί συναντά τα αποκαλούμενα από τους νοσηλευτές «παιδιά»: άλλους 16 άντρες με βαριές περιπτώσεις αυτισμού αλλά και σύνδρομα νοητικής υστέρησης. Αρκετοί είχαν εισαχθεί στο Δαφνί πριν από την ενηλικίωσή τους. Ορισμένοι είχαν ξεχαστεί εκεί από τους συγγενείς τους.
Ενα από τα δίκλινα δωμάτια των ασθενών του 7ου τμήματος.
Σε αυτό το τμήμα βρισκόταν και το μοναδικό «ήσυχο δωμάτιο» στο Δαφνί. Από εκεί, σύμφωνα με πόρισμα του Σώματος Επιθεωρητών Υγείας ξεκίνησε η φονική πυρκαγιά.
Εκείνο το πρωινό που «γέμισε» στάχτες
Στο 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων ο Αντώνης Καλαντζής συνάντησε τον Γαβριήλ Δασκαλάκη, ο οποίος είχε ήδη συμπληρώσει δύο δεκαετίες νοσηλείας στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. «Είχε βαριά ψυχική ασθένεια και ήταν κωφάλαλος και αυτό εμπόδιζε πιο πολύ την επικοινωνία», λέει ο αδερφός του, ο Ευάγγελος. «Από πολύ νέο τον είχαν στην καθήλωση. Ηταν ένα μέσο για να τον κρατούν ήρεμο όταν είχε εκρήξεις και το νοσοκομείο είχε ελλιπές προσωπικό».
Το πρωί της 4ης Σεπτεμβρίου 2015, σύμφωνα με καταθέσεις νοσηλευτών στο Σώμα Επιθεωρητών Υγείας, που είναι σε γνώση της «Κ», όλοι οι ασθενείς έκαναν μπάνιο, ακολούθησε δερματολογική αγωγή και πρωινό στην τραπεζαρία. Μετά τις 10 π.μ. ο Γαβριήλ ήταν ένας εκ των τεσσάρων ασθενών που βάσει πάγιας ιατρικής εντολής περιορίστηκαν με υφασμάτινους ιμάντες –με διάλειμμα στο μεσημεριανό φαγητό– «για να μην τραυματιστούν ή τραυματίσουν άλλους». Του έδεσαν τα δύο χέρια στο παγκάκι, απέναντι από τη στάση των νοσηλευτών.
Το ίδιο μέτρο που αλλιώς αποκαλείται «προστατευτικός κλινοστατισμός» δεν εφαρμοζόταν στον Αντώνη Καλαντζή. «Θα το ήξερα», λέει ο πατέρας του. «Θα έβλεπα στα άκρα του τα σημάδια εάν τον έδεναν».
Οι περισσότεροι ασθενείς του τμήματος μοιράζονταν δίκλινους θαλάμους, εκτός από έναν για τον οποίο είχε κατασκευαστεί το 2012 ειδικός χώρος για την ασφάλεια του ιδίου αλλά και των υπόλοιπων νοσηλευομένων. Νοσηλευτές διαμαρτύρονταν στο παρελθόν για την επιθετική συμπεριφορά του απέναντι σε νοσηλευτές και σε ασθενείς, ενώ οι γονείς του συγκεκριμένου νοσηλευομένου είχαν προβεί σε καταγγελίες για βάναυση μεταχείριση του γιου τους.
Σύμφωνα με την τεχνική υπηρεσία του νοσοκομείου, οι τοίχοι του θαλάμου επενδύθηκαν σε επιφάνεια 65 τ.μ. με αφρώδες υλικό πάχους 4 εκατοστών, καλυμμένο με «αυτοσβούμενη δερματίνη». Στο δωμάτιο είχε τοποθετηθεί μικροφωνική εγκατάσταση για την επικοινωνία ασθενούς – νοσηλευτών και μονόδρομος άθραυστος καθρέφτης ενισχυμένος με τετραπλό υαλοπίνακα. Το συνολικό κόστος κατασκευής ξεπέρασε τις 9.000 ευρώ.
Το «ήσυχο δωμάτιο» όπως είχε διαμορφωθεί στο 7ο τμήμα του ΨΝΑ.
Από αυτόν τον θάλαμο ξεκίνησε η πυρκαγιά. Ο ασθενής για τον οποίο είχε φτιαχτεί αυτό το «ήσυχο δωμάτιο» διασώθηκε μαζί με άλλους 13 νοσηλευόμενους. Σε αυτοψία τους, έξι ημέρες μετά το συμβάν, οι Επιθεωρητές Υγείας βρήκαν δύο στρώματα εντελώς κατεστραμμένα, καθώς και βιβλία, έντυπα, καλώδια και ηλεκτρονικές συσκευές. Στο καθιστικό των ασθενών βρέθηκαν τρεις ιμάντες σε παγκάκια και καρέκλες. Το πάτωμα είχε καλυφθεί με μαύρη στάχτη, ενώ σε θαλάμους, στην ιματιοθήκη και στις τουαλέτες οι εξωτερικές πόρτες είχαν αποτυπώματα από μπότες. «Ενδειξη ότι επιχειρήθηκε να ανοιχτούν με κλωτσιές», γράφουν οι Επιθεωρητές Υγείας στο πόρισμά τους.
Στα συμπεράσματά τους, οι Επιθεωρητές Υγείας τοποθετούν την ώρα της πυρκαγιάς 11 ασθενείς στο σαλόνι, εκ των οποίων οι δύο ήταν περιορισμένοι και άλλοι δύο σε καροτσάκια, τέσσερις ασθενείς στους θαλάμους τους, έναν στο διάδρομο και τον τελευταίο εκτός του χώρου της δομής. Τουλάχιστον τρεις πόρτες ήταν κλειστές.
Τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι ο Γαβριήλ Δασκαλάκης ήταν δεμένος όταν εκδηλώθηκε η πυρκαγιά και γέμισαν με καπνό οι χώροι του 7ου τμήματος. Η καθήλωση κανονικά γίνεται βάσει ειδικού πρωτοκόλλου που είχε κοινοποιηθεί από την Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ψυχικά Ασθενών. Αυτό μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τακτικό ιατρικό έλεγχο του ασθενούς. Ωστόσο οι Επιθεωρητές Υγείας διαπίστωσαν στο πόρισμά τους ότι «περιορισμοί ασθενών δεν διενεργούνται μόνο για θεραπευτικούς λόγους, αλλά και λόγω του ολιγάριθμου και χαμηλών προσόντων προσωπικού που υποστηρίζει κυρίως την απογευματινή και βραδινή βάρδια».
«Ενιωσα πολύ άσχημα όταν έφυγε ο Γαβριήλ, παρόλο που δεν ζούσαμε μαζί και ήταν δύσκολο να παρακολουθήσω τη ζωή του», λέει ο αδερφός του, Ευάγγελος, παραπληγικός ο ίδιος. «Θα ήθελα να μαθευτεί τι έγινε και μακάρι αυτό να βοηθήσει να καλυτερέψουν οι συνθήκες».
Αίτημα για πραγματογνωμοσύνη
Ο Διονύσης Καλαντζής επισκεπτόταν τακτικά τον γιο του στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Για μεγάλο διάστημα απασχολούσε ιδιωτική νοσοκόμα που φρόντιζε για τον ρουχισμό και το μεσημεριανό φαγητό, αλλά και καθηγητή φυσικής αγωγής που κάθε τόσο αναλάμβανε να γυμνάζει τον Αντώνη. Οπως λέει, υπήρχαν μέλη του νοσηλευτικού προσωπικού που ήταν ευσυνείδητα στο έργο τους, αλλά και κάποιοι που δεν έδειχναν τον ίδιο ζήλο. Σήμερα, ζητάει ξανά πραγματογνωμοσύνη για να αποδειχθεί κατά πόσον τα υλικά με τα οποία είχε κατασκευαστεί το «ήσυχο δωμάτιο» πληρούσαν τις προϋποθέσεις πυρασφάλειας.
Οι Επιθεωρητές Υγείας διαπίστωσαν ότι «η έλλειψη εκπαίδευσης και συντονισμού (του προσωπικού) είναι εμφανής από τους ρόλους που ανέλαβαν όσοι έσπευσαν στο σημείο του συμβάντος και συνέβαλαν στην κατάσβεση της φωτιάς και τη διάσωση των ασθενών». Χαρακτηρίζουν την κινητοποίηση και συμμετοχή του προσωπικού «αυτόβουλη» και «ενσυνείδητη». Αναφέρουν ωστόσο ότι δεν γνώριζαν όλοι το σχέδιο πυρόσβεσης «Περσέας» και δεν είχαν εκπαιδευτεί για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων.