«Μετά μακράν θητείαν εις την υπηρεσίαν του έθνους, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης απεβίωσε χθες εκ συγκοπής της καρδιάς», γράφει στο πρωτοσέλιδό της η «Καθημερινή» της 25ης Ιουνίου 1949. «Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης ημπορεί τώρα ν’ ατενίζη την ιστορίαν της Ελλάδος με το γαλήνιο βλέμμα του ανθρώπου ο οποίος έκλεισε το μακρόν κεφάλαιον του βίου με το ευαγγελικό ρήμα: Την πίστιν τετήρηκα, τον νόμον τετέλεκα. Εις ολίγας γραμμάς δεν ημπορεί να χωρέση μία ζωή, κίνητρον της οποίας υπήρξε πάντοτε η διάθεσις η αγωνιστική και της ελευθερίας ο ίμερος. Αλλ’ ημπορεί εις τας γραμμάς αυτάς να σημειωθή ότι και μόνο αν η υπέρ του Έθνους δράσις του θανόντος πρωθυπουργού είχεν ως πρώτον κεφάλαιον την θητείαν των τελευταίων ετών, θα ήρκει διά να διεκδικήση την πανελλήνιον ευγνωμοσύνην και την αναγνώρισιν της Ιστορίας».
Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης γεννήθηκε το 1860 στο Βαθύ της Σάμου, τότε αυτόνομη περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διοικούμενη από χριστιανό ηγεμόνα. Ο Σοφούλης σπούδασε αρχικά στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια αρχαιολογία στη Γερμανία. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, αναγορεύθηκε υφηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όπως αναφέρει η «Καθημερινή» της 25ης Ιουνίου, «εδημοσίευσε τας εξής πραγματείας: “Hades in der antiken Kunst” (Würzburg 1884), “Περί του αρχαιότερου αττικού εργαστηρίου” (1887, διατριβή επί υφηγεσία, “fouilles de l’Acropole» (τευχ. β΄ της σειράς: “Τα μουσεία των Αθηνών” υπό αδελφών Ρεμαΐδου, 1887). “Τα εν Ακροπόλει αγάλματα των Κορών αρχαϊκής τέχνης” (1892). Επίσης εξετέλεσεν επιτυχείς αρχαιολογικάς ανασκαφάς εις διάφορα μέρη της Ελλάδος». Ωστόσο, η μη εκλογή του στη θέση του τακτικού καθηγητή θα έβαζε τέλος στην ακαδημαϊκή του πορεία.
Το 1899 επέστρεψε στη γενέτειρά του, και αναμείχθηκε με την πολιτική για πρώτη φορά το 1900, όταν εκλέχθηκε «πληρεξούσιος» (δηλ. βουλευτής) της πρωτεύουσας της Σάμου στην Εθνοσυνέλευση των Σαμίων. Σύμφωνα με την «Καθημερινή», «ο εμπνευσμένος λόγος του, η καθαρότης της σκέψεως, αι σαφείς κατευθύνσεις του επεβλήθησαν, ο Σαμιακός λαός διησθάνθη τον ηγέτη». Λίγα χρόνια αργότερα, όταν το 1912 η Σάμος κήρυξε επισήμως την ένωσή της με την Ελλάδα, τη διακυβέρνηση του νησιού ανέλαβε προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού, στην κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη, ο Σοφούλης ανέλαβε υπουργός Εσωτερικών, και στη συνέχεια εκλέχθηκε πρόεδρος της λεγόμενης Βουλής των Λαζάρων μέχρι το 1920. Στα χρόνια που ακολούθησαν, διετέλεσε τόσο πρωθυπουργός όσο και πρόεδρος της Βουλής, ενώ με τη φυγή του Βενιζέλου στη Γαλλία, ανέλαβε την ηγεσία του Κόμματος Φιλελευθέρων.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Σοφούλης παρέμεινε στην Αθήνα. Συνελήφθη στις 19 Μαΐου 1944 με την κατηγορία της αντιστασιακής δράσης και φυλακίστηκε στο Χαϊδάρι. Εν μέσω του Εμφυλίου, το 1947, ο Σοφούλης ζητούσε τον σχηματισμό δικής του κυβέρνησης, που θα ακολουθούσε μια πολιτική κατευνασμού. Τελικά, στις 4 Σεπτεμβρίου 1947 οι Λαϊκοί του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη σχημάτισαν κυβέρνηση συνασπισμού υπό την πρωθυπουργία του Σοφούλη, ο οποίος, μέσα σε ένα κλίμα πίεσης και λεπτών ισορροπιών, προσπαθούσε να βρει διέξοδο με μΙα συμφωνία σε διεθνές επίπεδο˙ μΙα προσπάθεια, η οποία εν τέλει έμεινε ατελέσφορη. Ενώ ο Εμφύλιος Πόλεμος κλιμακωνόταν, ο Σοφούλης, που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας, θα παράμενε στη θέση του πρωθυπουργού, μέχρι και τον θάνατό του, στις 24 Ιουνίου. «Ευθύς ως επιστοποιήθη ο θάνατος του γηραιού πρωθυπουργού», γράφει η «Καθημερινή», «κατέφθασαν κατά σειράν εις την εν Κηφισία έπαυλίν του ο υπουργός του πολιτικού γραφείου κ. Λουλακάκης, ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος κ. Τσαλδάρης, ο πρόεδρος της Βουλής κ. Θεοτόκης, ο οποίος διηρμήνευσε την λύπην της Βουλής διά τον επισυμβάντα θάνατον, ο υπουργός της Δημοσίας Τάξεως κ. Ρέντης, ο κ. Σοφ. Βενιζέλος και εν συνεχεία οι λοιποί υπουργοί και πλήθος βουλευτών, εκπροσώπων του διπλωματικού Σώματος και φίλων του μεταστάντος».
Ο Σοφούλης υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής πολιτικής σκηνής του α΄ μισού του 20ού αιώνα. Αναγνωρίζοντας το γεγονός αυτό, η «Καθημερινή» σημείωνε ότι η Ελλάδα «κύπτει ευλαβής σήμερον προ του σεβασμίου σκηνώματος του ανθρώπου διά τον οποίον η Αρετή δεν υπήρξε μόνο λόγος αλλά και γόνιμος πράξις».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
