Αφορμή για την εκδήλωση του ανθελληνικού κινήματος του 1906 στην Ανατολική Ρωμυλία υπήρξαν τα γεγονότα της 3ης/16ης Ιουνίου στη Βάρνα. Όταν ο νέος μητροπολίτης Βάρνας Νεόφυτος προσέγγισε το λιμάνι της πόλης, οι τοπικές βουλγαρικές αρχές δεν επέτρεψαν την αποβίβασή του και ο ίδιος αποδοκιμάστηκε από συγκεντρωμένα μέλη του συλλόγου «Βούλγαρος Φιλογενής» με την αιτιολογία ότι η εκλογή του στο αξίωμα αυτό δεν είχε την έγκριση της βουλγαρικής κυβέρνησης. Όπως εξήγησε στην ελληνική κυβέρνηση ο Βούλγαρος διπλωματικός πράκτορας στην Αθήνα, η βουλγαρική κυβέρνηση όφειλε να απορρίπτει «τις υποψηφιότητες προσώπων που φανερά έχουν εκτεθεί στα όμματα της κοινής γνώμης της Ηγεμονίας λόγω της δράσης τους στη Μακεδονία και, γενικά, λόγω των μακεδονικών υποθέσεων».
Τις επόμενες ημέρες, η κατάσταση στη Βάρνα εκτραχύνθηκε. Στις 4/17 Ιουλίου όχλος φανατισμένων, έχοντας την επιδοκιμασία της βουλγαρικής ελίτ της Βάρνας, κατέλαβε την ελληνική εκκλησία του Αγίου Νικολάου και τοποθέτησε δύο Βούλγαρους ιερείς, οι οποίοι και τέλεσαν Θεία Λειτουργία στη βουλγαρική. Οι αστυνομικές αρχές της πόλης αδράνησαν και επενέβησαν μονάχα για να επισφραγίσουν το τετελεσμένο γεγονός, παραδίδοντας τα κλειδιά της εκκλησίας στους Βούλγαρους. Ακολούθησε στις 9/22 Ιουλίου η κατάληψη του ελληνικού νοσοκομείου της πόλης, το οποίο αποτελούσε δωρεά του Παρασκευά Νικολάου από την Οδησσό.
Η βουλγαρική κυβέρνηση επέδειξε αδράνεια στην επιβολή της τάξης. Ο υπουργός Εσωτερικών Δημήταρ Πετκώφ, αντί να παραμείνει στη Βουλγαρία προκειμένου να έχει την εποπτεία της κατάστασης, αναχώρησε για τις καλοκαιρινές του διακοπές. Σημαντική επιρροή σε μέλη της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού και του Πετκώφ, φαίνεται πως είχε και στέλεχος της ΕΜΕΟ, ο Τόμα Καραγιόβωφ.
Στις 16/29 Ιουλίου, η Φιλιππούπολη βρέθηκε στο επίκεντρο του ανθελληνικού κινήματος στην Ανατολική Ρωμυλία. Η εφημερίδα Balkanski Novini (Βαλκανικά Νέα) κάλεσε τους Βούλγαρους της πόλης να παραστούν σε συλλαλητήριο κατά των Ελλήνων. Αίσθηση προκάλεσε ο τίτλος της: «Πόλεμος στους Έλληνες!». Νωρίς το πρωί εκείνης της ημέρας, πλήθος Βούλγαρων κατέλαβε τον ναό του Αγίου Χαραλάμπους, τον οποίο μετονόμασε σε ναό του Προφήτη Ηλία σε ανάμνηση της εξέγερσης του Ίλιντεν, έκαψε τα εκκλησιαστικά βιβλία και τοποθέτησε Βούλγαρο ιερέα. Στις 9.00 το πρωί πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο, το οποίο συγκέντρωσε περίπου πέντε χιλιάδες άτομα. Μετά τη διάλυσή του, δύο με τρεις χιλιάδες ντόπιοι και Βουλγαρομακεδόνες ραβδοφόροι εισέβαλαν σε ελληνικές εκκλησίες, κοινοτικά και εμπορικά καταστήματα, καφενεία, εργαστήρια και εργοστάσια, καταστρέφοντας το εσωτερικό τους. Δεν έλειψαν επιθέσεις εναντίον Ελλήνων, στους οποίους άσκησαν πιέσεις για τη βίαιη προσχώρησή τους στην Εξαρχία. Η συνολική αξία της περιουσίας που καταλήφθηκε το 1906 εκτιμήθηκε αργότερα, το 1927, ότι έφθανε τα 2.641.000 χρυσά γαλλικά φράγκα και η ζημιά που προκλήθηκε στις ιδιωτικές περιουσίες έφθανε τα 3.000.000 φράγκα.
Το ανθελληνικό κίνημα του 1906 στην Ανατολική Ρωμυλία συνδεόταν άμεσα με τις εξελίξεις στο Μακεδονικό Ζήτημα. Ενόψει της διεθνοποίησης του Κρητικού Ζητήματος και της ευνοϊκής τροπής των εξελίξεων για την Ελλάδα, η βουλγαρική πλευρά επιχείρησε να παρουσιάσει το ανθελληνικό κίνημα στην Ρωμυλία ως απάντηση του βουλγαρικού λαού στη δράση των ελληνικών σωμάτων στη Μακεδονία. Ελπίδα των εχόντων τα ηνία της Βουλγαρίας ήταν ότι η ελληνική κυβέρνηση θα εξαναγκαζόταν να αναστείλει τη δράση των σωμάτων στη Μακεδονία. Οπωσδήποτε οι διωγμοί του 1906 στη Ρωμυλία συνδέονταν και με τους ανθελληνικούς διωγμούς του 1905 στη Ρουμανία, καθότι κοινός παρονομαστής και των δύο ήταν το Μακεδονικό.
Κατά κύριο λόγο το κίνημα του 1906 ήταν έργο των βουλγαρομακεδονικών κομιτάτων, τα οποία επιστράτευσαν άεργους και εξαθλιωμένους Βουλγαρομακεδόνες πρόσφυγες, Βούλγαρους Ουνίτες και άλλα τυχοδιωκτικά στοιχεία, όχι απαραίτητα βουλγαρικής καταγωγής. Το κίνημα συντέλεσε στην αποδυνάμωση του ελληνικού στοιχείου της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
