Η διάσκεψη των 16 «εθνών του Σχεδίου Μάρσαλ», όπως γράφει η «Καθημερινή» της 17ης Μαρτίου 1948, τελείωσε την προηγουμένη, αποφασίζοντας μεταξύ άλλων την εισδοχή της Δυτικής Γερμανίας «εις τον οικονομικόν συνασπισμόν» και την «ίδρυσιν μονίμου οργανισμού». Ωστόσο, το κλίμα ανασφάλειας ταλάνιζε τη Δυτική Ευρώπη. Στη διάσκεψη διαφαίνεται η θέληση των Ευρωπαίων για στρατιωτική προστασία, όπως μαρτυρά η πεποίθηση «υψηλής γαλλικής προσωπικότητος», σύμφωνα με την «Καθημερινή», ότι ο Αμερικανός πρόεδρος στη νέα αγόρευσή του «θα ζητήση παρά του Κογκρέσσου να εγκρίνη την ανάληψιν στρατιωικών υποχρεώσεων εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών έναντι της Δυτικής Ευρώπης». Όπως τονίζεται, «μολονότι η διάσκεψις έχει κυρίως οικονομικόν χαρακτήρα, όπως και αι ληφθήσαι παρ’ αυτής αποφάσεις, η αμερικανική βοήθεια και ο βαθμός αυτής θα εξαρτηθούν εκ του κατά πόσον η ένωσις θα είναι άρρηκτος και μόνιμος εις την αντιμετώπισιν πάσης καταστάσεως».
Πράγματι, το αίτημα των Ευρωπαίων για στρατιωτική βοήθεια των Αμερικανών υπήρξε σταθερό. Ωστόσο, μέχρι το 1948, η πλευρά του Ατλαντικού δεν φαινόταν ιδιαίτερα πρόθυμη να βοηθήσει. Από τη μία πλευρά, επικρατούσε η πεποίθηση ότι οι Σοβιετικοί θα απέφευγαν κάποια ένοπλη αναμέτρηση, ενώ, παράλληλα, υπήρχε η πίεση από την κοινή γνώμη για επιστροφή των στρατιωτών. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ουάσιγκτον ζητούσε από τους Ευρωπαίους να αποδείξουν ότι όντως είχαν ξεπεράσει τις εθνικιστικές τάσεις, που πιθανά θα οδηγούσαν εκ νέου σε ένοπλη αναμέτρηση. Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ θα εξέταζαν το αίτημα στρατιωτικής βοήθειας, αν οι Ευρωπαίοι αποδείκνυαν ότι είναι πρόθυμοι για μια ουσιαστικά στενότερη συνεργασία.
Αυτό έγινε πραγματικότητα στις 17 Μαρτίου 1948, όταν υπογράφτηκε η Συνθήκη των Βρυξελλών από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τις χώρες της Μπενελούξ – δηλαδή το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο. Η Συνθήκη των Βρυξελλών ήταν μια αμοιβαία διακυβερνητική Συνθήκη Άμυνας, με παράλληλη προώθηση της οικονομικής, κοινωνικής αλλά και πολιτιστικής συνεργασίας. Διαβάζουμε στην «Καθημερινή» της 18ης Μαρτίου το άρθρο του Wickham Steed, στο οποίο τονίζεται ότι ένα από τα ιδεώδη, που οδήγησε στην υπογραφή της Συνθήκης, ήταν «η κίνησις, της οποίας ο κ. Τσώρτσιλ είναι ο επιφανέστερος Βρεταννός υποστηρικτής δια μίαν Ένωσιν, η οποία θα ώφειλε να περιλάβη εις το τέλος ολόκληρον την Ευρώπην». Τα άρθρα της Συνθήκης, άλλωστε, «περιέχουν τον σπόρο μιας πραγματικής ενώσεως μεταξύ Γαλλίας, Μεγάλης Βρεταννίας, Βελγίου, Ολλανδίας και Λουξεμβούργου, από την οποίαν ενδέχεται να προκύψη μια πληρεστέρα πολιτική συνένωσις των δυτικών εθνών».
Η «Καθημερινή», η οποία χαρακτήρισε την Συνθήκη έναν φραγμό «εις την πολιτικήν της επιθέσεως», δημοσίευσε το κείμενό της στο σύνολό του: εκτός από την ανάγκη για «επίσπευσιν της οικονομικής ανορθώσεως της Ευρώπης», που οδήγησε τα συμβαλλόμενα μέρη να συμφωνήσουν στην εναρμόνιση της οικονομικής τους πολιτικής, υπάρχει ρητή αναφορά στην παροχή στρατιωτικής βοήθειας στην περίπτωση που κάποιο από τα συμβαλλόμενα μέρη «υποστή ένοπλον επίθεσιν».
Η Συνθήκη των Βρυξελλών αποτέλεσε τον πρόδρομο του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Το γεγονός ότι ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά δύο χώρες που στο παρελθόν είχαν εμπλακεί πολεμικά –Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία– απόδειξαν την επιθυμία τους για συνεργασία, το γενικότερο κλίμα ανασφάλειας, που επικρατούσε, και κυρίως η συμπεριφορά των Σοβιετικών από το 1948, θα άλλαζε τη στάση των Αμερικανών. Στις 4 Απριλίου 1949 θα δημιουργούνταν το ΝΑΤΟ, το οποίο θα έβαζε τον Ψυχρό πόλεμο σε νέα δεδομένα, καθώς πλέον αναγνωριζόταν επίσημα και η στρατιωτική αντιπαράθεση.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Θανάσης Συροπλάκης
