O Τόμας Έντισον (1847-1931) σφράγισε με την προσφορά του τη νεότερη εποχή. Εμβληματικός εφευρέτης –ο παραγωγικότερος όλων– και επιχειρηματίας, ανακάλυψε, μεταξύ άλλων, το μικρόφωνο, τον φωνόγραφο και τον ηλεκτρικό λαμπτήρα. Εξίσου εμβληματική μορφή ο Χένρι Φορντ (1863-1947), ιδρυτής της ομώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας, ταυτισμένος με μια επανάσταση στην παραγωγική διαδικασία (γραμμή συναρμολόγησης), η οποία διευκόλυνε τη μαζική παραγωγή αυτοκινήτων προσιτών στον λαό – με πρώτο το Model T, το 1908. Οι δυο τους συνδέθηκαν στενά: ο Έντισον υπήρξε ο πρώτος εργοδότης του Φορντ και ήταν φίλοι επί 36 χρόνια. Ο θαυμασμός του επιχειρηματία προς τον εφευρέτη ήταν απεριόριστος. Καταγράφηκε στο βιβλίο που έγραψε για τον Έντισον, στο άρθρο του 1931 –λίγο πριν ο Έντισον φύγει από τη ζωή– και στις προσπάθειες που έκανε για να διασώσει τα υλικά τεκμήρια που συνδέονταν με τις εργασίες του κορυφαίου εφευρέτη. Η Καθημερινή δημοσίευσε τόσο το ιστορικό της ανακάλυψης του ηλεκτρικού λαμπτήρα, όσο και την παρουσίαση του βιβλίου του Φορντ και το άρθρο του 1931. Οι υπέρτιτλοι των δημοσιευμάτων ήταν χαρακτηριστικοί: «Οι μεγάλοι διά τους μεγάλους» και «Ο μεγαλείτερος επιχειρηματίας διά τον διασημότερον εφευρέτην».
Πώς ανεκαλύφθη ο ηλεκτρικός λαμπτήρας
Eις την Αμερικήν εωρτάσθη το πρώτον δεκαήμερον του Ιουνίου η πεντηκονταετηρίς της ανακαλύψεως του αεροστεγούς ηλεκτρικού λαμπτήρος υπό του μεγαλειτέρου επιζώντος εφευρέτου Θωμά Έδισσον. Ο εωρτασμός αυτός είχε προσλάβει γενικότερον χαρακτήρα διότι διά πρώτην ίσως φοράν καθ’ όλην την διάρκειαν του επιστημονικού του σταδίου ο μέγας Αμερικανός εφευρέτης απελάμβανε παρά των συμπατριωτών του των οφειλομένων εις το εξαιρετικό του πνεύμα τιμών. Πράγματι εξ όλων των ανθρώπων οι οποίοι συνέβαλον διά την ευημερίαν του κόσμου και την πρόοδον της επιστήμης, ο Θωμάς Έδισσον κατέχει την προεξέχουσαν θέσιν ως εφευρέτης του ηλεκτρικού λαμπτήρος προ πεντήκοντα όλων ετών. Σήμερον η ηλεκτρική επιστήμη εορτάζει το χρυσούν αυτό ιωβηλαίον, τιμώσα τον 83ετή πρεσβύτην. Αι εορταί αι οποίαι ήρχισαν θα διαρκέσουν μέχρι του προσεχούς Οκτωβρίου οπότε και θα λήξουν μετά την ίδρυσιν του μεγάλου Μουσείου Έδισσον το οποίον προικοδοτεί ο πολυεκατομμυριούχος συμπολίτης του εφευρέτου κ. Ερρίκος Φορντ.
Ελάχιστοι άνθρωποι έχουν επιζήσει διά να ίδουν τα όνειρά των πραγματοποιούμενα όπως ο Έδισσον. Από των αρχαιοτάτων χρόνων η τύχη των μεγάλων σοφών ήτο να προδιαγράφουν διά τους μεταγενεστέρους των τας μεγάλας εμπνεύσεις των και αυτοί να αποθνήσκουν ήρεμοι διότι εξεπλήρωσαν τον προορισμόν των. Διά τον Έδισσον η τύχη επεφύλαξεν άλλην δόξαν. Σήμερον ο Αμερικανός εφευρέτης βλέπει τας πλείστας των εφευρέσεών του εφαρμοζομένας και τελειοποιουμένας διά το καλόν της ανθρωπότητος.
Η εφεύρεσις του ηλεκτρικού λαμπτήρος ανεστάτωσε πράγματι μίαν ολόκληρον εποχήν και ανέτρεψεν ένα σύστημα ζωής στηριζόμενον επί πεπαλαιωμένων μεθόδων. Προ μιας ακόμη εκατονταετηρίδος η μεσαιωνική λυχνία εκρέματο έξωθεν των οικιών χρησιμεύουσα διά τον φωτισμόν των διαβατών. Μόλις ολίγα έτη προ της εκπληκτικής διά την εποχήν ανακαλύψεως είχον χρησιμοποιηθεί λυχνίαι ασετυλίνης και αεριόφωτος. Όταν το πετρέλαιον και το έλαιον της φαλαίνης εγκατελείφθησαν ως φωτιστικά μέσα, εθεωρήθη ως μεγάλη πρόοδος.
Το αεριόφως διά τον φωτισμόν των οδών εισήχθη διά πρώτην φοράν εις την Βαλτιμόρην το 1817 και μετ’ ολίγα έτη ηκολούθησαν η Νέα Υόρκη και η Βοστώνη. Το 1842 το Αμερικανικόν Κογκρέσσον συνήλθεν ειδικώς και ενέκρινεν πίστωσιν περί φωτισμού δι’ αεριόφωτος της λεωφόρου Πενσυλβανίας μεταξύ Καπιτωλίου και Λευκού Οίκου. Μόλις κατά το 1848 η πρωτεύουσα των Ηνωμένων Πολιτειών απέκτησεν την πρώτην εταιρείαν αεριόφωτος και μόλις κατά το 1850 απέκτησεν φωτισμόν εις τας οδούς της.
Η ιδία κατάστασις επεκράτει και εις την Ευρώπην μέχρι της κοσμοσωτηρίου ανακαλύψεως του Έδισσον.
Ας σημειωθή εν παρόδω ότι κατά του φωτισμού των οδών αντέδρων και μερικοί κληρικοί, οι οποίοι κατά εντελώς περίεργον αντίληψιν υπεστήριζον ότι διά του τρόπου τούτου θα επληθύνετο η αμαρτία εις τον κόσμον διότι θα τον εξωθούσεν εις ξενύχτια και νυκτερινάς διασκεδάσεις. Υπήρχαν επίσης και μερικοί ιατροί οι οποίοι υπεστήριζον ότι η παραμονή την νύκτα εις το ύπαιθρον θα επηρέαζε την υγείαν του λαού λόγω των ρευμάτων εις τα οποία υπέκειντο οι σπαταλώντες τας ώρας των εις το ύπαιθρον, διά τούτο και αντέδρων κατά της εισαγωγής του φωτός εις τας οδούς. Αλλά και αι κοινοτικαί αρχαί εφοβούντο ότι οι διάφοροι κακοποιοί θα ενισχύοντο από το φως εις τας επιθέσεις των κατά των διαβατών.
Κατά τας πρώτας δεκαετηρίδας της παρελθούσης εκατονταετηρίδος έγιναν επανειλημμέναι προσπάθειαι χρησιμοποιήσεως του ηλεκτρικού σπινθήρος διά φωτιστικούς σκοπούς, αλλά η πρακτική εφαρμογή του διά τον φωτισμόν των οδών επετεύχθη μόνον από της εφευρέσεως του Έδισσον. Αι έρευναι της επιστήμης απέδειξαν ότι ο άνθραξ καιόμενος εις ανοικτόν χώρον και εις πολύ υψηλήν θερμοκρασίαν δύναται να παραγάγη φως εάν διαβιβασθή δι’ αυτού ηλεκτρικόν ρεύμα. Και πράγματι αι πρώται προσπάθειαι συνεκεντρούντο εις την παραγωγήν φωτός του είδους αυτού. Και ο Έδισσον αφωρμήθη από της αρχής αυτής αλλά τάχιστα ανεκάλυψεν ότι η παραγωγή καλού φωτός θα επετυγχάνετο μόνον διά της αεροστεγούς καύσεως του άνθρακος, δηλαδή διά πεπυρακτωμένων ινών μη υποκειμένων ως εκ της ελλείψεως οξυγόνου εις κατανάλωσιν εκ της καύσεως.
Κατέστη αμέσως εμφανές διά τον εγκεκλεισμένον Έδισσον ότι το τούτο ηλεκτρικόν φως εχρειάζετο μικράν ακτινοβόλον επιφάνειαν αντί της μεγάλης τοιαύτης την οποίαν εχρησιμοποίουν οι προ αυτού επιστήμονες και εφευρέται. Περιπλέον το φως του ώφειλεν να έχη περισσοτέραν αντοχήν εις την φθοράν και την καταστροφήν. Επίσης ήτο απαραίτητο να ανάβη και να σβήνη αναλόγως των αναγκών των χρησιμοποιούντων αυτό, ανεξαρτήτως προς τα άλλα φώτα τα οποία ενδεχομένως θα έκαιον εις το ίδιον δωμάτιον.
Οι επιστήμονες του 1870 εμειδίασαν περιφρονητικά όταν ήκουσαν ότι κάποιος νεαρός ονόματι Έδισσον είχε καταπιασθεί να λύση το πρόβλημα του ηλεκτρικού φωτός. Το αληθές ήτο ότι είχεν επιτύχει μερικά πράγματα εις την ζωήν του εντελώς τυχαία –έλεγον– αλλά το ηλεκτρικόν φως δεν ήτο από τα εύκολα αυτά πράγματα! Αυτό ήτο το άλυτον πρόβλημα της επιστήμης και θα παρέμενεν ίσως επί πολύ ακόμη άλυτον.
Ο εφευρέτης ήρχισε τα πειράματά του εις το πρόχειρον εργαστήριόν του εις Μένλο-Παρκ τον Σεπτέμβριον του 1877. Εάν ο Έδισσον δεν είχε κανένα άλλο δώρον ή προσόν εκτός από το εξαιρετικώς ανεπτυγμένον πνεύμα του της προσαρμογής, αυτό και μόνον θα έφθανεν διά να τον οδηγήση εις την επιτυχίαν. Ήρχισε να αγοράζη περασμένους τόμους περιοδικών και οιωνδήποτε συγγραμμάτων ασχολουμένων με τον φωτισμόν και εμελέτα προσεκτικώς τας μεθόδους διά των οποίων οι παλαιοί επιστήμονες επροχώρουν εις την τελειοποίησιν των εφευρέσεών των.
Εν τω μεταξύ ο μέγας αυτός εφευρέτης ανεκάλυψε τον φωνόγραφον και η επακολουθήσασα επιτυχία προς στιγμήν εσάρκωσε τας σκέψεις του και τας προσπαθείας του διά το ηλεκτρικόν φως. Τον Αύγουστον του 1878 επανέλαβε τα πειράματά του μετά περισσοτέρας εντατικότητος.
Κατά την διάρκειαν των αναζητήσεων και ερευνών του έφθασεν εις το συμπέρασμα της κατασκευής υαλίνου βολβού, όσον το δυνατόν αεροστεγούς δυναμένου να ανθέξη εις όσον το δυνατόν μεγάλην πίεσιν και όσον το δυνατόν ελαφρού. Ενώ δε προσπαθεί να συλλάβη τον ηλεκτρικόν σπινθήρα, έκαμεν αφ’ ετέρου πειράματα συγκρατήσεως του ρεύματος εντός του υαλίνου βολβού. Εις την αρχήν προσεπάθησε να απανθρακώση χαρτίον διά την κατασκευήν των λεπτών ινών μεταξύ των δύο ηλεκτροφόρων συρμάτων. Αλλ’ η θερμότης κατέκαιε το οξειδωμένον χαρτί και το πείραμα απέτυχε.
Η λεπτομερής εξιστόρησις των πειραμάτων του θα απήτει ασφαλώς τόμους ολοκλήρους μολονότι απεκρυσταλλώθησαν εις συμπέρασμα πολύ ενωρίς. Ο εφευρέτης καθ’ όλον τούτο το διάστημα εκοιμάτο μόλις 4 ώρας το ημερόνυκτον, παρεμέλει το φαγητόν του, εκοιμάτο εις μίαν καρέκλαν όταν η κούρασις τον κατέβαλλε και εζούσε μόνον με σάνδουιτς. Η περίφημος αυτοσυγκέντρωσίς του είχε φθάση εις σημείον το οποίον δυσκόλως δύνανται να φθάσουν άλλοι επιστήμονες.
Μετά επανειλημμένας μη επιτυχείς χρησιμοποιήσεις της πλατίνης, του ιριδίου και άλλων αναλόγων ουσιών το πείραμα εφαίνετο και αυτό να αποτυγχάνη. Δεν ήτο δυνατόν να ευρεθή ύλη ευθηνή και ικανή να ανθέξη εις θερμότητα 2.000 βαθμών επί χιλίας περίπου ώρας.
Η προσπάθειά του να ανακαλύψη έναν τέλειον και αεροστεγή βολβόν ανέκοψε κάπως τας ερεύνας του επί του πεδίου τούτου. Ο Έδισσον εν τω μεταξύ είχεν εξοδεύση 40 χιλ. δολλάρια εκ της ατομικής του περιουσίας εις τα πειράματά του. Τέλος, μίαν ημέραν του Οκτωβρίου εις τα χέρια του Έδισσον έπεσε μία κοινή κλωστή και απεφάσισεν αμέσως να την χρησιμοποιήση ως το υλικόν που εχρειάζετο.
Η κλωστή αυτή εκ βάμβακος εισήχθη εις μίαν αεροστεγή σφαίραν και απηνθρακώθη. Εκράτησε δε επί 40 ώρας. Τέλος ο ηλεκτρικός λαμπτήρ κατεσκευάσθη την 21 Οκτωβρίου του 1879.
Αλλά αι προσπάθειαι του Έδισσον δεν εσταμάτησαν. Η κλωστή δεν είχεν την αντοχήν εκείνην που εχρειάζετο δι’ υψηλάς θερμοκρασίας. Νέαι έρευναι ήρχισαν και πάλιν. Η τύχη όμως διά μίαν ακόμη φοράν φαίνεται να βοηθή σκανδαλωδώς τον εφευρέτην.
Μίαν καλοκαιρινήν ημέραν του 1880 ο Έδισσον ευρισκόμενος εις την εξοχήν έπαιζεν εις το χέρι του μίαν βέργαν από μπαμπού. Αιφνιδίως του ήλθεν εις το μυαλό να χρησιμοποιήση τας ίνας του ξύλου αυτού διά τον ηλεκτρικόν του λαμπτήρα. Η επιτυχία ήτο τεραστία. Χιλιάδες λαμπτήρων κατεσκευάσθησαν αμέσως, αλλ’ εν τη εξελίξει της βιομηχανίας του ηλεκτρικού φωτός αι φυσικαί αυταί ίναι παρεχώρησαν την θέσιν των εις τεχνητάς.
Αύτη είνε εν συνόψει η ιστορία της εφευρέσεως αυτής η οποία είχε μεγάλην επίδρασιν εις την σύγχρονον ζωήν, σχεδόν μεγαλειτέραν από κάθε άλλην. Και εν τούτοις ευθύς ως ανηγγέλθη η τελική επιτυχία αι αμφιβολίαι δεν έλλειψαν ούτε αυτήν την φοράν. Υπεστηρίζετο σοβαρώς ότι «η υποδιαίρεσις του ηλεκτρικού φωτός εις έντασιν και ποσόν δεν ήτο δυνατή και έπρεπε να θεωρήται ως χίμαιρα!». Άλλοι περισσότερον αφελείς έλεγον ότι ήτο έργον του διαβόλου. Ομοίως αι εταιρείαι του φωταερίου και του τοξωτού φωτός αντέδρων κατά της εφευρέσεως του Έδισσον παντοιοτρόπως. Αλλά η αεροστεγής ηλεκτρική λυχνία ήτο προωρισμένη να φωτίση τον κόσμον υπερνικώντας όλας τας αντιδράσεις.
Η πρώτη χρησιμοποίησις του ηλεκτρικού ρεύματος διά τα ιδιωτικά σπίτια έγινε το 1882 διά τα κυριώτερα μέγαρα της Νέας Υόρκης.
Ο ακούραστος εφευρέτης ετελειοποίησε ακολούθως τον ηλεκτρικόν δυναμόν και κινητήρα, τους συσσωρευτάς και μετασχηματιστάς του ρεύματος ούτως ώστε η χρήσις αυτού του νέου φωτός να καταστή ευχερής και εις τους μάλλον αδαείς.
Η επίδρασις την οποίαν είχε η εκπληκτική αυτή ανακάλυψις διά την εποχήν εκείνην εξεδηλώθη αμέσως εις όλα τα πεδία. Θα ηδύνατό τις να ισχυρισθή ότι ο μέγας Αμερικανός εφευρέτης υπήρξεν ο ριζικός μεταρρυθμιστής ενός ολόκληρου συστήματος ζωής. Σήμερον η εφεύρεσίς του είναι εξαπλωμένη και εις το ασημότερο χωριό της Ευρώπης και της Αμερικής και κατακτά οσημέραι έδαφος και εις αυτάς τας ημιαγρίας χώρας, αποτελούσα τον κυριώτερον παράγοντα της προόδου και του πολιτισμού. Ποίος όμως θα ημπορούσε να φαντασθή προ πεντήκοντα ετών ότι η εισαγωγή ανθρακος εις μίαν φιάλην ή η εξαγωγή εξ αυτής του αέρος και η διοχέτευσις εις αυτήν ηλεκτρικού ρεύματος θα ημπορούσε να φέρη τόσας ριζικάς μεταβολάς;
Η Καθημερινή, 21 Ιουνίου 1929
Ο μεγαλείτερος επιχειρηματίας διά τον διασημότερον εφευρέτην
Eπειτα από φιλίαν και θαυμασμόν 36 ετών, ο Ερρίκος Φορντ απεφάσισε να εξυμνήση τον Θωμάν Άλβα Έδδισων εις εν βιβλίον το οποίον εξέδωκε κατ’ αυτάς υπό τον τίτλον «Ο Έδισσων όπως τον είδα». Ο Φορντ όπως βλέπει τον Έδισσων. Θα ήτο περισσότερον ενδιαφέρον εάν εξήταζε κανείς πώς αντιλαμβάνονται αλλήλους οι δύο αυτοί νόμιμοι και αυθεντικότεροι αντιπρόσωποι του αμερικανικού πνεύματος.
Τον σεβασμόν του Φορντ προς τον Έδισσων δεν θα ημπορούσε κανείς να διαμφισβητήση, τουλάχιστον αφ’ ης εποχής ο μέγας βιομήχανος του αυτοκινήτου ήρχισε να συλλέγη και να συντηρή όλα τα εργαλεία και τα οικήματα εν μέσω των οποίων ο Έδισσων κατά την διάρκειαν της μακράς και εργατικής του ζωής είχεν εκτελέση τόσην εργασίαν και επραγματοποίησε τόσας εφευρέσεις. Σήμερον όμως ο Φορντ μάς εξηγεί την πραγματικήν αιτίαν διά την οποίαν ηθέλησε μετά θρησκευτικής ευλαβείας ν’ ανοικοδομήση το εργαστήριον του Μένλο Παρκ και του Φορντ Μάιερς, τα περίφημα εργαστήρια που είδαν να γεννάται, νε εκδηλούται και να μάχεται η μεγαλοφυΐα του Έδισσων. Συλλέγων ένα προς ένα τα εργαλεία τα χρειώδη και τα έπιπλα που εξυπηρέτησαν τον εφευρέτην, ανοικοδομών τμήμα προς τμήμα, με απόλυτον ακρίβειαν τα οικήματα εντός των οποίων εκείνος ειργάσθη με τόσην υπομονήν, ο Φορντ δεν υπήκουσε εις καμμίαν αρχαιολογικήν ή συλλεκτικήν μανίαν, αλλά ηθέλησε απλώς να διατηρήση διά τους μεταγενεστέρους την ζωντανήν ανάμνησιν μιας ζωής την οποίαν αυτός νομίζει ως παραδειγματικήν, καθώς και αυτήν ακόμη την ατμόσφαιραν εις την οποίαν ήτο βυθισμένος ο Έδισσων, διά να μεταβαίνουν εκεί οι Αμερικανοί και να εμπνέονται.
Διά τον Φορντ, ο Έδισσων είνε κάτι περισσότερον από εφευρέτης, ένας διδάσκαλος, ο δεύτερος δημιουργός της αμερικανικής ανεξαρτησίας. Υποστηρίζει, πράγματι, ότι οι Αμερικανοί είνε σήμερον περισσότερο ελεύθεροι, και με τους Αμερικανούς όλοι οι άνθρωποι του κόσμου, καθόσον οι εφευρέσεις του Έδισσων τους εχάρισαν μίαν νέαν ελευθερίαν. Χωρίς τον Έδισσων η Αμερική δεν θα επετύγχανε την σημερινήν της ευημερίαν από την οποία εξαρτάται όλος ο κόσμος. Ελησμονήσαμεν όμως ή μάλλον δεν αντιλαμβανόμεθα ότι χάρις εις τον Έδισσων όλη η ζωή μας επλουτίσθη και ηυφράνθη όπως ήτο αδύνατον να φαντασθεί κανείς προηγουμένως. Η εφεύρεσις, λ.χ., του ηλεκτρικού λαμπτήρος μας απηλευθέρωσεν από τους περιορισμούς του ηλιακού φωτός, και προσέθεσεν εις την ημέραν πολλάς ακόμη ώρας κατά τας οποίας δυνάμεθα να εργαζώμεθα ανέτως. Οι άνθρωποι κάνουν και ζητούν περισσότερα κατά τη διάρκεια της ηλεκτροφωτιζομένης ημέρας από όσα έκαμναν ή επιθυμούσαν όταν αι ημέραι, φωτιζόμεναι από τα κεριά, την λυχνίαν του πετρελαίου ή του αεριόφωτος ήσαν μικρότεραι. Η επέκτασις αύτη του χρόνου ηύξησεν την κατανάλωσιν και εδημιούργησε νέας ασχολίας, ελαττώσασα το κόστος παραγωγής και αυξήσασα τον πλούτον και την ευημερίαν.
Διά τον Φορντ όμως ο Έδισσων είνε διδάσκαλος και διά την ανεξάντλητον αντοχήν του προς εργασίαν και δραστηριότητα. Ο Έδισσων έκαμε τας εφευρέσεις του ακολουθών την μέθοδον των αδιάκοπων πειραμάτων. Τίποτε δεν εδέχθη ως αποδεδειγμένον και έτοιμον προς εφαρμογήν, αλλά εξεμεταλλεύθη την πείραν εαυτού και των άλλων με αντοχήν και υπομονήν διά τας οποίας μόνον αυτός ήτο ικανός. Και όχι μόνον αυτό. Ο Έδισσων δεν ειδικεύθη ποτέ, δεν ενεκλείσθη ποτέ εις ένα μόνον πεδίον δράσεως, αλλά εδοκίμασε, διένυσεν, εξεμεταλλεύθη όλα τα πεδία γενόμενος ένας νέος τύπος επιστήμονος, ο πρακτικός επιστήμων, που έχει πάντοτε υπ’ όψιν του εκτός της προόδου της επιστήμης, και το καλόν της ανθρωπότητος. Δι’ αυτό ο Έδισσων, έπειτα από την αδιάκοπον εργασίαν που κατέληξε πάντοτε εις μίαν εφεύρεσιν, δεν ανεπαύθη παρά όταν η εφεύρεσις αύτη έγινε ένα εμπορεύσιμον είδος προσιτόν εις όλους και διά την ευημερίαν όλων.
Ιδού εν ολίγοις εις τι ο Φορντ αναγνωρίζει το πραγματικόν μεγαλείον του Έδισσων, το μεγαλείον εκείνο από το οποίον ήθελε να εμπνευσθή η αμερικανική νεολαία της παρούσης γενεάς και του μέλλοντος. Και ιδού διατί ο Φορντ ανοικοδόμησεν εις Ντήρμπον τα οικήματα και τα εργαστήρια του εφευρέτου, και όχι μόνον αυτά, αλλά και τον μικρόν σιδηροδρομικόν σταθμόν του Σμιθ Κρηκ, όπου σχεδόν ήρχισεν την σταδιοδρομίαν του ο Έδισσων. Ο Φορντ ηγόρασε τον σταθμόν αυτόν και τον μετέφερεν εις το Ντήρμπον, με μίαν παλαιάν ατμομηχανήν παρομοίαν εκείνης του τραίνου εις το οποίον ο Έδισσων, μικρός ακόμη, έκαμνε τον εφημεριδοπώλην, και είχε το πρώτον μικρόν του εργαστήριον.
Είνε γνωστόν διατί ο σταθμός αυτός ανήκει πλέον εις την ιστορίαν. Εκεί ο Έδισσων ασχολούμενος με ένα πείραμα ενώ το τραίνο ευρίσκετο εν κινήσει, έβαλεν χωρίς να θέλει φωτιάν εις το όχημα που τον εφιλοξενούσε και εξεδιώχθη εκείθεν, αφού ένας σιδηροδρομικός τον εκτύπησεν ανηλεώς. Ο Έδισσων δεν διέψευσε ποτέ την αφήγησιν του περίεργου αυτού επεισοδίου, εβεβαίωσεν όμως τον φίλον του Φορντ ότι η κώφωσις από την οποία υποφέρει δεν οφείλεται εις τα γρονθοκοπήματα που του κατέφερε τότε ο σιδηροδρομικός εις την κεφαλήν, όπως μερικοί υποστηρίζουν. Η κώφωσις, η οποία απέβη πολλάκις ευεργετική εις τον Έδισσων, διότι του επέτρεψε να βυθίζεται περισσότερον εις τας σκέψεις του, ελευθερούμενος από όλους τους πέριξ θορύβους, προήλθεν από ένα άλλον επεισόδιον, το οποίον συνέβη εις τον ίδιον σταθμόν. Μίαν ημέραν ο Έδισσων κατελθών του τραίνου διά να πωλήση τας εφημερίδας του, δεν επέστρεψεν εγκαίρως και ηναγκάσθη να πηδήση επ’ αυτού ενώ είχεν εκκινήσει. Θα έπιπτε δε ασφαλώς, αν ένας σιδηροδρομικός δεν τον ήρπαζεν από τ’ αυτιά διά να τον ανασύρη επάνω. «Το περίεργον αυτό άρπαγμα, λέγει ο ίδιος, με έκαμε κωφόν, αλλά μου έσωσε την ζωήν!».
Ο Έδισσων συνετέλεσεν ακόμη εις την αναπαράστασιν των μερών και την ανεύρεσιν των κειμηλίων τα οποία θα αφιερωθούν τώρα εις την λατρείαν του. Το γεγονός ότι μηχανήματα, έπιπλα και εργαλεία των παλαιών του εργαστηρίων και γραφείων ανεκαλύφθησαν, ηγοράσθησαν και ετοποθετήθησαν πάλιν εις την θέσιν των, οφείλεται κατά μέγα μέρος και εις αυτόν. «Του εζήτησα πολλάκις, αφηγείται ο Φορντ, και λεπτομερείς πληροφορίες επί των πρώτων εγκαταστάσεών του. Επήρε αμέσως μολύβι και χαρτί και εσχεδίασεν όλα τα αντικείμενα εις την θέσιν των. Όταν έλειπεν εν μηχάνημα, όχι μόνον το εσχεδίαζεν ακριβώς όπως ήτο, αλλά μου έλεγε πώς το είχε προμηθευθεί και πού ημπορούσα να εύρω ένα παρόμοιον».
Τούτο μαρτυρά περί της καλής μνήμης την οποίαν διετήρησεν ο Έδισσων, και δεν σημαίνει καθόλου ότι εθεώρησεν ως απαραίτητον την λατρείαν την οποίαν τρέφει προς αυτόν ο Φορντ, ως προς «τον μεγαλείτερον των αμερικανών». Κατά τον Φορντ, ο Έδισσων αποφεύγει κάθε εκδήλωσιν ματαιοδοξίας. Εν τούτοις δεν θα πρέπει να θεωρηθή ως ένα σκεπτόμενον μηχάνημα. Ο Έδισσων ενδιαφέρεται πάντοτε διά το κάθε τι, διαβάζει όλα τα βιβλία που τον ενδιαφέρουν, ασχολείται με τας εφευρέσεις του, αλλά και με τα παγκόσμια ζητήματα. Αποφεύγει κάθε εθιμοτυπίαν, καθώς και το πολύ κοινόν, είνε όμως πιστός εις τους φίλους του και είνε πηγή ανεξάντλητος παντός είδους ανεκδότων, τα οποία αφηγείται με αρκετήν χάριν. Μισεί εκείνους που τον ενοχλούν, ενώ δέχεται ευχαρίστως όλους εκείνους που έχουν κάτι σοβαρόν να του ανακοινώσουν. Δεν κάμνει ελεημοσύνας, αλλά βοηθεί παντοιοτρόπως όσους έχουν όρεξιν να εργασθούν.
Ο Φορντ αφηγείται εν προκειμένω το ανέκδοτον του γέροντος σταθμάρχου Μάκενζι, εκείνου που εδίδαξεν εις τον νεαρόν Έδισσων τα στοιχεία του τηλεγράφου, όπου έπειτα ο εφευρέτης επρόκειτο να διακριθή. Ευρεθείς κάποτε εις στενάχωρον οικονομικήν θέσιν ο Μάκενζι επεσκέφθη τον Έδισσων διά να του ζητήση βοήθειαν ή καμμίαν ασχολίαν. «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι εις την Νέαν Υόρκην, του είπεν ο Έδισσων, πρόθυμοι να δώσουν πέντε χιλιάδες δολλάρια εις εκείνον που θα εφεύρη ένα νέον σήμα κινδύνου διά τα τραίνα. Διατί δεν προσπαθείτε να κάμνετε καμμίαν εφεύρεσιν» — «Δεν έχω ποτέ ασχοληθή με τέτοια πράγματα, απήντησεν ο Άλλος, και ποιος ξεύρει πόσοι εργάζονται τώρα διά τον ίδιον σκοπόν» — «Αυτό δεν σημαίνει τίποτε. Θα κάμετε και σεις μίαν προσπάθειαν. Θα σας παραχωρήσω μάλιστα το εργαστήριόν μου».
Ο σταθμάρχης ετέθη επί το έργον, έκαμε την μικράν εφεύρεσιν, στηριζομένην εις τας αρχάς του τηλεγράφου, και εκέρδισε πέντε χιλιάδες δολλάρια.
Ο Έδισσων κατώρθωσεν ακόμη να κανονίζη την ζωήν του σύμφωνα με τας ανάγκας της εργασίας του, είνε δε γνωστόν ότι τρώγει και κοιμάται μόνον όταν και όσον θέλει αυτός, χωρίς το σώμα του να αισθάνεται την έλλειψιν του ύπνου ή του φαγητού. Όταν τον απασχολή κάτι, ημπορεί να παραμείνει πολλάς νύκτας εις το εργαστήριόν του. Κάποτε κοιμάται την ημέραν, και ουδέποτε αν ευρεθή, όταν δεν έχει εργασίαν, όταν είνε πολύ κουρασμένος ή όταν του αφηγούνται πράγματα διά τα οποία δεν ενδιαφέρεται καθόλου.
Ολόκληρος η ζωή του είνε κανονισμένη επί τη βάσει ενός προγράμματος οικονομίας, πνευματικής, και σωματικής ενέργειας. Κάποτε, εις το εργαστήριόν του, αφηγείται ο Φορντ, είχε ένα μεγάλον ωρολόγιον, αλλά χωρίς μηχανισμόν. Και τούτο διά ν’ αποδείξη εις τους εργάτας και τους συνεργάτας του ότι αυτός εκανόνιζε την εργασίαν και όχι το ωρολόγιον. Οι εργάται και οι συνεργάται έπρεπε να συνειθίσουν, όπως και συνείθιζεν εις τας εξαιρετικάς μεθόδους της εργασίας του, και υπό την κυρίαρχην επίδρασιν της μεγαλοφυΐας του, εγίνονται πλέον όχι τυφλά όργανά του, αλλά και αφοσιωμένοι βοηθοί και απόστολοι.
Ακμαίος ακόμη ο Έδισσων, δεν κάμνει συστηματικάς σωματικάς ασκήσεις. Μένει όσον ημπορεί περισσότερον εις το ύπαιθρον, τρώγει ό,τι του αρέσει, πράγμα το οποίον εφαρμόζει και εις όλα τα γεύματα τα οποία δίδονται προς τιμήν του, όταν δεν πηγαίνει φαγωμένος επίτηδες. Καπνίζει πούρα και μασσά καπνόν, αλλά του είνε ανυπόφορος η μυρωδιά του σιγαρέτου. Είνε αγαθός με όλους, αγαπά τα χρήματα διότι του χρησιμεύουν διά την εργασίαν του, πολλάκις όμως ηρνήθη να συμμετάσχη εις επικερδείς επιχειρήσεις διότι επροτιμούσε ν’ ασχοληθή με τας έρευνάς του παρά να κάμη δολλάρια. Ακόμη και τώρα, αρκετά ηλικιωμένος, δεν παύει να εργάζεται, αφηγείται δε ο Φορντ ότι ασχολείται τώρα εις την εύρεσιν των καλλιτέρων φυτών τα οποία ημπορούν να καλλιεργηθούν εις τας Ην. Πολιτείας διά την εξαγωγήν του καουτσούκ. Και τούτο διά να έχη η Αμερική όσον καουτσούκ της χρειάζεται εν περιπτώσει νέου πολέμου.
«Το πνεύμα ερεύνης και προσπαθείας, όπως αντιπροσωπεύεται εις την ολότητά του από τον Θωμάν Άλβα Έδισσων, είνε ο πραγματικός πλούτος του έθνους!».
Η Καθημερινή, 30 Οκτωβρίου 1930
Ο Έδισσον
Mόνο εις τα βάθη των παρθένων δασών είνε δυνατόν να ευρεθή άνθρωπος ο οποίος να μην έχη ευεργετηθή από τον Έδισσον. Όπου υπάρχει πολιτισμός, υπάρχει και Έδισσον.
Εσυνειθήσαμεν να καλούμεν την εποχήν μας βιομηχανικήν. Το ορθώτερον είνε να λέγωμεν εποχή του Έδισσον. Διότι αυτός είνε ο ιδρυτής της συγχρόνου βιομηχανίας. Σχεδόν όλοι οι παράγοντες της ευτυχίας μας προέρχονται αμέσως ή εμμέσως από τας ανακαλύψεις του.
Μέγα μέρος των όσων ο Έδισσον έκαμε αποτελεί σήμερον τόσο κοινόν και αναπόσπαστον μέρος της ζωής μας, ώστε λησμονούμεν ότι το οφείλομεν εις αυτόν. Το έργον του όχι μόνον εδημιούργησεν εκατομμύρια νέων εργασιών, αλλά και κατέστησεν όλας τας εργασίας παραγωγικωτέρας.
Ο Έδισσον συνέβαλε περισσότερον παντός πολιτικού ή μεταρρυθμιστού από καταβολής αιώνων εις την κατάργησιν της πενίας. Παρέσχεν εις τον άνθρωπον τα μέσα αυτοαρωγής.
Παρατηρήσατε τα ευθηνά εμπορεύματα. Τα σημερινά ευθηνά αυτοκίνητα π.χ. θα ήσαν βαρύτιμα είδη πολυτελείας, άνευ της συμβολής του ηλεκτρικού μοτέρ εις την κατασκευήν των. Ο ηλεκτρισμός ετέθη εις γενικήν χρήσην από τον Έδισσον.
Άνευ των ανακαλύψεών του δεν θα είχομεν χονδρικήν παραγωγήν, δεν θα είχομεν τας μεγάλας εταιρείας.
Τα πράγματα ταύτα ήλλαξαν βασικώς την ζωήν μας, η οποία ήλλαξεν επίσης κατά διαφορετικόν τρόπον διά του γραμοφώνου και του κινηματογράφου, οφειλομένων αμφοτέρων εις τον Έδισσον. Αυτός είνε ο πρωτεργάτης του ραδίου, δεν το εσυνέχισεν όμως διότι είχεν άλλην μάλλον επείγουσαν εργασίαν.
Ο Έδισσον αφού άπαξ καταδείξη την πρακτικήν χρησιμότητα μιας εφευρέσεως και καθορίση την πιθανήν εξέλιξίν της, χάνει το ενδιαφέρον του και στρέφεται προς κάτι νέον.
Η τελειοποίησις της εφευρέσεώς του απήτησε ολόκληρον την ζωήν ανθρώπων. Πράγματι δε η ανάπτυξις και επεξεργασία των ανακαλύψεών του απασχολούν σήμερον ολόκληρον τον χρόνον χιλιάδων ανθρώπων, ευτυχώς όμως το μυαλό του δεν σταματά επί ενός μόνον αντικειμένου.
Οι πρόγονοι του Έδισσον μετηνάστευσαν το 1730 εξ Ολλανδίας εις Αμερικήν. Ο Έδισσον εσέβετο πολύ τους γονείς του. Δεν ημπορούσαν να τον εννοήσουν ως παιδί, τον εβοήθησαν όμως
διότι είχον εμπιστοσύνην ότι ήξευραν τι έκαμνε ή θα κάμη μίαν ημέραν.
Οι Έδισσον δεν ήσαν πολύ πτωχοί, είχον πάντοτε οικίαν, τροφήν και ενδυμασίαν. Είνε μύθος τα λεγόμενα ότι ο Έδισσον ανετράφη εις πτωχόν περιβάλλον. Οι γονείς του ηδύναντο να ανταποκριθούν εις τας ανάγκας του, αργότερον όμως ανέπτυξε τοιαύτας προόδους, ώστε μία μετρία οικογένεια ήτο αδύνατον να τας ικανοποιήση.
Ο Έδισσον εφοίτησε μόνον τρεις μήνας εις το σχολείον του Πορτ Χάρον και κατόπιν τον απέσυρεν η μητέρα του διά να τον διδάξη η ιδία, η οποία ήτο διδασκάλισσα.
Το πρώτον επιστημονικόν έργον το οποίον ανέγνωσεν ήτο η «Φυσική και Πειραματική Φιλοσοφία» του Πάρκερ, το οποίον περιελάμβανεν όλας τας επιστημονικάς γνώσεις της εποχής. Δεν ήτο βιβλίον διά παιδί 9 ετών, ήτο όμως διά τον Έδισσον.
Εγκατέστησεν ένα εργαστήριον εις την αποθήκην της οικίας του και οσάκις εξοικονόμει μίαν πένναν, την διέθετεν προς αγοράν χημικών ειδών. Αλλά τα χρήματα τα οποία ελάμβανεν από τον πατέραν του δεν τον επήρκουν πλέον και ηναγκάσθη εις ηλικίαν 12-13 ετών να εργασθή εις μίαν σιδηροδρομικήν εταιρείαν ως εφημεριδοπώλης.
Εις το βαγόνι των αποσκευών εγκατέστησεν ένα εργαστήριον, εντός ολίγου όμως τα κέρδη του δεν αντεποκρίνοντο προς τας ανάγκας του εργαστηρίου και ηναγκάσθη ούτω να αναζητήση νέας πηγάς. Εξέδωσε τον «Εβδομαδιαίον Κήρυκα» τον οποίον ετύπωνεν εντός του τραίνου.
Εις ηλικίαν 15 ετών, γράφει ο ίδιος, «ήνοιξα δύο περίπτερα εις το Πορτ Χάρον, ένα διά περιοδικά και ένα διά λαχανικά, βούτυρα και φρούτα της εποχής».
Κατά τον εμφύλιον πόλεμον o Έδισσον εξεμεταλλεύθη την θέσιν του εις τον σιδηρόδρομον πωλών τας εφημεριδας του πολύ προτού διανεμηθούν αύται διά του ταχυδρομείου, εις διπλασίαν τιμήν.
Εις τον ηλεκτρισμόν ανεμίχθη από ένα τυχαίον γεγονός. Το 1862 εις το Μάουντ Κλήμενς είδε το μικρό κοριτσάκι του διευθυντού του σταθμού Μακένζυ να περιφέρεται επί των γραμμών προ της αμαξοστοιχίας. Επήδησε, το επήρε και το παρέδωσεν εις τον πατέρα. Εξ ευγνωμοσύνης ο πατήρ του κοριτσιού εδίδαξεν εις τον Έδισσον στοιχεία τηλεγραφικής. Το παιδί τα έμαθε και εξειλίχθη εις οπερατέρ κάλλιστον. Από εκεί έλαβεν αφορμήν να αναμιχθή εις τον ηλεκτρισμόν.
Ιδού πώς αφηγείται ο ίδιος την ανακάλυψιν του ηλεκτρικού λαμπτήρος: «Την 21ην Οκτωβρίου 1879, μετά πολλάς δοκιμάς κατωρθώσαμεν να απανθρακώσωμεν ένα τεμάχιον βαμβακερής κλωστής εις σχήμα πετάλου, την οποίαν έκλεισα εντός υαλίνης σφαίρας από την οποία αφήρεσα τον αέρα, δημιουργήσας κενόν 1/1000 της ατμοσφαίρας. Κατόπιν έθεσα την σφαίραν επί ηλεκτρικού ρεύματος.
»Ήναψε τα πρώτα λεπτά. Κατόπιν την παρετηρήσαμεν. Ηθέλομεν να μάθωμεν επί πόσον διάστημα ηδύνατο να ανάπτη. Το πρόβλημα θα ελύετο αν διήρκη το νήμα. Εκαθήσαμεν κοιτάζοντες και ο λαμπτήρ εξηκολούθη να ανάπτη. Όσον περισσότερον ήναπτε τόσον περισσότερον εγοητευόμεθα. Κανείς μας δεν ήθελε να υπάγη να κοιμηθή επί 40 ώρας. Εκαθήμεθα και την εκοιτάζαμεν με ανησυχίαν. Ο λαμπτήρ διήρκεσεν 48 ώρας περίπου. Ηνόησα λοιπόν ότι ηδυνάμην να κατασκευάσω λαμπτήρα καίοντα εκατοντάδας ωρών.
»Με την εφεύρεσιν νέου λαμπτήρος είχα σχεδόν επινοήσει ολόκληρον σύστημα. Έπρεπε να τα εφεύρωμεν όλα: δυναμό, ρεγκουλατέρ, μέτρα, κουμπιά, πρίζες κ.λπ. Το εργαστήριόν μου μετεβλήθη εις τόπον αενάου κινήσεως και δράσεως. Ειργαζόμεθα ημέραν και νύκτα, εορτήν και καθημερινήν.
Συνετελέσαμεν πολλά εντός μικρού χρονικού διαστήματος και προ των Χριστουγέννων του 1879 κατώρθωσα να φωτίσω το εργαστήριόν μου και το γραφείον μου, την οικίαν μου και πολλάς άλλας οικίας ευρισκομένας εις απόστασιν 1/5 του μιλλίου από το δυναμό μου και 20 φώτα εις τας οδούς».
Ελέχθησαν πολλά περί του ύπνου του Έδισσον. Ο κόσμος τον νομίζει ως άνθρωπον ο οποίος δεν κοιμάται. Είνε αληθές ότι δεν κοιμάται επαρκώς. Κοιμάται 4 ώρας, 9 ώρας ή καθόλου. Την διάρκειαν του ύπνου του κανονίζει αναλόγως της ανάγκης την οποίαν έχει. Ανεκάλυψε ότι όταν ενδιαφέρεται πολύ για κάτι, δεν ημπορεί να κοιμηθή. Εργάζεται μέχρις ότου σταματήση η λειτουργία της ευφυΐας του. Τότε κατακλίνεται εις όποιο μέρος ευρεθή και κοιμάται.
Όταν ήτο νέος, έτρωγεν οτιδήποτε ηδύνατο να αγοράση, εφ’ όσον όμως ενηλικιώνετο έγινεν εκλεκτικός. Καπνίζει, ποτέ όμως δεν χρησιμοποιεί οινοπνευματώδη. Όταν γράφη, το κάθε του γράμμα είναι χωριστό. Το γράψιμον αυτό εξέλεξε κατόπιν πειραμάτων, διότι έτσι κερδίζει χρόνον.
Ο Έδισσον δεν ανέχεται εις το περιβάλλον του ανθρώπους χωρίς ενδιαφέρον. Ο ίδιος ενδιαφέρεται σήμερον δι’ όλα τα πράγματα και συγχρόνως ειδικεύεται εις όλα. Διαβάζει όλα τα βιβλία τα οποία εκδίδονται. Βέβαια, δεν τα τελειώνει όλα, αλλά εις 1-2 λεπτά καταλαμβάνει εάν τον ενδιαφέρει. Ό,τι διαβάζει το μανθάνει.
Ο Έδισσον είνε πνεύμα, όχι όμως με την έννοιαν ότι τας ανακαλύψεις του έκαμεν αιφιδίως. Διότι εν τοιαύτη περιπτώσει δεν θα παρουσίαζεν το σημερινόν μέγα ενδιαφέρον. Αι μέθοδοί του δύνανται να χρησιμοποιηθούν από τον οιονδήποτε. Λαμβάνει την αυστηρώς πρακτικήν άποψιν η οποία δίδει αποτελέσματα. Ο πλουτισμός τού φαίνεται εύκολος υπόθεσις την οποίαν δεν προσέχει.
Υπό Ερίκου Φορντ, Η Καθημερινή, 14 Αυγούστου 1931