«Προσπάθησα όσο μπορούσα. Έκανα τα πάντα για να βοηθήσω την πατρίδα μου και την ειρήνη. Η ιστορία θα κρίνει όλους μας», δήλωσε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 1993. Δεν είχαν συμπληρωθεί ακόμη δύο χρόνια από το βράδυ της 25ης Δεκεμβρίου 1991, όταν ο ίδιος είχε ανακοινώσει την παραίτησή του από τη θέση του προέδρου της ΕΣΣΔ. Στην ομιλία του είχε αναγνωρίσει ότι το σοβιετικό καθεστώς κατέρρεε προτού αναλάβει εκείνος τα ηνία της εξουσίας. Τόνισε, μάλιστα, ότι δεν υπήρχε χρόνος για να εφαρμοστούν στο ακέραιο οι μεταρρυθμίσεις, τις οποίες είχε εισάγει ο ίδιος. Αποχωρώντας τότε από το Κρεμλίνο, η σημαία της Σοβιετικής Ένωσης υπεστάλη για τελευταία φορά. Την επόμενη ημέρα ψηφίστηκε η διάλυση της ΕΣΣΔ.
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Γκορμπατσόφ δεν έμεινε στο παρασκήνιο, παρά συνέχισε τις δημόσιες εμφανίσεις και ομιλίες του. Επίσης, συνέχισε τα επόμενα χρόνια να υπερασπίζεται το έργο του ως ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, τις μεταρρυθμίσεις της «γκλάσνοστ» και της «περεστρόικα». Το 1992 ίδρυσε το Διεθνές Ίδρυμα Κοινωνικοοικονομικών και Πολιτικών Σπουδών, κύρια αποστολή του οποίου ήταν η παρακολούθηση των εξελίξεων στη μετασοβιετική Ρωσία και η παρουσίαση εναλλακτικών μορφών ανάπτυξης της χώρας σε σχέση με την πολιτική που ακολουθούσε ο Ρώσος πρόεδρος, Μπορίς Γέλτσιν.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1993, ο Γκορμπατσόφ και η σύζυγός του Ραΐσα πραγματοποίησαν ολιγοήμερη επίσκεψη στην Ελλάδα. Αμέσως μετά την άφιξή τους στην πρωτεύουσα, ο πρώην Σοβιετικός ηγέτης μετέβη στο Προεδρικό Μέγαρο, όπου τον υποδέχθηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής. Σύμφωνα με την «Καθημερινή» της 14ης Σεπτεμβρίου, «οι δυο άνδρες συζήτησαν επί μία ώρα τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις, σε διεθνές επίπεδο, το πρόβλημα στα Βαλκάνια, τις σχέσεις Ελλάδος-Ρωσίας και αναφέρθηκαν στα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα που αφορούν στην πρώην Σοβιετική Ένωση». Αφού πρώτα ο Καραμανλής εξέφρασε την πεποίθηση ότι το έργο που επιτέλεσε ο Γκορμπατσόφ θα αναγνωριστεί στο μέλλον, ο συνομιλητής του δήλωσε: «Αποδείξατε, κ. Πρόεδρε, όταν χρειάστηκε, ότι στη χώρα της Δημοκρατίας έπρεπε να επανέλθει η δημοκρατία! Ξέρετε, έχω κι εγώ στις φλέβες μου τα στοιχεία εκείνα της δημοκρατίας που γεννήθηκε στη χώρα σας».
Στις δηλώσεις του προς τους δημοσιογράφους, ο Γκορμπατσόφ δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στο μείζον θέμα της επικαιρότητας στην εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων. «Υποστηρίζω απόλυτα τις ελληνικές θέσεις, δεν υπάρχει καμιά άλλη Μακεδονία προς Βορρά εκτός από τη χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Αριστοτέλη, οι οποίοι ήταν Έλληνες. Άρα και η χώρα είναι ελληνική και καμία ιστορική αμφιβολία δεν υπάρχει γι’ αυτό. Δεν μπορώ να αρνηθώ και να αποσιωπήσω ότι οι συγκεκριμένες θέσεις της ηγεσίας των Σκοπίων ήταν λίαν προκλητικές για την Ελλάδα» ανέφερε χαρακτηριστικά.
Το απόγευμα της 13ης Σεπτεμβρίου, ο Γκορμπατσόφ ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου, «παρισταμένου και του πρώην υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας και επιτίμου διδάκτορα του ιδίου Πανεπιστημίου κ. Γκένσερ, ο οποίος και προσεφώνησε τον τιμηθέντα». Την ίδια ημέρα ο πρώην ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης παρευρέθηκε σε ειδική τελετή, η οποία πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του στον Πειραιά. Ο δήμαρχος Πειραιά Στέλιος Λογοθέτης απένειμε στον Γκορμπατσόφ τον τίτλο του επίτιμου δημότη Πειραιά καθώς και το χρυσό μετάλλιο της πόλης. Παρόντα στην εκδήλωση ήταν και δύο μέλη του θρυλικού ροκ συγκροτήματος Scorpions, το οποίο συνέδεσε το όνομά του με τον «αέρα της αλλαγής» στη μεταψυχροπολεμική Ευρώπη.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα, ο Γκορμπατσόφ επισκέφτηκε και τη Θεσσαλονίκη, όπου επανέλαβε ορισμένες από τις θέσεις του σχετικά με το Μακεδονικό κατά τη διάρκεια της τελετής αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στη Θεσσαλονίκη ο Γκορμπατσόφ έλαβε από τον δήμαρχο Κωνσταντίνο Κοσμόπουλο το χρυσό κλειδί της πόλης. Σε δηλώσεις του αναφορικά με την κατάσταση στη γειτονική και σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο πόλεμο Γιουγκοσλαβία, ο Γκορμπατσόφ «επισήμανε ότι η Ρωσία θα μπορούσε να αναπτύξει μεγαλύτερη δραστηριότητα εάν είχε λιγότερα προβλήματα, και προσέθεσε πως η κατάληξη της τέως Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας απασχολεί άμεσα τη χώρα του η οποία “βλέπει σε καθρέφτη τον εαυτό της”. Δεν παρέλειψε επιπλέον να τονίσει την ευθύνη των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών που έσπευσαν να αναγνωρίσουν τις νέες Δημοκρατίες, αντί να τις υποχρεώσουν να καθήσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
