ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ ΤΗΣ «Κ» - ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Ακούστε το άρθρο
Ήταν το 1895 όταν ο 21χρονος τότε Γουλιέλμο Μαρκόνι έκανε τα πρώτα του πειράματα στην ασύρματη τηλεγραφία, αξιοποιώντας μια σειρά από πρόσφατες ανακαλύψεις άλλων κορυφαίων επιστημόνων. ∆ύο χρόνια αργότερα, έχοντας εξελίξει την εφεύρεσή του, πήρε στην Αγγλία δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ενώ παράλληλα ιδρύθηκε εταιρεία εμπορικής εκμετάλλευσής της. Στο πέρασμα από τον 19ο στον 20ό αιώνα, ο Μαρκόνι την ανέπτυξε ακόμη περισσότερο, αυξάνοντας την απόσταση μετάδοσης του σήματος, αλλά και συνδέοντας την εφεύρεσή του με πρακτικές ανάγκες της επικοινωνίας στα χρόνια εκείνα. Σημείο τομής ήταν ο ∆εκέμβριος του 1901. Τότε ο Ιταλός επιστήμονας κατάφερε να «γεφυρώσει» επικοινωνιακά τον Ατλαντικό, έχοντας εγκαταστήσει έναν σταθμό εκπομπής στην Κορνουάλη κι έναν σταθμό λήψης στη Νέα Γη. Εμβληματική επιστημονική φυσιογνωμία του πρώτου τρίτου του 20ού αιώνα, ο Μαρκόνι τιμήθηκε το 1909 με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής (μαζί με τον Κ. Φ. Μπράουν) για τη συμβολή του στην ανάπτυξη της ασύρματης τηλεγραφίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν συνέχισε να αναπτύσσει την εφεύρεσή του, έχοντας ως σημείο αναφοράς την εξοπλισμένη με τα απαραίτητα όργανα θαλαμηγό «Ηλέκτρα». Η Καθημερινή παρακολουθούσε στενά την πορεία του, τα επιστημονικά του βήματα, τις ομιλίες του σε συνέδρια, τους στοχασμούς του για τα κοινωνικά προβλήματα και, φυσικά, την επίσκεψή του στην Αθήνα. Αφορμή για τα δημοσιεύματά της υπήρξαν κάποιο νέο επίτευγμα του Μαρκόνι, κάποια επέτειος, καθώς και ο θάνατός του, στις 20 Ιουλίου 1937. Στην παρούσα έκδοση περιλαμβάνονται ορισμένα από αυτά τα δημοσιεύματα και παράλληλα ένα κείμενο του Μανώλη Ανδριωτάκη, που αναδεικνύει τη σημασία των επιτευγμάτων του Μαρκόνι υπό το βλέμμα του σημερινού επιπέδου ανάπτυξης της επιστήμης, της τεχνολογίας και των επικοινωνιών.
O άνθρωπος που έκανε τον κόσμομια γειτονιά
Ο Γουλιέλμο Μαρκόνι (1874-1937) θεωρείται δίκαια ο πατέρας του ραδιοφώνου και των τηλεπικοινωνιών. Η εφεύρεσή του, η οποία αποτελούνταν από έναν απλό πομπό, έναν δέκτη, μια κεραία και μια μέθοδο επικοινωνίας, σηματοδότησε την αυγή της ηλεκτρονικής εποχής, μιας επανάστασης που εξακολουθεί να συνταράσσει και να αναστατώνει σε παγκόσμια κλίμακα την ανθρωπότητα. Η τεχνολογία που εφηύρε ο Μαρκόνι είναι το σημείο εκκίνησης όλων των σπουδαίων εξελίξεων που ακολούθησαν στις επικοινωνίες τα τελευταία 120 και πλέον χρόνια. Ωστόσο, όταν στο ξεκίνημα του 20ού αιώνα ο Μαρκόνι επεξέτεινε την ασύρματη εκπομπή των σημάτων του, κατά εκατοντάδες μέτρα στην αρχή και κατά χιλιάδες χιλιόμετρα στη συνέχεια, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο βαθιές και δραματικές θα ήταν οι επιπτώσεις της εφεύρεσής του στο εμπόριο, στην οικονομία, στον πόλεμο, αλλά και στις ίδιες τις ανθρώπινες σχέσεις παγκοσμίως.
Στρέφοντας το βλέμμα προς το παρελθόν, με την ασφάλεια της χρονικής απόστασης, είμαστε σε θέση σήμερα να αποτιμήσουμε πιο καθαρά τη συνεισφορά του Ιταλού εφευρέτη στην τεχνολογική μας ιστορία. Μπορεί να μην ήταν «το μεγαλύτερον πνεύμα του αιώνος», όπως έσπευσαν να τον χαρακτηρίσουν στη νεκρολογία τους οι συντάκτες της Καθημερινής της εποχής, αλλά ο Μαρκόνι ήταν αναμφίβολα ένας σπουδαίος εφευρέτης, ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στην επιστημονική πρόοδο του είδους μας. Εξαιτίας του μπορούμε σήμερα να συνομιλούμε με οποιονδήποτε επιθυμούμε, όπου κι αν βρίσκεται, ακόμα κι αν εργάζεται σ’ έναν διαστημικό σταθμό.
Η ιστορία μάς διδάσκει ότι η καινοτομία δεν συμβαίνει στο κενό. Για να προκύψει το καινούργιο, ευθυγραμμίζονται πολλές σειρές γεγονότων. Τα επιτεύγματα χρειάζονται γόνιμα περιβάλλοντα και ευρεία κυκλοφορία των ιδεών. ∆ιαφορετικά, το τυχαίο δεν μπορεί να βρει ρωγμή για να ανθίσει. Κάθε καινούργια ανακάλυψη πατά πάνω σε μια παλαιότερη, ενώ κάποια πρόσωπα παίζουν ενίοτε τον ρόλο του κρίσιμου καταλύτη. Ίσως αυτό που έχουμε κερδίσει σήμερα σε επίπεδο κατανόησης, είναι ότι δεν χρησιμεύει σε τίποτα η εξιδανίκευση των προσώπων στην ιστορία των επιστημονικών επιτευγμάτων. Η συμβολή των ατόμων είναι αδιαμφισβήτητη και καθοριστική, ωστόσο είναι πιο χρήσιμο –και διδακτικό ενδεχομένως– να λαμβάνουμε υπόψη το περιβάλλον, τις συνθήκες, το σύστημα που έκανε εφικτή τη δράση τους.
Για να καταλάβουμε τη γέννηση των ιδεών, πρέπει να φωτίζουμε λεπτομέρειες που πιθανώς να έκαναν τη διαφορά. Ο νεαρός Μαρκόνι, για παράδειγμα, δεν έλαβε ποτέ την τυπική εκπαίδευση των παιδιών της εποχής του. Στην πραγματικότητα, δεν πήγε ποτέ σε σχολείο. Οι εύποροι γονείς του διάλεξαν να του παρέχουν μια σειρά μαθημάτων στο σπίτι, από καθηγητές που εκείνοι είχαν επιλέξει. Αλλά βέβαια κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει αν αυτή ήταν η αιτία του ζωηρού ενδιαφέροντος που επέδειξε από νωρίς ο νεαρός για τη φυσική.
Η πλειονότητα των ιστορικών αποτιμήσεων έχει αποφανθεί ότι ο Μαρκόνι δεν ήταν ο μόνος που πειραματιζόταν με τα ραδιοκύματα. Ο Χερτζ είχε προβεί στην ανακάλυψή τους μία δεκαετία πριν, στα τέλη της δεκαετίας του 1880, κι ήταν πολλοί οι επίδοξοι εφευρέτες που αναζητούσαν τρόπους μετάδοσης σημάτων μέσω των ραδιοκυμάτων.
Ο Γουλιέλμο Μαρκόνι πέτυχε την πρώτη του μετάδοση ασύρματου μηνύματος το 1895, σε ηλικία μόλις 21 ετών, βάζοντας έτσι τα θεμέλια της ασύρματης τηλεγραφίας και του ραδιοφώνου. Σε αναγνώριση της καθοριστικής του συμβολής, παρέλαβε πλήθος διακρίσεων κι ανάμεσά τους τη σημαντικότερη ίσως όλων, ένα βραβείο Νόμπελ Φυσικής, το 1906. Όπως διαβάζουμε στη γλαφυρή αρθρογραφία της Καθημερινής, στην εποχή του ο Μαρκόνι αναγνωριζόταν ως «σοφός επιστήμων» και «μέγας εφευρέτης». Ήταν μια διασημότητα, η οποία αναπόφευκτα έθελγε την προσοχή των Μέσων αλλά και του απλού κόσμου.
Το ρεπορτάζ της εφημερίδας από την άφιξή του στην Αθήνα είναι ενδεικτικό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Μαρκόνι έχει μετατρέψει τη θαλαμηγό «Ηλέκτρα» σε πλωτό εργαστήριο και ταξιδεύει στα νερά της Μεσογείου κατά κύριο λόγο, για να κάνει τα πειράματά του. Η άφιξή του στον Πειραιά αποτελεί μείζον κοινωνικό γεγονός. Κόσμος τον περιμένει, όπως περιμένουν σήμερα μεγάλες διασημότητες στα αεροδρόμια. «[…] πλήθος Πειραιωτών κατέκλυσαν τον προ της προκυμαίας χώρον, με την επιθυμίαν να ειδούν και να υποδεχθούν τον εφευρέτην». Το 1932 ο κόσμος συνωστίζεται για να επευφημήσει έναν εφευρέτη, να τον δει από κοντά, να πάρει κάτι από την αίγλη του και να τον σχολιάσει. «Μετρίου αναστήματος, ντυμένος με κάποια εξεζητημένη κομψότητα, φρεσκοξυρισμένος τόσο όσο να μη φαίνονται τα 58 χρόνια του, εάν δεν τα επρόδιδαν αι πολλαί ρυτίδες, πλαισιωμένες με αραιά γκρίζα μαλλιά. Η κομψά νεαρά ύπαρξις με το “μπλε-σαξ-ανσάμπλ” που συνομιλεί διαρκώς μαζύ του με καταφανώς θωπευτικόν ύφος, θα εφαίνετο ίσως κόρη του, εάν δεν ήτο… σύζυγός του. Ο θρύλος την θέλει πολύ ερωτευμένην με τον σύζυγόν της […]».
Στην εποχή της αυξανόμενης διεισδυτικότητας της τεχνητής νοημοσύνης, οι ανησυχίες του Μαρκόνι είναι εξαιρετικά επίκαιρες.
Η εμμονή με το πρόσωπο του εφευρέτη όμως συσκοτίζει την εγκυρότητα της πολύτιμης συνεισφοράς του. Στη συνέντευξη που δίνει στο περιθώριο της επίσκεψής του στην Αθήνα, μας παραδίδει μια πολύτιμη, κι εξαιρετικά επίκαιρη, σύνοψη των ιδεών του: «Πιστεύω εις την πρόοδον. Και εργάζομαι δι’ αυτήν. Πιστεύω όμως ακόμη περισσότερον ότι αι μηχαναί πρέπει να είναι δούλοι μας και όχι αυθέντες μας!». Αν μπορούσαμε να ξεχάσουμε για λίγο τον μύθο του Μαρκόνι και να επικεντρωθούμε στα λόγια του, θα παίρναμε ένα εξαιρετικό μάθημα για την εποχή μας. ∆ιανύουμε μια άνοιξη της τεχνητής νοημοσύνης κι ο άνθρωπος που επινόησε μια εκπληκτική μηχανή επικοινωνίας μάς προειδοποιεί να μη βάλουμε τις μηχανές στο τιμόνι. ∆εν πρόκειται περί προκατάληψης. Ο Μαρκόνι κατάλαβε εγκαίρως ότι η τεχνολογία «κόβει κι απ’ τις δυο μεριές». Μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις ευημερίας, αλλά μπορεί να οδηγήσει και σε εκτεταμένη ανεργία. Όπως αναφέρει εύστοχα στο άρθρο της 6ης Φεβρουαρίου 1932, «η επιστήμη και η επιστημονική αναζήτησις πρέπει να εμπνέωνται πρωτίστως από την αντίληψην ότι η πρόοδος πρέπει να παρέχη εργασίαν εις τους ανθρώπους και όχι να την αφαιρή ή να την συγκεντρώνει εις τας χείρας των ολίγων, επειδή η εργασία είνε διά τους ανθρώπους ο σκοπός της ζωής, η απόλαυσις και η υπερηφάνεια».
Χωρίς αμφιβολία, αυτό που πέτυχε ο Μαρκόνι με την εφεύρεσή του είχε ανυπολόγιστα και τεκμηριωμένα οφέλη στην ανθρωπότητα. Μέσα στο διάστημα ενός αιώνα, ο κόσμος μίκρυνε δραματικά. Το ραδιόφωνο κι έπειτα η τηλεόραση άλλαξαν ριζικά το τοπίο της επικοινωνίας και της ενημέρωσης. Έγινε εφικτή η αποστολή ανθρώπων στο διάστημα, ενώ στα τέλη του 20ού αιώνα το διαδίκτυο επιτάχυνε ακραία τη διαδικασία μετασχηματισμού του κόσμου σε μια παγκόσμια γειτονιά. Ως πρωτοπόρος, ο Μαρκόνι επιβεβαίωσε μια αυταπόδεικτη θεωρία: οι ζωές όλων μας είναι πολύ πιο συνδεδεμένες από όσο συνειδητοποιούμε στην καθημερινότητά μας. Το ίδιο και η ευημερία ή η παρακμή των κρατών. Είμαστε όλοι αναπόδραστα εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλο, καθώς οι αποστάσεις μεταξύ μας έχουν εκμηδενιστεί. Η πρόσφατη πανδημία μάς το υπενθύμισε με τον πλέον ηχηρό τρόπο.
O W. J. Baker στο βιβλίο του Μια ιστορία της εταιρείας Μαρκόνι (1971) γράφει ότι ο Μαρκόνι ήταν ένας ιδεαλιστής ο οποίος πίστευε ειλικρινά ότι οι ασύρματες επικοινωνίες θα έσωζαν ζωές ανθρώπων κι ότι η στενότερη επικοινωνία μεταξύ των κρατών θα προωθούσε την παγκόσμια ειρήνη. Επειδή όμως οι ασύρματες επικοινωνίες έπαιξαν μεγάλο ρόλο στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο εφευρέτης είχε αρχίσει να καλλιεργεί μέσα του κάποιες σοβαρές επιφυλάξεις. Και βέβαια δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν η ίδια η συμπόρευσή του με το Φασιστικό κόμμα του Μουσολίνι ήταν απότοκο αυτών των διερωτήσεων.
Λίγο πριν από τον θάνατό του, ο Μαρκόνι ανακηρύχθηκε πρύτανης του Πανεπιστημίου St. Andrew στη Σκωτία. Στην ομιλία του με τίτλο «Ο δρόμος του εφευρέτη», τόνισε με σαφή τρόπο την αρχική του πρόθεση, να κάνει ασφαλέστερες τις θάλασσες για τους ναυτικούς, δίνοντας στα πλοία τη δυνατότητα των επικοινωνιών. Στη συνέχεια όμως, «μιλώντας περισσότερο προς τον εαυτό του, παρά στους ακροατές του», γράφει ο Baker, «πρόσθεσε: “Έκανα άραγε κάτι καλό ή μήπως πρόσθεσα έναν μπελά;». Όπως κάθε τεχνολογία, έτσι και οι ασύρματες επικοινωνίες, που έγιναν εφικτές χάρη στις προσπάθειες του Μαρκόνι, δεν είναι ποτέ ουδέτερες. Υπό συγκεκριμένες συνθήκες μπορούν να είναι μόνο καταστροφικές ή και μόνο ευεργετικές. Εκατόν είκοσι χρόνια μετά τη σπουδαία εφεύρεσή του μοιάζει να μην έχουμε εμπεδώσει πλήρως το μάθημα αυτό. Γι’ αυτό και στην εποχή της αυξανόμενης διεισδυτικότητας της τεχνητής νοημοσύνης, οι ανησυχίες του Μαρκόνι είναι εξαιρετικά επίκαιρες.
Μανώλης Ανδριωτάκης
«Αν σκεφτούμε τι έχει ήδη επιτρέψει η επιστήμη στον άνθρωπο να γνωρίσει –την απεραντοσύνη του
διαστήματος, τη φανταστική φιλοσοφία των αστεριών, την απεριόριστη μικρότητα της σύνθεσης των ατόμων, τον μακρόκοσμο μέσω του οποίου καταφέρνουμε μόνον να δημιουργούμε περιγράμματα και να μεταφράζουμε μια μέτρηση σε αριθμούς χωρίς το μυαλό μας να είναι
ικανό να σχηματίσει μια χειροπιαστή εικόνα– παραμένουμε έκπληκτοι με τον πελώριο μηχανισμό
του σύμπαντος».
Γουλιέλμο Μαρκόνι (1874-1937)
Όταν ο ασύρματος ήνωνε δύο ηπείρους
Όταν ο Γουλιέλμος Μαρκόνι απέδειξε, διά πρώτην φοράν, εις τας 12 ∆εκεμβρίου 1901, την δυνατότητα επικοινωνίας διά μέσου του Ατλαντικού δι’ «ασυρμάτου» –πράγμα που πολλοί επιστήμονες εθεώρουν αδύνατον, λόγω της καμπυλότητος της Γης– οι «Τάιμς» εσχολίασαν ως εξής το επίτευγμα του Ιταλού σοφού: «∆εν υπάρχει τίποτε το εκπληκτικώτερον εις την μεταβίβασιν σημάτων εις απόστασιν χιλίων μιλίων, από την μεταβίβασιν σημάτων διά τοιούτων μέσων, εις απόστασιν ενός μόνον μιλίου· και το επίτευγμα του κ. Μαρκόνι εις μικράς σχετικώς αποστάσεις δικαιολογεί εξ ολοκλήρου την ελπίδα ότι η επέκτασις του συστήματός του δεν ημπορεί να είναι παρά μόνον ζήτημα χρόνου».
Εξήντα έτη μετά ταύτα, ραδιοφωνικά σήματα μεταξύ της Γης και ενός δορυφόρου κατευθυνομένου προς τον Ήλιον μετεδόθησαν επιτυχώς εις απόστασιν πλέον των 20 εκατομμυρίων μιλίων. Ραδιομαγνητικαί κυμάνσεις ανεκλάσθησαν εκ της Αφροδίτης διά να επιστρέψουν εις την Γην ύστερα από 6½ λεπτά, αφού διέσχισαν απόστασιν 70 περίπου εκατομμυρίων μιλίων. Και έτσι η ακτίς του ασυρμάτου επεξετάθη, αλλ’ υπό άλλο όνομα και διά της χρήσεως διαφορετικών μεθόδων.
Η ανακάλυψις του Μαρκόνι, το 1895, ότι η ακτίς διαδόσεως των «ερτσιανών κυμάτων» ημπορούσε να επεκταθή διά της χρήσεως μιας ανυψωμένης κεραίας, έστρωσε τον δρόμο εις ένα σύστημα ασυρμάτου τηλεγραφίας. Το ιστορικόν του επίτευγμα υπεράνω του Ατλαντικού εσήμανε την γέννησιν της παγκοσμίου κλίμακος επικοινωνίας.
Ο Μαρκόνι επίστευε ότι διά της χρήσεως μεγαλυτέρων και πολύ ισχυροτέρων κεραιών, αι υπερατλαντικαί αποστάσεις θα ηδύναντο να γεφυρωθούν. Και διά τους πειραματισμούς του κατεσκευάσθη εις το Πόλντου της Κορνουάλης ένας σταθμός μεταδόσεως εκατόν περίπου φοράς ισχυρότερος από τους προηγουμένως χρησιμοποιηθέντας. Επειδή δεν υπήρχε κανένα σχετικόν προηγούμενον, ο Μαρκόνι ανέθεσε την ευθύνη διά την κατασκευήν του σταθμού αυτού εις τον επιστημονικόν του σύμβουλον καθηγητήν Αμβρόσιον Φλέμινγγκ, αργότερα λόρδον Φλέμινγκ.
Τεράστια συστήματα κεραιών περιλαμβάνοντα 20 ιστούς ύψους 200 ποδών ανηγέρθησαν εις το Πόλντου και εις το Καίηπ Κοντ της Μασαχουσέτης. Οι σταθμοί αυτοί ήσαν σχεδόν έτοιμοι, όταν καταιγίδες κατέστρεψαν τους ιστούς εις αμφοτέρους, σχεδόν ταυτοχρόνως.
Παρ’ όλον ότι είχαν δαπανηθή 50.000 λίραι διά το σχέδιον, ο Μαρκόνι επροτίμησε να μη αναμείνη την επισκευήν των δύο σταθμών. Τουναντίον έστησεν ένα νέον σύστημα εις Πόλντου, αποτελούμενον εκ 54 χαλκίνων συρμάτων διατεταγμένων εν είδει ριπιδίου και υποστηριζομένων υπό μιας αρτάνης μεταξύ δύο ιστών ύψους 150 ποδών.
Το διοχετευθέν ρεύμα εις την βάσιν της κεραίας ανήρχετο εις 17 αμπέρ και η ακτινοβολουμένη συχνότης υπελογίζετο εις 100 έως 150 χιλιοκύκλους κατά δευτερόλεπτον, αλλ’ εκείνην την εποχήν δεν υπήρχαν αξιόπιστα μέσα μετρήσεως.
Με το υπερατλαντικόν πείραμα του 1901 καθιέρωσεν ο ίδιος την έννοιαν της ραδιομαγνητικής μηχανικής προς εξυπηρέτησιν όλου του κόσμου.
Η ενθαρρυντική είδησις ότι τα σήματα από το Πόλντου ελήφθησαν ευκρινέστατα εις το Κρούκχαιηβν της Ιρλανδίας, εις απόστασιν 225 μιλίων, παρεκίνησε τον Μαρκόνι να σπεύση μαζί με δύο βοηθούς του, τους Κεμπ και Πάτζετ, εις το Σαιντ Τζων της Νέας Γης, την πλησιεστέραν ακτήν εις τον Νέον Κόσμον. Επήραν μαζί των μερικά μικρά αερόστατα, με τα οποία ο Μαρκόνι επροτίθετο να ανυψώση την κεραίαν.
∆ύο ημέραι εδαπανήθησαν εις ανεπιτυχείς αποπείρας να διατηρήσουν την κεραίαν υψηλά εις τον αέρα. Αλλά την 12ην ∆εκεμβρίου ένα αερόστατον ανύψωσεν την κεραίαν εις ένα ύψος 400 ποδών. Και εις τας 12.30 τοπική ώρα, ο Μαρκόνι ήκουσεν ασθενείς, αλλ’ αρκετά ευκρινείς τις τρεις κουκκίδες –το μορσικόν γράμμα «S»– αι οποίαι μόνον από το Πόλντοου, εξ αποστάσεως 2.200 μιλίων, θα ημπορούσαν να έχουν εκπεμφθή. Έδωσε το ακουστικόν εις τον Κεμπ, ο οποίος επεβεβαίωσεν ότι δεν είχε γίνει κανένα λάθος. Ο Πάτζετ απουσίαζεν εκείνην την ημέραν λόγω ασθενείας.
Το επίτευγμα ήτο τοσούτω μάλλον αξιοσημείωτον, καθ’ όσον η επιτυχία εξηρτάτο αποκλειστικώς από τον πομπόν, διότι ουδέν μεγάφωνον ήτο δυνατόν να συνδεθή με τον δέκτην και τα σήματα έπρεπε να είναι αρκετά ισχυρά, ώστε να συλληφθούν υπό του ακουστικού.
Παρέμενε το πρόβλημα της συμφιλιώσεως των θεωριών των επιστημόνων με τα αποτελέσματα των πρακτικών πειραμάτων του Μαρκόνι. Εκείνην την εποχήν ουδείς εγνώριζεν την ύπαρξιν εντός της ανωτέρας ατμοσφαίρας ενός ιοντισμένου στρώματος, που χρησιμεύει εις το να διαθλά τα ραδιομαγνητικά κύματα και έτσι να καθιστά δυνατήν την επικοινωνίαν μακρών αποστάσεων.
Το 1902, ο Χεβισάιντ εις Αγγλίαν και ο Κένελλυ εις Αμερικήν υπεστήριξαν ανεξαρτήτως ο εις του άλλου την ύπαρξιν μιας τοιαύτης ζώνης, που επέτρεψε το κατόρθωμα του Μαρκόνι. Αλλ’ η πραγματική της ύπαρξις απετέλει θέμα διενέξεων μέχρι της δεκαετίας του 1920.
Η επιτυχία της επιχειρήσεως οδήγησεν επίσης εις την παγκόσμιον παραδοχήν του κανόνος «όσον χαμηλοτέρα η συχνότης, τόσον μεγαλυτέρα η ακτίς». Και μόνον το 1924 έγινεν κατανοητή η σημασία των βραχέων κυμάτων διά τας επικοινωνίας μακράς αποστάσεως, ιδία ως αποτέλεσμα πρωτοπόρου εργασίας γενομένης από ερασιτέχνας. Όπως ακριβώς ο Μαρκόνι, διά της εισαγωγής του συστήματος κεραία-γη, μετέφερε τα κύματα του ασυρμάτου εκτός του εργαστηρίου εις το πεδίον των πρακτικών εφαρμογών των διά τας επικοινωνίας, έτσι με το υπερατλαντικόν πείραμα του 1901 καθιέρωσεν ο ίδιος την έννοιαν της ραδιομαγνητικής μηχανικής προς εξυπηρέτησιν όλου του κόσμου. Αν και η διά σπινθήρος τηλεγραφία της ημέρας εκείνης δεν είχεν ηλεκτρονικήν προέλευσιν, ωδήγησεν απ’ ευθείας εις την εφεύρεσιν της θερμιονικής λυχνίας και δι’ αυτής εις την ηλεκτρονικήν εποχήν. ∆ίσκος με την φωνήν του Μαρκόνι, περιγράφοντος πώς έφερεν εις πέρας το κατόρθωμά του, θα ακουσθή την επομένην Παρασκευήν εις μίαν ιστορικήν έκθεσιν οργανωθείσαν προς εορτασμόν της 60ετίας από της πρώτης μεταδόσεως υπερατλαντικού σήματος δι’ ασυρμάτου τηλεγραφίας, που ανοίγει κατ’ αυτάς εις το Μουσείον Επιστημών του Νοτίου Κένσινγκτον.
Η Καθημερινή, 14 ∆εκεμβρίου 1961
Ο Μαρκόνι εξηγεί τας θεωρίας του
«Προ 29 περίπου ετών, είπεν ο εφευρέτης, και ακριβώς τον ∆εκέμβριον του 1901, κατώρθωσα να μεταβιβάσω ηλεκτρικά κύματα εις μεγάλην απόστασιν, δηλαδή από της Ευρώπης εις την Αμερικήν. Η ανακάλυψις αύτη υπήρξεν σπουδαιοτάτη, όχι μόνον από πρακτικής απόψεως, αλλά και από θεωρητικής, αφού έως τότε οι φυσικοί επίστευαν ότι η καμπύλη την οποία σχηματίζει η επιφάνεια της γης δεν θα επέτρεπεν εις τα ηλεκτρικά κύματα να διανύσουν απόστασιν μεγαλειτέραν από μερικάς δεκάδας ή εκατοντάδας χιλιομέτρων.
»Η επιτυχία των πρώτων υπερωκεανείων ραδιογραφικών μεταβιβάσεων επεβεβαίωσε τας υποθέσεις μου και με έπεισεν ότι η μεταβίβασις της ανθρωπίνης φωνής διά των ηλεκτρικών κυμάτων ήτο δυνατή εις οιανδήποτε απόστασιν, χωρίς την χρησιμοποίησιν ενδιαμέσων σταθμών.
»Την εποχήν όμως εκείνην έλειπε μια σχετική θεωρία που να εξηγή κατά τινά τρόπον ότι τα ηλεκτρικά κύματα θα ημπορούσαν να ακολουθήσουν την καμπύλην της γης και να φθάσουν εις μακρυνάς χώρας. Μερικοί φυσικοί και μαθηματικοί, αναφερόμενοι εις αποτελέσματα που είχα επιτύχη εις απόστασιν μερικών χιλιάδων χιλιομέτρων, απέδειξαν με υπολογισμούς ότι τα αποτελέσματα αυτά δεν ημπορούσαν να εξηγηθούν με το φαινόμενον της αντανακλάσεως.
»Άλλα πειράματα τα οποία εξετέλεσα εις τον Ατλαντικόν επί του ατμοπλοίου “Φιλαδέλφεια” τον Φεβρουάριον του 1902 μου επέτρεψαν ν’ ανακαλύψω ένα άλλο σημαντικό φαινόμενον, ότι δηλαδή με κύματα μήκους δισχιλίων μέτρων τα οποία μετεχειριζόμην, η μεταβίβασις διήρκη την νύκτα πολύ περισσότερον παρά την ημέραν. Τούτο δε εσήμαινε ότι το ηλιακόν φως παρημπόδιζεν αρκετά την ενέργειαν των ηλεκτρικών κυμάτων. Αυτό δε προήρχετο από το γεγονός ότι το ηλιακόν φως απορροφούσε την ηλεκτρικήν ενέργειαν ή ετροποποιούσε τας ατμοσφαιρικάς συνθήκας υπό τας οποίας η μεταβίβασις θα ηδύνατο να διαρκέση περισσότερον.
»Το φαινόμενον αυτό ήτο εξαιρετικού ενδιαφέροντος, επειδή εις άλλα πειράματα, μικροτέρων αποστάσεων, κατά τα οποία η καμπύλη της γης δεν έπαιζε κανένα ρόλον, δεν παρετηρείτο η μεταβολή αυτή της εντάσεως των ηλεκτρικών κυμάτων, η οποία ως εξηγήθη ανωτέρω προέρχεται από την επίδρασιν του ηλιακού φωτός».
Αφού ανέφερε τους κλάδους της επιστήμης τους οποίους εξυπηρετεί τώρα η νέα αυτή εφεύρεσις, και αφού υπέμνησεν ότι η θεωρία του Χήβιουντ και του Κέννελυ επί της υπάρξεως εις το διάστημα ενός στρώματος αντανακλώντος τα ηλεκτρικά ρευματα, έγινεν από όλους παραδεκτή ως η μόνη εξήγησις του φαινομένου ότι οι ραδιομεταβιβάσεις ακολουθούν την καμπύλην της γης, ο Ιταλός εφευρέτης ανέφερε πολλούς επιστήμονας που εμελέτησαν και ενίσχυσαν την ανωτέρω θεωρίαν. Επίσης είπεν ότι τα αποτελέσματα των τελευταίων επιστημονικών ερευνών τείνουν να βεβαιώσουν την υπόθεσιν κατά την οποίαν δεν υπάρχει μόνον ένα αλλά πολλά στρώματα αντανακλώντα τα ηλεκτρικά κύματα και ευρισκόμενα εις ύψη κυμαινόμενα συμφώνως προς την ώραν της ημέρας και την εποχήν.
Το ηλιακόν φως, η ηλεκτρική και μαγνητική του δράσις και άλλα ίσως αίτια άγνωστα ακόμη, ασκούν μεγάλην επίδρασιν εις την υπόθεσιν των στρωμάτων αυτών. Τούτο αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η αντανακλαστική δύναμις των στρωμάτων αυτών είνε άλλη την ημέραν και άλλη την νύκτα, διαφέρει δε και κατά τας διαφόρους εποχάς του έτους.
Ακολούθως ο εφευρέτης εξιστόρησε πώς εχρησιμοποίησε το πρώτον τα βραχέα κύματα και τας ραδιοδέσμας, τας πολυτίμους ιδιότητας των οποίων εμελέτησε και απέδειξεν από το 1915. Πολλαί δε ηλεκτρικαί εταιρίαι που χρησιμοποιούν καλώδια ηναγκάσθησαν να συνάψουν ειδικάς συμβάσεις με την αγγλικήν εταιρείαν που εκμεταλλεύεται τας εφευρέσεις του.
Ο εφευρέτης εξήγησεν ακολούθως το φαινόμενον κατά το οποίον τα ηλεκτρικά κύματα προτιμούν συχνά τον μακρότερον δρόμον από τον συντομώτερον μεταξύ δύο σταθμών και προσέθεσεν ότι το φαινόμενον αυτό έγινεν αντικείμενον από τις ραδιομεταβιβάσεις. Επίσης εξήγησε και το φαινόμενον που παρατηρείται συχνά κατά την λήψιν ραδιογραφημάτων, ότι δηλαδή ένα σημείον λαμβάνεται δύο φοράς κατ’ επανάληψιν ενώ μετεβιβάσθη μόνον μίαν. Τούτο εξηγείται εκ του ότι το ηλεκτρικόν κύμα κάμνει ολόκληρον τον γύρον της υδρογείου και κάποτε περισσότερον.
«Αι ραδιομεταβιβάσεις εις χώρας ευρισκομένας πλησίον των αντιπόδων, είπεν ο ρήτωρ, γίνονται συνήθως με μεγαλειτέραν ευκολίαν από τας ευρισκομένας εις την ενδιάμεσον απόστασιν. Τούτο δε οφείλεται εις το φαινόμενον κατά το οποίον τα ηλεκτρικά κύματα συναντώνται εις τους αντίποδας, και εις τας ραδιοδέσμας».
Ακολούθως ο Μαρκόνι ωμίλησε διά την ηλεκτρική ηχώ, η μελέτη της οποίας είνε πολύ ενδιαφέρουσα, ως δυναμένη να λύση σπουδαιότατα προβλήματα. Την ηλεκτρικήν ηχώ ή επανάληψιν των σημάτων χωρίζει εις δύο κατηγορίας, κατά την μεγαλειτέραν ή μικροτέραν απόστασιν που διανύουν τα κύματα που επροκάλεσαν αυτήν την ηχώ, ανέφερε δε υπό ποίας συνθήκας τα ραδιογωνιόμετρα αποδεικνύουν ότι τα ηλεκτρικά κύματα προτιμούν να ταξειδεύουν γύρω από την γην, εις μίαν ωρισμένην ζώνην. […]
Τέλος, ο γερουσιαστής Μαρκόνι λέγει ότι ενώ η ηλεκτρική ηχώ δεν παρουσιάζει μεγάλας δυσκολίας εις την ραδιομεταβίβασιν, εξασκεί όμως καταστρεπτικήν επίδρασιν εις την τηλεόρασιν, προ παντός όταν πρόκειται περί μεγάλων αποστάσεων. Καταλήγων ο Ιταλός εφευρέτης εξέφρασε την πεποίθησιν ότι η επιστήμη αυτή θα τελειοποιείται διαρκώς περισσότερον προς μέγα όφελος ολοκλήρου της ανθρωπότητος.
Η Καθημερινή, 18 Σεπτεμβρίου 1930
Το μεγαλύτερον πνεύμα του αιώνος
Ο γερουσιαστής, ακαδημαϊκός και διάσημος εφευρέτης του ασυρμάτου τηλεγράφου Γουλιέλμος Μαρκόνι απέθανε περί ώραν 3 και 50΄ εκ συγκοπής της καρδίας. Χθες ο Μαρκόνι είχεν αισθανθή αδιαθεσίαν τινά, η οποία όμως δεν εθεωρήθη σοβαρά και συνεπεία τούτου εματαίωσε συνάντησιν την οποίαν επρόκειτο να έχη εις το Παλάτσο Βενέτσια μετά του κ. Μουσσολίνι. […]
Ο αποθανών μέγας Ιταλός φυσικός Γουλιέλμος Μαρκόνι εγεννήθη εις Βολωνίαν το 1874, διήγε συνεπώς το 63ον έτος της ηλικίας του. Από λίαν ενωρίς ο Μαρκόνι επέδειξε μέγαν ζήλον εις την σπουδήν της φυσικής και ιδία του ηλεκτρισμού. Κατά τας αρχάς του έτους 1895 εξετέλεσε τα πρώτα του πειράματα δι’ απλών και ατελών μέσων και συνέλαβε τότε την ιδέαν της πραγματοποιήσεως συστήματος τηλεγραφίας διά της χρησιμοποιήσεως ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, η ύπαρξις των οποίων θεωρητικώς και πρακτικώς είχε βεβαιωθή παρ’ άλλων. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων του υπήρξαν λίαν ικανοποιητικά, αφού ευθύς εξ αρχής επέτυχε να πραγματοποιήση την αποκατάστασιν επικοινωνίας εις απόστασιν άνω του μιλλίου. Κυρίως, η επιτυχία ωφείλετο εις το ότι ο Μαρκόνι εχρησιμοποίησε τόσον κατά την εκπομπήν όσον και κατά την λήψιν υψηλούς εναερίους αγωγούς (κεραίας) συνδεομένους διά μόνου του πομπού και του δέκτου προς την γην. Αμέσως αντελήφθη ο μέγας εφευρέτης ότι η απόστασις της συνεννοήσεως ηύξανε κατά πολύ εφ’ όσον ηυξάνετο και το ύψος των εναερίων αγωγών από της επιφανείας του εδάφους.
Εν έτος αργότερον ο Μαρκόνι μετέβη εις την Αγγλίαν όπου έλαβε το 1896 προνόμιον ευρεσιτεχνίας δι’ ασύρματον τηλεγραφίαν ερειδομένην επί της χρησιμοποιήσεως των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Την εφεύρεσίν του επέδειξεν τότε ενώπιον των επισήμων των αγγλικών Τ.Τ.Τ. και εκπροσώπων ξένων κυβερνήσεων, κατορθώσας να επιτύχη συνεννόησιν αρχικώς εις απόστασιν δύο μιλλίων, ακολούθως τεσσάρων και τέλος εννέα. Η ιταλική κυβέρνησις εκάλεσε τότε τον Μαρκόνι εις Σπέτσιαν όπου εγκατέστησεν σταθμόν ασυρμάτου τηλεγραφίας επιτυχών συνεννόησιν μετά πολεμικών πλοίων εις απόστασιν 12 μιλλίων. Εν τω μεταξύ, εις τον Μαρκόνι είχεν ωριμάσει η ιδέα της χρησιμοποιήσεως του ασυρμάτου τηλεγράφου δι’ εμπορικούς και κοινωφελείς σκοπούς. Τον Ιούλιον του έτους 1897 ιδρύθη η πρώτη εταιρεία προς εκμετάλλευσιν της ασυρμάτου τηλεγραφίας, ήτις εξηγόρασε τα προνόμια του Μαρκόνι δι’ όλας τας χώρας πλην της Ιταλίας. Οι πρώτοι μόνιμοι σταθμοί ιδρύθησαν εις Άλεμ Μπη και Μπούρνεμοντ. Έκτοτε η εξέλιξις της ασυρμάτου τηλεγραφίας υπήρξεν ραγδαία. Το 1898 αύτη εχρησιμοποιήθη το πρώτον δι’ εμπορικούς σκοπούς ότε ο Μαρκόνι διεβίβασε δι’ εγκαταστάσεως επί τινος ρυμουλκού τα αποτελέσματα των λεμβοδρομιών. Το ίδιον έτος αποκατεστάθη επικοινωνία μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας και ο ασύρματος εχρησιμοποιήθη το πρώτον εις ναυτικά γυμνάσια, επιτευχθείσης συνεννοήσεως εις απόστασιν 74 μιλλίων.
Έκτοτε αλλεπάλληλοι επραγματοποιήθησαν τελειοποιήσεις του ασυρμάτου υπό του Μαρκόνι. Τον Φεβρουάριον του 1900 ο εγκατασταθείς σταθμός μετέδιδε τα σήματά του εις απόστασιν 200 μιλλίων και τον ∆εκέμβριον του ιδίου έτους τα σήματά του μετεδίδοντο πέραν του Ατλαντικού. Ο ισχυρισμός του Μαρκόνι καθ’ ον η καμπυλότης της γης δεν αποτελεί εμπόδιον διά τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα και επομένως ότι ταύτα δύνανται να υπερνικήσωσι οιανδήποτε απόστασιν διαχωρίζουσα δύο οιουσδήποτε τόπους του πλανήτου, απεδείχθη αληθής. ∆έον να σημειωθή ότι η γνώμη αύτη του Μαρκόνι είχεν υποστή δριμείαν κριτικήν, τα πειραματικά όμως αποτελέσματα εδικαίωσαν τον εφευρέτην.
Επί του ιδίου τομέως εργαζόμενος συνεχώς και τείνων εις την τελειοποίησιν των εφευρέσεών του ο Μαρκόνι έλαβε το 1902 προνόμιον διά τον «μαγνητικόν φωρατήν», συσκευήν η οποία επί ολόκληρον δεκαετία απετέλεσε πρότυπον τύπον φωρατού εις τα πλείστα των εμπορικών και των πολεμικών πλοίων των εφωδιασμένων δι’ εγκαταστάσεως ασυρμάτου. Η σπουδαία πρόοδος διά την επικοινωνίαν εις μεγάλας αποστάσεις εγένετο το 1905. Τότε υπεστήριξεν ο εφευρέτης ότι είναι πολύ πιθανόν αι ραδιοτηλεγραφικαί εκπομπαί διά του γύρου του κόσμου προς τόπους κειμένους εγγύς προς τους αντίποδας να γίνωνται μετά μεγαλυτέρας ευκολίας και δι’ ολιγωτέρας δαπάνης ή όσον διά μικροτέρας αποστάσεις. Τα νεώτερα πειράματα εδικαίωσαν πλήρως την πρόβλεψίν του ταύτην. Το 1910 ο Μαρκόνι κατώρθωσε να λάβη σήματα και τηλεγραφήματα εις Βουένος Άυρες από την Ιρλανδίαν, ήτοι από αποστάσεως 6.000 μιλλίων.
Τον Σεπτέμβριον του 1918 ο Μαρκόνι συνεχίζων τας εργασίας του κατώρθωσε με την μέθοδον παραγωγής συνεχών κυμάτων να αποστείλη το πρώτον σήμα από Αγγλίας εις Αυστραλίαν. Κατά την διάρκειαν του παγκοσμίου Πολέμου έκαμεν έναρξιν πειραμάτων εις την Ιταλίαν διά λίαν βραχέων κυμάτων επί τω σκοπώ όπως πραγματοποιήση κατευθυνόμενον σύστημα ασυρμάτου τηλεγραφίας διά πολεμικούς σκοπούς. Τα πειράματα επαναλειφθέντα εν Αγγλία εν συνεργασία μετά του Φραγκλίν επέτυχον αξιοσημείωτα αποτελέσματα διά χρησιμοποιήσεως μήκους κύματος 15 μέτρων μεταξύ Λονδίνου και Μπίρμπινχαμ.
Το 1924 ανεκάλυψεν ότι τα βραχέα κύματα τάξεως μεγέθους 30 μέτρων δύνανται να εκπεμφθώσι και να ληφθώσι μεταξύ των μεγίστων αποστάσεων κατά την διάρκειαν της ημέρας και ότι η διά βραχέων κυμάτων ακτινοβολία δύναται να ρυθμισθή ευχερέστερον ή διά μακρών κυμάτων.
Υπεστήριζεν ο Μαρκόνι ότι με την χρησιμοποίησιν κατευθυνομένης ακτινοβολίας και επί πλέον με την συγκέντρωσιν της ακτινοβολίας διά καταλλήλου συγκεντρωτικού συστήματος εν τω δέκτη, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθή η μεταξύ δύο μεμακρυσμένων σημείων επικοινωνία διά πολύ μικροτέρων εγκαταστάσεων και επομένως διά πολύ μικροτέρας δαπάνης ή εις την περίπτωσιν των μεγάλων κυμάτων.
Ο Μαρκόνι κατά την διάρκειαν του μεγάλου πολέμου υπηρέτησεν εις τον αγγλικόν και ιταλικόν στρατόν και ναυτικόν, αντεπροσώπευσε δε την Ιταλίαν ως μέλος πολεμικής αποστολής εις Αμερικήν. Το 1919 διωρίσθη πληρεξούσιος αντιπρόσωπος εν τω συνεδρίω ειρήνης των Παρισίων και υπό την ιδιότητά του αυτήν υπέγραψε τας συνθήκας ειρήνης Αυστρίας και Βουλγαρίας. Υπό την ιδίαν ιδιότητα έλαβεν μέρος εις τα συνέδρια των Παρισίων και του Λονδίνου.
Ο Μαρκόνι ετιμήθη το 1909 διά του βραβείο Νόμπελ της φυσικής και δι’ ανωτέρων αγγλικών και αμερικανικών μεταλλίων. Ο Βασιλεύς της Ιταλίας τον διώρισεν μέλος της Γερουσίας, το 1929 δε έλαβε τον τίτλον του μαρκησίου. Από του 1930 ήτο πρόεδρος της Βασιλικής Ιταλικής Ακαδημίας και από του 1931 μέλος της Ποντιφικής Ακαδημίας των Επιστημών.
Ο Μαρκόνι συνέχιζε πάντοτε την επιστημονικήν του εργασίαν εντός της θαλαμηγού του «Ηλέκτρα», όπου είχεν εγκαταστήσει τα εργαστήριά του. Εξ αυτής ήναψε εσχάτως τα φώτα της πόλεως Σίδνεϋ, στρέψας μόνον εν κομβίον.
Ο Μαρκόνι το 1905 ενυμφεύθη την Βεατρίκην Ομπρίεν, θυγατέρα του λόρδου Ιντσικουίν, αλλ’ ο γάμος ηκυρώθη το 1924 υπό της αγγλικής εκκλησίας και του Βατικανού. Βραδύτερον ο Μαρκόνι ενυμφεύθη την κόμησσαν Μπέζι Σκάλι.
Η Καθημερινή, 21 Ιουλίου 1937
Ο Μαρκόνι εις τας Αθήνας
Απολύτως συνεπής ως προς την προσδιορισθείσαν ώραν, η «Ηλέκτρα» ηγκυροβόλησε χθες το απόγευμα, εις τας 4 μ.μ. ακριβώς, παρά το Λιμεναρχείον Πειραιώς.
Η πληροφορία της αφίξεως του Μαρκόνι είχε διαδοθή, καθότι πλήθος Πειραιωτών κατέκλυσαν τον προ της προκυμαίας χώρον, με την επιθυμίαν να ειδούν και να υποδεχθούν τον μεγάλον εφευρέτην.
Ατυχώς όμως ολόκληρον το προσωπικόν της ενταύθα ιταλικής πρεσβείας, το οποίον έσπευσε φυσικά να υποδεχθή τον επιφανή ξένον, έκρινε καλόν να ματαιώση κάθε στενωτέραν επαφήν του πλήθους με τον Μαρκόνι. Αλλά ούτε και οι δημοσιογράφοι υπήρξαν ευτυχέστεροι, εφόσον ο Μαρκόνι ευρίσκετο επί της θαλαμηγού του. Ηρκέσθημεν να τον περιμένωμεν στην πρύμνη του πλοίου, ενώ εν τω μεταξύ λαμβάνομεν τας σχετικάς πληροφορίας εν σχέσει με την εσωτερικήν διαρρύθμισιν του θρυλικού πλέον αυτού πλοίου.
∆εν πρόκειται να επιμείνωμεν βέβαια, όσον τουλάχιστον επέμενεν ο πληροφορητής μας, επί του εσωτερικού διακόσμου του… σαλονιού της θαλαμηγού. Εκείνο που ενδιαφέρει πολύ περισσότερον είνε ότι το πλοίον αυτό αποτελεί πλήρες πλωτόν εργαστήριον καταλλήλως διαρρυθμισμένον, με το χημείον του, με τα τελειώτατα επιστημονικά μηχανήματά του, με παν ό,τι χρειάζεται τέλος εις τον ακαταπόνητον ερευνητήν που διαμένει σχεδόν μονίμως επί της «Ηλέκτρας», ίσως όχι τόσον διότι του αρέσει –όπως του αρέσει πράγματι– η πολυκύμαντος ζωή των διαρκών ταξειδίων, όσον διά πολύ πρακτικωτέρους λόγους. ∆ιά να ημπορή να εξακολουθή αδιακόπως τα πειράματά του, μεταφερόμενος συνεχώς ανά τα διάφορα πλάτη της Υφηλίου.
– Αυτός εκεί ο μεσόκοπος στο κατάστρωμα!
Μας τον είχε δείξει με το δάκτυλο ο απαραίτητος καλώς πληροφορημένος της δημοσιογραφικής ομάδας. Και ημείς που δεν ξεύραμε τον Μαρκόνι, παρά από φωτογραφίας του… περασμένου αιώνος, είδαμε και πάθαμε να τον αναγνωρίσωμεν εκ του φυσικού.
Μετρίου αναστήματος, ντυμένος με κάποια εξεζητημένη κομψότητα, φρεσκοξυρισμένος τόσο όσο να μην εφαίνοντο τα 58 χρόνια του εάν δεν τα επρόδιδαν αι πολλαί ρυτίδες, πλαισιωμένες με αραιά γκρίζα μαλλιά. Η κομψή νεαρά ύπαρξις με το «μπλε-σαξ-ανσάμπλ» που συνομιλεί διαρκώς μαζύ του με καταφανώς θωπευτικόν ύφος, θα εφαίνετο ίσως κόρη του, εάν δεν ήτο… σύζυγός του. Ο θρύλος την θέλει πολύ ερωτευμένην με τον σύζυγόν της. Η πραγματικότης βεβαιώνει ότι τον συνοδεύει πάντοτε, συζή μαζύ του επί της «Ηλέκτρας» και τον βοηθεί –το κατά δύναμιν φυσικά– κατά τας μακράς ώρας της καθημερινής του εργασίας.
Κάποτε, έρχεται επί τέλους η στιγμή της αποβιβάσεως. Ο κ. Μαρκόνι και η κ. Μαρκόνι, με τους Ιταλούς επισήμους, καταλαμβάνουν μίαν πρώτην ευρύχωρον «Φίατ» που περιμένει. Ακολουθεί μία δευτέρα «Φίατ» με το λοιπόν προσωπικόν. Και τέλος τα αυτοκίνητα των δημοσιογράφων. Υποτίθεται προς στιγμήν ότι πρώτος σταθμός του Μαρκόνι θα είνε η Ακρόπολις. Παραδόξως όμως η συνοδεία του κρίνει καλόν να τον μεταφέρη και να τον εγκλείση εις μίαν αίθουσαν της «Μεγάλης Βρεταννίας», από την οποίαν δεν θα βγη ο σοφός επιστήμων παρά μόνον κατόπιν επιμόνου αξιώσεώς του να ανέλθη επί της Ακροπόλεως πριν βραδυάση, και αφού –φυσικά– υποστή την επίθεσιν των δημοσιογράφων που υπομονητικώτατα… στρογγυλοκαθισμένοι παίρνουν το αναψυκτικόν των στην ίδια σάλα μέσα.
Εν τω μεταξύ, και ακριβώς για να δώσω στον αναγνώστην μου την αίσθησιν της αναμονής, ας μου επιτραπή να φρεσκάρω λίγο την μνήμην εκείνων που συμβαίνει να μη συγκρατούν και τα γνωστότερα των πραγμάτων. Εις ηλικίαν είκοσι και ενός μόλις ετών –συγκεκριμένως το 1895– ο Μαρκόνι, ο οποίος έχει γεννηθή εις Βολωνίαν της Ιταλίας, επέτυχεν την πρώτην του εφεύρεσιν, της οποίας «απλαί» τελειοποιήσεις είνε όλαι αι άλλαι που έκαμε έπειτα. Τότε εφεύρε τον άνευ σύρματος τηλέγραφον. Καθαρώς ειπείν, η εφεύρεσις αυτή συνίστατο εις την πρακτικήν εφαρμογήν των προγενεστέρως ανακαλυφθέντων ηλεκτρομαγνητικών ρευμάτων. Η βάσις αυτή της όλης μαρκονείου εφαρμογής είχε ήδη τεθή δέκα ολόκληρα χρόνια προ της γεννήσεως του Μαρκόνι από τους Άγγλους σοφούς Κλερκ Κλώξουελλ και Λοτζ Ράι. Ακόμη καλλίτερα, ο Μαρκόνι εύρε ήδη έτοιμο τον δρόμο της επιτυχίας του χάρις εις τα «Χερτσιανά κύματα», η πρώτη γνώσις και η μελέτη των οποίων οφείλεται εις τον πολύν Χερτς. Η πρακτική χρησιμοποίησις των ηλεκτρομαγνητικών αυτών κυμάτων απετέλεσε το «μαρκόνειον» θαύμα. Βεβαίως, ο πρώτος εκείνος ασύρματος ωχριά σήμερον προ του συγχρόνου ασυρμάτου. ∆ιότι, τα καταπληκτικά διά την εποχήν εκείνην πειράματα, που έκαμεν ο Μαρκόνι ενώπιον πραγματογνωμόνων του Αγγλικού Τηλεγραφείου, επέτυχαν ασύρματον επικοινωνίαν μεταξύ δύο σταθμών απεχόντων μόλις… ένα μίλλιον ο εις από του άλλου. Ένα δεύτερον ακόμη καταπληκτικώτερον πείραμα ανέβασε την απόστασιν εις τρία μίλλια. Και τέλος το «μάξιμουμ» της αποστάσεως εσταμάτησεν εις τα τέσσαρα μίλλια.
Αλλά ο Μαρκόνι δεν εσταμάτησε εις τας έρευνάς του. Επώλησε την πρώτην του εφεύρεσιν και το προνόμιον της εκμεταλλεύσεώς της εις τους Άγγλους, διά να εξακολουθήση και να αποκτήση μετ’ ολίγον δεύτερον δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εφ’ όσον ημπορούσε ήδη να επιτευχθή επικοινωνία μεταξύ δύο σημείων, εις απόστασιν πέραν των δέκα μιλλίων. Θριαμβευτική όμως υπήρξε διά τον Μαρκόνι, και με αμέσους χρυσούς καρπούς, η επιτυχία που είχε μια πολύ πρακτικωτέρα εφαρμογή του ασυρμάτου, κατά τας λεμβοδρομίας του ∆ουβλίνου τω 1899. Ως γνωστόν κατά τας λεμβοδρομίας αυτάς τίθενται μεγάλα στοιχήματα. Ο Μαρκόνι είχε την έμπνευσιν να στήση έναν πομπόν ασυρμάτου επί ενός ρυμουλκού που παρηκολούθει τας διαγωνιζομένας λέμβους εις την ανοικτήν θάλασσαν. Ο αποδέκτης είχε στηθή επί της παραλίας. Ο Μαρκόνι ετηλεγράφει ανά κάθε πρώτον λεπτόν την πορείαν των αγώνων. Των τηλεγραφημάτων αυτών γνώσιν ελάμβανον οι πρώτοι συνδρομηταί του ασυρμάτου, οι οποίοι αναλόγως εκανόνιζον τα στοιχήματά των, διά να βγουν όλοι κερδισμένοι. Αμέσως έπειτα, η βασίλισσα Βικτωρία ήλθεν εις συμφωνίαν με τον Μαρκόνι διά να εγκαταστήση ασύρματον επί της θαλαμηγού της, και να δύναται να συνομιλή μετά του τότε πρίγκηπος της Ουαλλίας Εδουάρδου κατά την διάρκειαν του ταξειδίου της. Από αυτού και έπειτα αι επιτυχίαι του Μαρκόνι υπήρξαν αδιάκοποι. Ο σοφός εφευρέτης είνε σήμερον πολυεκατομμυριούχος, επίσης δε και μέτοχος πλείστων προνομιούχων εταιρειών.
***
Ιδού, όμως, η συνέντευξίς του.
Οι πρώτοι τυπικοί και καθιερωμένοι ακροβολισμοί ήρχισαν με την κλασικήν πλέον ερώτησιν επί των εντυπώσεων που έχει από την Ελλάδα.
– Αν ήτο η πρώτη φορά που θα ηρχόμην εις τας Αθήνας –μας είπε με κάποιο χαμόγελο– βεβαίως αι εντυπώσεις μου δεν θα ήσαν ακόμη πλούσιαι. Ήλθα όμως προ τετραετίας και κρατώ ακόμη ζωντανό το όραμα των Αθηνών τας οποίας, βέβαια, θα επισκεφθώ και πάλιν αρχίζοντας από την Ακρόπολιν, όπως άλλοτε. Έμεινα μια ολόκληρη ημέρα στην Κέρκυρα. Θα μείνω δύο ημέρας εις τας Αθήνας.
– Κάμνετε ταξείδιον αναψυχής;
– Όλα τα ταξείδια που κάμνω με την «Ηλέκτρα» είνε φυσικά ταξείδια αναψυχής. Έχουν όμως και πρακτικώτερον σκοπόν. Εξακολουθώ τα πειράματά μου. Εξακριβώνω τα όσα ήδη υπεστήριξα και επέτυχα διά της χρησιμοποιήσεως κυμάτων βραχέος μήκους – των 50 μέτρων συγκεκριμένως.
Η πρακτική χρησιμοποίησις των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων απετέλεσε το «μαρκόνειον» θαύμα.
Ένας συνάδελφος του θέτει το ερώτημα:
– Λέτε να επιτευχθή συντόμως η επικοινωνία με τον… Άρην;
– Εάν πράγματι υπάρχει κάποιος που να μπορή να μας απαντήση, βεβαίως, θα γίνη και αυτό. Προς το παρόν όμως άλλα είνε τα προς λύσιν επείγοντα προβλήματα, αμέσου πρακτικής σημασίας.
– Μήπως η τελειοποίησις της τηλεοράσεως;
– Βεβαίως, αποτελεί και αυτό ένα σπουδαιότατον και άκρως ενδιαφέρον κεφάλαιον της ανθρωπίνης προόδου. Πρακτικώς όμως προηγείται κάτι άλλο: η τελειοποίησις του ασύρματου τηλεφώνου. Υπάρχει για την ώρα περισσοτέρα ανάγκη να ακούωνται μεταξύ των οι άνθρωποι παρά να βλέπωνται.
-– Πού ευρίσκεται σήμερον η επιτευχθείσα πρόοδος ως προς το ασύρματον τηλέφωνον;
– Αρκεί να σας πω ότι αύριον το πρωί –σήμερον δηλαδή– η γυναίκα μου θα συνομιλήση από τον Πειραιά με την μαμά της που ευρίσκεται στο Σάλιτσε του Πιεδεμοντίου. Αλλά δεν είνε ανάγκη να είνε κανείς… κυρία Μαρκόνι διά να κάμη το ίδιο. Ο καθείς ημπορεί ήδη να συνομιλήση με το Παρίσι, το Λονδίνον ή το Βερολίνον, εφόσον συνδεθή με τους εκεί σταθμούς οι οποίοι πάλι θα συνδεθούν με τους συνδρομητάς του τηλεφώνου εις τα πόλεις αυτάς.
Εξ αφορμής αυτού, μιλούμε διά την περσινήν φωταγώγησιν του Σίδνεϋ της Αυστραλίας από της «Ηλέκτρας» που ευρίσκετο εις τα ιταλικά ύδατα. Κάποιος της ακολουθίας του Μαρκόνι επεμβαίνει:
– Αν θέλατε να φωταγωγήσετε τον Παρθενώνα από την Ρώμην!
– Θα… μπορούσε πολύ καλά να γίνη και αυτό.
Εις την ερώτησιν:
– Πιστεύετε εις τον μηχανικόν πολιτισμόν;
Ο Μαρκόνι απαντά:
– Πιστεύω εις την πρόοδον. Και εργάζομαι δι’ αυτήν. Πιστεύω όμως ακόμη περισσότερον ότι αι μηχαναί πρέπει να είνε δούλοι μας και όχι αυθέντες μας.
Η ώρα πέρασε. Σε λίγο θα έχει βραδυάση. Θα είνε πολύ αργά για την Ακρόπολιν. Εφ’ ω και ο επιφανής ξένος μάς αποχαιρετά βιαστικά.
Η Καθημερινή, 19 Σεπτεμβρίου 1932
Η επιστήμη και η παρούσα κρίσις
Εις ιταλικόν επιστημονικόν περιοδικόν εδημοσιεύθη λίαν ενδιαφέρον άρθρον του διασήμου εφευρέτου Γουλιέλμου Μαρκόνι, εξετάζον τα αίτια της παρούσης κρίσεως από επιστημονικής απόψεως. Από το άρθρον τούτο κρίνομεν σκόπιμον να παραθέσωμεν εν μεταφράσει τας κυριωτέρας περικοπάς.
∆εν υπάρχει αμφιβολία –γράφει ο διάσημος εφευρέτης– ότι η ανθρωπότης διανύει μίαν περίοδον δυσχερεστάτην και πλήρη ανησυχιών. Αλλ’ ας προσπαθήσωμεν πρωτίστως να διαπιστώσωμεν εις τι συνίσταται η κρίσις. Είνε μήπως μία κρίσις της φύσεως;
Η περίπτωσις αυτή αποκλείεται άνευ δισταγμού. Η Γη μας εξακολουθεί να είνε γόνιμος και να μας παρέχη εν αφθονία και ρυθμόν ολονέν επιταχυνόμενον τα αγαθά της. Μολαταύτα ευρισκόμεθα τώρα ενώπιον μιας από τας μεγαλειτέρας κρίσεις εξ όσων αναφέρει η ιστορία. Πλήθος ανθρώπων ευρίσκεται άνευ εργασίας στερούμενον των μέσων της συντηρήσεώς του, ενώ αφ’ ετέρου τεράστιαι ποσότητες εμπορευμάτων παραμένουν αζήτητοι, συχνάκις δε και καταστρέφονται οικειοθελώς από τους παραγωγούς των.
Είνε αναμφισβήτητον –συνεχίζει ο Ιταλός εφευρέτης– ότι τα αίτια της καταστάσεως ταύτης οφείλονται κατά μέγα μέρος εις τα σφάλματα των ανθρώπων, οι οποίοι σήμερον έχουν κυριευθή από μίαν απαισιοδοξίαν άνευ ορίων και από ένα πρωτοφανή εγωισμόν.
Εις την κατάστασιν όμως αυτήν η ανθρωπότης οφείλει να αντιδράση εάν θέλη να περισώση τον πολιτισμόν της. Πρέπει όλα τα κράτη να ενθυμηθούν ότι η ζωή του ενός είνε συνδεδεμένη με την ζωήν του άλλου και ότι οι νόμοι της φύσεως δεν επιτρέπουν να είνε το εν ευτυχές εν μέσω άλλων δυστυχών, ούτε το εν ευχαριστημένον εν μέσω δυσηρεστημένων.
Πώς ημπορεί η επιστήμη να βοηθήση την ανθρωπότητα όπως εξέλθη της παρούσης σοβαράς καταστάσεως; Τα μέσα της επιστήμης όπως βοηθήση τον άνθρωπον εις την πρακτικήν ζωήν είνε απεριόριστα και δεν θα αργήση ίσως η ημέρα καθ’ ην ο άνθρωπος θα κατορθώση να χαλιναγωγήση νέας δυνάμεις της φύσεως εντελώς αγνώστους μέχρι τούδε. Η επιστήμη και η επιστημονική αναζήτησις πρέπει να εμπνέωνται πρωτίστως από την αντίληψιν ότι η πρόοδος πρέπει να παρέχη εργασίαν εις τους ανθρώπους και όχι να την αφαιρή ή να την συγκεντρώνη εις τας χείρας των ολίγων, επειδή η εργασία είνε διά τους ανθρώπους ο σκοπός της ζωής, η απόλαυσις και η υπερηφάνεια.
Μία κοινωνία η οποία έχει ολίγους ανθρώπους εργαζομένους και πολλούς μη εργαζομένους, αλλά καταδικασμένους εις βαθμιαίαν αποκτήνωσιν, είνε κοινωνία διεφθαρμένη και οι λαοί υπό τοιαύτας συνθήκας δεν προοδεύουν, αλλά παρακμάζουν.
Η επιστημονική λοιπόν αναζήτησις κατά τον Γουλιέλμον Μαρκόνι δεν πρέπει να τείνη προς την μεγαλειτέραν πάντοτε ανάπτυξιν των μηχανών, όπως κατ’ αρχάς είχε φανή επωφελής, αλλά προς την καλλιτέραν χρησιμοποίησιν των πρώτων υλών και προς την τελειοποίησιν των μεθόδων της παραγωγής, εις την αύξησιν και την βελτίωσιν του προϊόντος και την ελάττωσιν του κόστους.
Η Καθημερινή, 6 Φεβρουαρίου 1932
