Γιάννης Ε. Χρυσάφης
Ακούστε το άρθρο
Το Άγιο Όρος ευτύχησε να είναι ένα από τα πλέον φωτογραφημένα μέρη της Ελλάδας αλλά και του πλανήτη γενικότερα, όχι μόνον εξαιτίας της διαχρονικής ανάδειξής του σε κορυφαίο σημείο αναφοράς για την Ορθοδοξία αλλά και για το μοναδικό σε ομορφιά και προστασία φυσικό περιβάλλον του. Αν και οι απαρχές της φωτογραφίας ανάγονται στο μακρινό 1839, από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα οι πρώτοι ένθερμοι ερασιτέχνες φωτογράφοι άρχισαν να απαθανατίζουν ποικιλότροπα το Περιβόλι της Παναγίας: Από τις ασκητικές φιγούρες των μοναχών, την καθημερινότητά τους και την κατανυκτική συμμετοχή στις λειτουργίες μέχρι τα εξαιρετικά τοπία και βεβαίως τα επιβλητικά μοναστήρια, σκήτες και κελλιά. Η καλλιτεχνική αυτή δημιουργικότητα άφησε μια τεράστια κληρονομιά σε πάσης φύσεως φωτογραφίες που ξεκινούν από πρωτόλειες πλάκες και χαρτόνια μέχρι ρολλά «πρωτόγονων» φιλμς και διαφανειών. Με το πέρασμα του χρόνου οι συλλογές διαδέχονταν η μία την άλλη, τόσο στην Ελλάδα και το εξωτερικό, διαγωνιζόμενη η μία την άλλη σε ποιότητα και καλλιτεχνική άποψη.
Ανάμεσα σε αυτές μία από τις κορυφαίες θέσεις κατέχει η συλλογή αυτοχρωμικών φωτογραφιών του Αγίου Όρους του Albert Kahn (1860-1940). Πρόκειται για τον εκατομμυριούχο τραπεζίτη και φιλάνθρωπο Γάλλο ευπατρίδη, ο οποίος εκφράζοντας το αμέριστο πάθος του για τη φωτογραφία, σύστησε τον φορέα «Αρχεία του Πλανήτη» εμπλουτίζοντάς τον με 72.000 φωτογραφίες και 183.000 μέτρα φιλμ, σε διάστημα 22 χρόνων δραστηριότητας. Όχι μόνο προσωπικής, αλλά και μέσω πλειάδας συνεργατών του, μεταξύ των οποίων κάποιοι από αυτούς να διακριθούν στην τέχνη της φωτογραφίας. Τόσο ο Kahn όσο και οι συνεργάτες του, τα έξοδα και αμοιβές των οποίων κάλυπτε ο ίδιος, όργωσαν κυριολεκτικά τον πλανήτη αποθησαυρίζοντας πρόσωπα, τοπία, πόλεις και περιβάλλον. Μεταξύ αυτών η Ελλάδα και το Άγιο Όρος.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτών των φωτογραφιών στην πρώϊμη φάση της εξέλιξης της φωτογραφικής τέχνης και των μέσων της ήταν ότι ήταν έγχρωμες, ως αποτέλεσμα μιας αυτοχρωμικής διαδικασίας της εποχής. Το πρώτο ταξίδι στελέχους της ομάδας του Albert Kahn στην Ελλάδα τοποθετείται το 1912, όταν έφθασε στη Θεσσαλονίκη ο August Leon ο οποίος «τράβηξε» 73 έγχρωμες φωτογραφίες. Επόμενο ταξίδι του τον Μάιο του 1913, με σταθμούς στην Αθήνα, τους Δελφούς, την Κέρκυρα και την Κόρινθο με ευάριθμη παραγωγή έγχρωμων φωτογραφιών.
Ακολουθεί ο συνεργάτης του Stephane Passet από 30 Αυγούστου μέχρι 16 Σεπτεμβρίου 1913 πάλι Θεσσαλονίκη και πρώτη επίσκεψη στο Άγιο Όρος. Στη Θεσσαλονίκη δεν περιορίζεται να φωτογραφίζει μόνο την πόλη, αλλά προσεγγίζει τα περίχωρα και πέρα από αυτά. Στο Άγιο Όρος αποτυπώνει μοναστήρια, το εσωτερικό αυτών όπως επίσης και πορτραίτα μοναχών. Εκείνος όμως που ασχολήθηκε περισσότερο με το Άγιο Όρος και με υπέροχες αυτοχρωμικές φωτογραφίες ήταν ο Louis-Fernand Cuville, στέλεχος και της Φωτογραφικής Υπηρεσίας του Γαλλικού Στρατού, ο οποίος τον Σεπτέμβριο του 1918 απέδωσε μεγάλο αριθμό αυτοχρωμικών φωτογραφιών. Από το σύνολο των 412 σωζόμενων φωτογραφιών με επίκεντρο το Άγιο Όρος του Αρχείου του Albert Kahn, περί τα 2/3 αυτών είναι δια χειρός Cuville. Όπως σημειώνει η Αγγελική Γραμματικοπούλου, Ιστορικός της Φωτογραφίας και Επιμελήτρια ειδικών εκθέσεων «…Οι φωτογραφίες του Cuville διεισδύουν με διακριτικότητα και σεβασμό στο εσωτερικό των μοναστηριών, περιγράφοντας πιο διεξοδικά την οργάνωση της μοναστηριακής ζωής και τα αγιορείτικα κειμήλια. Το έργο και των δύο φωτογράφων [Cuville και Passet] έχει ανεκτίμητη αισθητική και πληροφοριακή αξία για την πλούσια εικονογραφία του Αγίου Όρους».
Τελευταία επίσκεψη στην Ελλάδα στελέχους της ομάδας του Albert Kahn ήταν εκείνη του πολυβραβευμένου φωτογράφου Leon Busy. Ήρθε το 1927 και απαθανάτισε κυρίως αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. Το Αρχείο του εμπνευστή του έμεινε και είναι προσβάσιμο σε όλους, αλλά ο Albert Kahn πέθανε χρεωκοπημένος και φτωχός, έχοντας όμως προλάβει να εκφράσει την αγάπη του για τη φωτογραφία.
