Φωτογραφίες/βίντεο: Enri Canaj
Ακούστε το άρθρο
ΚΡΗΤΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Νησί των εξορίστων αλλά και νησί των γυμνιστών, η Γαύδος είναι άγρια στην ψυχή της. Το βλέπει κανείς στη φύση της, στο βραχώδες τοπίο, στα κυρτωμένα από τον άνεμο δέντρα της, στα τιρκουάζ απύθμενα νερά της. Μια χούφτα ντόπιοι ζουν σε αυτόν τον τόπο τον xειμώνα, ενώ οι ξένοι που επέλεξαν το νησί για κατοικία τους, βρίσκονται εδώ για να απομονωθούν. «Τους 40 δεν τους βλέπεις καν», λέει στην «Κ» η μοναδική φουρνάρισσα του νησιού, Στέλλα Στεφανάκη. «Οταν λοιπόν ήρθαν οι πρώτοι μετανάστες είπαμε να βοηθήσουμε, ψυχές είναι και αυτοί», εξομολογείται, ενώ βάζει τα ψωμιά στον φούρνο.
Σύντομα, το νοτιότερο άκρο της Eυρώπης ήρθε αντιμέτωπο με την άφιξη εκατοντάδων παράτυπων μεταναστών. Εφόδια δεν υπήρχαν στο νησί. Ούτε λιμενικός υπήρχε. Ο ένας και μοναδικός αστυνόμος του νησιού, πρώτος στην υποδοχή, είναι ο τοπικός ήρωας. Και ενώ το κράτος έστειλε αρχικά λιγοστά εφόδια για να στηρίξει τον δήμο, όπως λένε οι ντόπιοι, όλο το νησί κινητοποιήθηκε. Αλλοι τούς κουβάλησαν με βάρκες από την παραλία, άλλοι τούς έδωσαν ρούχα και κουβέρτες και άλλοι μαγείρεψαν για να τους φιλέψουν. Αλλοι πάλι, παρατηρητές αυτού του νέου κύματος μετανάστευσης που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, είπαν με ψυχραιμία πως «δεν έχουμε γίνει δα και Μυτιλήνη», ενώ άλλοι πιο διορατικοί δείχνουν ανήσυχοι. «Δεν είναι ότι δεν θέλουμε, δεν μπορούμε», τονίζουν για να δείξουν σε Αρχές και μετανάστες τον δρόμο για τη «μαμά» Κρήτη.
Ο φαροφύλακας
Λίγα μέτρα πριν φθάσει κανείς στον οικισμό Αμπελο στη βορειοδυτική πλευρά της Γαύδου, ο φάρος του νησιού, σε υψόμετρο 368 μέτρα, έχει την καλύτερη θέα στο Λιβυκό Πέλαγος. Ο παλιός φάρος είχε κατασκευαστεί από γαλλική εταιρεία το 1880 και ήταν από τους μεγαλύτερους της Μεσογείου. Καταστράφηκε όμως μερικώς στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από βομβαρδισμό. Ανακατασκευάστηκε και σήμερα λειτουργεί εκεί ένα αξιόλογο φωτογραφικό μουσείο, καθώς και ένα αναψυκτήριο. «Το 2002 έγινε η αναστήλωση, το 2004 τελείωσε», λέει στην «Κ» ο φαροφύλακας, Γιώργος Δαμοράκης, ο οποίος κλείνει 20 χρόνια στον φάρο. Μας μιλάει για ηλιοβασιλέματα και γυμνιστές, αν και το φλέγον ζήτημα είναι άλλο.
Μπορεί άραγε από εδώ πάνω να δει κανείς τις βάρκες με τους μετανάστες να έρχονται;
«Ολα τα χρόνια δεν είχαμε μετανάστες. Φέτος έχουν έρθει 700-800, δεν ξέρω πόσοι έχουν έρθει, σε δύο τρεις μήνες μέσα. Παλιά δεν είχαμε τέτοια πράγματα. Μια φορά είχαν έρθει γύρω στους 200 με ένα σκάφος. Μετά κάπου κάπου, σπάνια έβλεπες. Φέτος έχει παραγίνει. Τους βγάζουν γρήγορα βέβαια, δεν τους βλέπουμε πολύ εδώ. Ομως καμιά φορά είναι και ο καιρός. Αμα έχει απαγορευτικό, μένουν εδώ πέρα. Γιατί κι εμείς εξαρτόμαστε από τον καιρό. Πότε θα φυσήξει, πότε θα έχει καλό καιρό», επισημαίνει αναφερόμενος στο πρόβλημα που ταλανίζει εδώ και μήνες το νησί.
«Είναι ο πρώτος που βλέπει τι γίνεται», ψιθυρίζει ένας ντόπιος, ενώ ο κύριος Δαμοράκης επιμένει να ανέβουμε έως τον θάλαμο του φάρου. Στη «βεράντα» του φάρου, στρατιώτες μας δίνουν οδηγίες να απομακρυνθούμε. «Φέτος έχει παραγίνει. Ηταν και ο υπουργός εδώ. Την ημέρα που ήρθε, έφθασε καραβιά με 74 μετανάστες και μετά άλλοι 29. Τον υποδεχτήκανε. Τους είδε από κοντά», συνεχίζει ο κ. Δαμοράκης. «Κουραστήκαμε με τόσα ΜΜΕ. Μας έβγαλαν βίντεο, φωτογραφίες, κουραστήκαμε, έχουμε και δουλειές», λέει.
Οι αυτοεξόριστοι
Φεύγουμε για την Αμπελο. Μας υποδέχεται εχθρικά η μητέρα του κύριου Δαμοράκη, 95 χρονών, από τις γηραιότερες γυναίκες του νησιού. Είναι μαυροφορεμένη και μας προστάζει να πάρουμε το αμάξι γιατί της κλείνουμε την είσοδο. Οι κάτοικοι της Γαύδου δεν αστειεύονται. Είναι αυθόρμητοι και λένε τα πράγματα κατάμουτρα. Στο μικρό μονοπάτι για το πέτρινο σπίτι της κεραμίστριας, Γκέλης Καλλίνικου, πρώην δημάρχου Γαύδου, ο περίγυρος προϊδεάζει για τη συνάντηση. Το τοπίο αγριεύει, ο γκρεμός είναι απότομος, η μυρωδιά από το θυμάρι σε παρασύρει. Μας υποδέχεται μια επιβλητική γυναίκα με σκούρα ρούχα και με τα χέρια βουτηγμένα στον πηλό.
Η Γκέλη ήρθε στη Γαύδο πριν από 18 χρόνια για να ξαναφτιάξει το σπίτι του παππού της που έφυγε το 1948. «Γύρισα στις ρίζες, το επισκεύασα με τοπική αρχιτεκτονική και το επανέφερα στην αρχική του κατάσταση», λέει στην «Κ» μέσα από το πέτρινο σπίτι που θυμίζει άλλες εποχές.
Ασχολείται με την κεραμική και οργανώνει εργαστήρια εκμάθησης τους καλοκαιρινούς μήνες. Εχει βρει στο νησί πηγή έμπνευσης. «Είναι ένας τόπος που ελευθερώνεις την ψυχή σου, μπορείς να τα βρεις με τον εαυτό σου, ή να τα χάσεις. Πολλή μοναξιά, αλλά αυτός είναι χρόνος που μπορείς να τον εκμεταλλευτείς, να δουλέψεις μέσα σου, να δουλέψεις την ψυχή σου, τον εσωτερικό σου κόσμο», εκμυστηρεύεται. «Δεν θα πω τη λέξη αυτοεξόριστη που μεταξύ μας τη λέμε, αλλά ναι, η θάλασσα για μένα δεν είναι φυλακή, δεν έχει σύνορα».
Αυτήν τη θάλασσα έχουν εκμεταλλευθεί και οι διακινητές, οι οποίοι βρήκαν δρόμο μέσα από τη Γαύδο. Για την Γκέλη το πρόβλημα δεν είναι καινούργιο, άλλωστε η ίδια και από τη θέση της δημάρχου έχει ξαναδεί συμβάντα. «Δεν μπορούμε να λέμε ότι η Γαύδος θα γίνει η Λαμπεντούζα της Ελλάδας. Οι ροές που έρχονται εδώ είναι γύρω στα 600-700 άτομα, μέσα στον χειμώνα. Το σίγουρο είναι πως αυτοί οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ανθρωπιά και να μπορούμε να τους προσφέρουμε όσο το δυνατόν μια πρώτη βοήθεια. Η Γαύδος δεν έχει τις υποδομές να υποστηρίξει κάτι μεγαλύτερο. Θυμάμαι τη μεγαλύτερη καραβιά που έχει έρθει στο νησί. Ηταν το 2015, Απρίλη, με πάρα πολύ κακό καιρό. Εριχνε χαλάζι και ήρθαν γύρω στα 250 άτομα, εκ των οποίων 40 ασυνόδευτα ανήλικα. Και μωρά παιδιά, γυναίκες. Ηταν μια πολύ δύσκολη περίοδος, αλλά συμμετείχαν όλοι, ενώθηκε όλο το νησί», σημειώνει.
«Τότε είχαν έρθει ελικόπτερα, είχε έρθει κόσμος, είχαν έρθει φάρμακα, ήρθαν γιατροί, νοσηλευτές, να υποστηρίξουν τον γιατρό εδώ, οπότε υπήρχε ένα ενδιαφέρον και κεντρικά. Τώρα τίποτε. Σχετικά με την οικονομική ενίσχυση που έχουν υποσχεθεί να δώσουν για το μεταναστευτικό, ύψους 120.000 ευρώ, και πέρυσι που είχε έρθει καραβιά κόπηκε ένα ένταλμα για μαξιλάρια, παπλώματα. Φέτος δεν είχαν ούτε παπλώματα ούτε μαξιλάρια να τους δώσουν να σκεπαστούν. Οπότε μια εύλογη απορία που έχω εγώ είναι τι έγιναν όλα αυτά, πού πήγαν όλα αυτά; Πού πήγαν τα παπλώματα και τα μαξιλάρια;», αναρωτιέται για να μας θυμίσει πως το νησί βίωσε πολιτική αναταραχή όταν στο παρελθόν ταμίας καταδικάστηκε για υπεξαίρεση ποσού 1.780.000 ευρώ, την περίοδο 2007-2011. «Ζήσαμε πολύ δύσκολες εποχές», τονίζει προτού γυρίσει στον πηλό της.
Φωτιές στην Τρυπητή
Στo Καραβέ, το λιμάνι του νησιού, είναι αραγμένα ψαροκάικα περιμένοντας να αλλάξει ο καιρός. Ο άνεμος είναι βορειοδυτικός και έχει θάλασσα. Ο Μοχάμεντ, Αιγύπτιος στην καταγωγή, προετοιμάζει τα δίχτυα και τα δολώματα. Ζει τον χειμώνα στην Ελλάδα εδώ και είκοσι χρόνια. Δουλεύει με έναν Κρητικό, ο οποίος ψαρεύει καλαμάρια και αθερίνα ανάμεσα στη Γαύδο και την Παλαιόχωρα.
«Είμαστε συχνά αραγμένοι εδώ στη Γαύδο», λέει στην «Κ». Είναι πολλές φορές που οι ψαράδες ακούν στον ασύρματο άλλες συχνότητες, όπως του λιμενικού, πολλές φορές και τις συνομιλίες που αφορούν στο σήμα κινδύνου που εκπέμπουν οι βάρκες των μεταναστών. Ωστόσο, ο Μοχάμεντ ισχυρίζεται πως ο ίδιος δεν έχει ακούσει ποτέ.
Μια μέρα μόνο είχαν δει μια φωτιά στην Τρυπητή και κατάλαβαν πως επρόκειτο για μετανάστες. «Ερχονται από την Αίγυπτο» μου λέει, «γιατί εκεί δεν έχουμε χρήματα, δεν έχουμε δουλειές, και είμαστε 114 εκατομμύρια». «Πώς θα ζήσουμε; Κάθε χρόνο είμαστε 2,5 εκατομμύρια περισσότεροι» συμπληρώνει.
Στο Πανόραμα της Γαύδου
«Εγώ γεννήθηκα εδώ πριν από 73 χρόνια. Εδώ μεγάλωσα, μετά πήγα γυμνάσιο και τέλειωσα και το λύκειο στην Παλαιόχωρα», λέει ο Γιώργος Μιχελαράκης, ψαράς όπως αυτοσυστήνεται. «Ταξίδεψα στα βαπόρια ως δόκιμος στην αρχή, μετά έκανα και λίγο αρχιπλοίαρχος, αλλά τελικά, εντάξει, λέω, πού θα βγει αυτό. Στα νιάτα μου ήταν καλά γιατί γνώρισα πάρα πολύ κόσμο, πήγα σε πάρα πολλά μέρη, ήταν ωραία. Αλλά για οικογένεια δεν, δηλαδή είναι δύσκολο για έναν ναυτικό. Και γνώρισα μετά την κυρά, τα φτιάξαμε και εδώ. Τα πρώτα χρόνια τραβήξαμε που λέμε κουπί μεγάλο. Αλλά δόξα τω Θεώ τώρα το μαγαζί κάθε χρόνο πάει και καλύτερα, εδώ και μια δεκαετία το έχουν αναλάβει τα παιδιά, το οργανώνουν πολύ καλύτερα», συνοψίζει τη ζωή του ο κ. Γιώργος. Η επιχείρησή του, το Πανόραμα, εστιατόριο και ενοικιαζόμενα δωμάτια, έχει θέα τον κόλπο του Κόρφου, το μέρος όπου βρίσκεται το κτίριο του δήμου, όπου φιλοξενούνται οι μετανάστες.
«Τώρα απλώς κουβαλάω ψάρια, καθαρίζω ψάρια, και ψήνω άμα έχει πολύ κόσμο. Μιλάμε για χιλιάδες τουρίστες που έχουν περάσει από εδώ και πολλοί ξανάρχονται και αυτό είναι το ευχάριστο. Ο Κόρφος θεωρείται από τις πιο καθαρές παραλίες του νησιού, ειδικά με τους δυτικούς καιρούς. Εδώ μπορεί να δεις και 70 και 80 αυτοκίνητα παρκαρισμένα κάτω στην παραλία. Εχει ψιλό βοτσαλάκι, είναι καθαρή, γιατί και κάπου να πιάσει λίγο βρωμιά, ο βοριάς σηκώνει κύμα πολύ και την καθαρίζει την παραλία», παινεύει τον τόπο του ο κύριος Γιώργος.
«Είχαμε λοιπόν και απρόσμενους επισκέπτες», συνεχίζει. «Ερχονται με τα πόδια, βλέπουν και στο ίντερνετ τα μονοπάτια του νησιού που είναι καταχωρημένα, και έρχονται από εδώ που είναι πιο κοντά, για να πάνε λιμάνι. Να τους μαζέψουν μετά να πάνε στην Κρήτη. Τώρα παραδόξως έχουν σταματήσει. Εδώ και περίπου έναν μήνα δεν έχουν έρθει. Μετά που πήγε ο πρωθυπουργός στην Αίγυπτο. Και σίγουρα δεν είναι και ό,τι καλύτερο να τους βλέπει ο κόσμος εδώ πέρα», λέει για να μιλήσει για τον πραγματικό του πόνο, την απουσία έμψυχου υλικού στο νησί.
«Αν δεν υπάρξει αναγέννηση, να γεννηθούν παιδιά, οι ξένοι είναι ξένοι. Κάποια μέρα θα φύγουν», λέει στην «Κ». Παρ’ όλα αυτά, ο κύριος Γιώργος έχει έναν Αιγύπτιο στη βάρκα του.
«Εχω έναν Αιγύπτιο ο οποίος είναι νόμιμος, με αίτηση κανονικά τον έχω φέρει εδώ. Πρέπει όλα να γίνονται νομίζω με ελεγχόμενη κατάσταση, να έρχονται άνθρωποι που είναι καταχωρημένοι, να ξέρει το κράτος δηλαδή ποιοι είναι. Ετσι, ναι, θα βοηθήσει την κατάσταση».
Λίγα μέτρα παραδίπλα κάθεται ο καλός του φίλος Γιώργος Μαυριγιάννης, ο οποίος έχει βρει καταφύγιο στο νησί για να γράψει. «Για να μπορέσουμε να συμβιώσουμε με τους μετανάστες, πρέπει να συμβιώσουμε πρώτα με τους εαυτούς μας», λέει δίνοντας μια γεύση από το ελευθεριάζον και χίπι πνεύμα του νησιού.
Ηρθαν οι τουρίστες
Οι τουρίστες έχουν ήδη αρχίσει να καταφθάνουν στο νησί. Οι πρώτοι έρχονται με τροχόσπιτα ή ειδικά διαμορφωμένα οχήματα. Κάτω από το Πανόραμα, συναντάμε τους Γερμανούς Xέλγκα και Πίτερ, οι οποίοι έκαναν τον γύρο της Κρήτης και κατέληξαν στη Γαύδο, όπου θα μείνουν για μερικούς μήνες. Στο όχημά τους έχουν ό,τι χρειάζονται, ακόμα και φωτοβολταϊκά για ηλεκτροδότηση. Λίγο πριν κατευθυνθούν στη θάλασσα για μια βουτιά, ρωτάνε αν επιτρέπεται ο γυμνισμός στην παραλία. Η Γαύδος φημίζεται για την ελευθερία να κάνει κανείς μπάνιο γυμνός, και κατακλύζεται από το ρεύμα των γυμνιστών. Πέρυσι είχε δημιουργηθεί θέμα στο νησί, όταν μερικοί από αυτούς είχαν συλληφθεί με τη διαδικασία του αυτοφώρου γιατί ήταν τσίτσιδοι σε παραλία του νησιού όπου ο γυμνισμός απαγορεύεται. «Ναι μπορείτε», απαντάει ένας νεαρός περαστικός, ενώ θυμόμαστε μια από τις ατάκες που ακούσαμε νωρίτερα στην ταβέρνα της Γωγώς, στον οικισμό Καστρί. «Φανταστείτε να έρχονται, μουσουλμάνοι εκείνοι, και να αντικρίζουν γυμνές γυναίκες. Πολιτιστικό σοκ».
Η Χέλγκα και ο Πίτερ, Γερμανοί τουρίστες στο νησί, ετοιμάζονται για το πρώτο τους μπάνιο. Μετανάστες δεν έχουν δει ακόμη, ωστόσο γνωρίζουν για το φαινόμενο που ταλανίζει το νησί.Τα τροχόσπιτα και αυτοσχέδια αμάξια είναι σήμα κατατεθέν του νησιού. Είναι πολλοί οι τουρίστες που ταξιδεύουν με αυτά για να έρθουν στη Γαύδο και να παραμείνουν μερικούς μήνες. [Enri Canaj]
Hot Spot για πουλιά και ανθρώπους
Δεν είναι όμως οι Αιγύπτιοι, οι Λίβυοι και άλλοι ταξιδιώτες από την Αφρική οι μοναδικοί μετανάστες που φθάνουν στο νησί. «Η Γαύδος είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό νησί για τα μεταναστευτικά πουλιά. Είναι το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης, οπότε όλα τα πουλιά που ανεβαίνουν από την Αφρική για να φθάσουν στον προορισμό τους, που μπορεί να είναι οπουδήποτε στη Βόρεια Ευρώπη, στην Κεντρική Ευρώπη, στην Ελλάδα, περνούν από εδώ. Τουλάχιστον 150 είδη πουλιών από όλες τις οικογένειες, και τα μικρόπουλα και τα αρπακτικά, περνούν από εδώ», μας λέει η Βάλια Παύλου, φοιτήτρια δασολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
«Η έρευνά μας επικεντρώνεται κυρίως στα μικρόπουλα τα οποία πιάνουμε με ειδικά δίχτυα και τους βάζουμε μετά ένα δαχτυλίδι. Το δαχτυλίδι έχει έναν μοναδικό αριθμό πάνω και αποτελεί την ταυτότητα του πουλιού. Οπότε σε περίπτωση που το πιάσουμε ξανά εμείς ή κάποιος άλλος στο εξωτερικό ή και στην Ελλάδα, θα γνωρίζει ακριβώς ποιο πουλί είναι, πού το πιάσαμε, ποιο μεταναστευτικό διάδρομο έχει διαλέξει. Και πόσο χρονών είναι», εξηγεί η νεαρή ορνιθολόγος και φοιτήτρια δασολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, η οποία συμμετέχει σε ένα πρόγραμμα μελέτης των μεταναστευτικών πουλιών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης που πραγματοποιείται με τη στήριξη του ΟΦΥΠΕΚΑ και του οποίου ηγείται η βιολόγος άγριας ζωής και ορνιθολόγος Μιλίτσα Ιβοβιτς. Στην ομάδα συμμετέχουν και ερευνητές από τη Σερβία οι οποίοι έχουν την ειδικότητα της δακτυλίωσης των πουλιών.
Οι ερευνητές ανυπομονούν και εκείνοι να αλλάξει ο καιρός. Ο αέρας δεν αφήνει τα πουλιά να κάνουν τη στάση τους για ανεφοδιασμό. Σε ένα ξέφωτο δίπλα σε ένα μελίσσι στήνουν τα δίχτυα για να παγιδεύσουν τα πουλιά.
«Σήμερα είχαμε αηδόνι, κρικομυγοχάφτη, μαυρομυγοχάφτη, μαυροσκούφη», λέει στην «Κ» η Βάλια. «Γενικά τα είδη διαφέρουν καθημερινά και περνάνε συνήθως σε κύματα. Σήμερα έτυχε να έχουμε πιο πολλούς μυγοχάφτες και αηδόνια, ενώ την επόμενη μέρα μπορεί να έχει εντελώς διαφορετικά είδη. Αυτό δηλαδή είναι ανάλογα με τα κύματα που έρχονται. Συνήθως τα νησιά αποτελούν hot spot, ας πούμε. Είναι σαν ένα χωνί το νησί που τα μαζεύει όλα και μετά τα πάει σε όλη την Ευρώπη», εξηγεί η Βάλια.
Τα περισσότερα πουλιά ξεκινούν το ταξίδι τους μόλις ζεστάνει ο καιρός, τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο, και μέχρι τον Ιούνιο έχουν φθάσει στον προορισμό τους. Αυτές τις μέρες η άφιξή τους στο νησί δεν είναι εύκολη λόγω των καιρικών συνθηκών.
Η Βάλια και η παρέα της περιμένουν να καταλαγιάσει ο άνεμος και να ηρεμήσουν τα πνεύματα του νησιού, ώστε να αρχίσουν να έρχονται ξανά τα μεταναστευτικά πτηνά.
Εμείς, με τη σειρά μας, κοντά στο τέλος του ταξιδιού μας, περιμένουμε να αρθεί το απαγορευτικό για να περάσουμε απέναντι στην Κρήτη.
Και χιλιάδες μετανάστες στις όχθες της Λιβύης, στο Τομπρούκ, περιμένουν να ηρεμήσει η θάλασσα, να μπουν στις βάρκες και να περάσουν απέναντι, στην Ευρώπη.