Tο 1895, ο Σουηδός χημικός, μηχανικός και βιομήχανος Άλφρεντ Νομπέλ γράφει τη διαθήκη του, διαθέτοντας μεγάλο μέρος της περιουσίας του για τη δημιουργία των ομώνυμων βραβείων. Ορίζει πέντε κατηγορίες γι’ αυτά –Φυσικής, Χημείας, Φυσιολογίας ή Ιατρικής, Λογοτεχνίας και Ειρήνης– και επίσης ότι τα εν λόγω βραβεία θα απονέμονται κάθε χρόνο ανεξαρτήτως της εθνικότητας των υποψηφίων. Από την αρχή του 20ού αιώνα, τα βραβεία Νομπέλ απονέμονται σε κορυφαίες προσωπικότητες του χώρου της επιστήμης, των γραμμάτων, της πολιτικής –και όχι μόνο– επιβραβεύοντας σπουδαίες ανακαλύψεις και βαρυσήμαντα έργα για την ανθρωπότητα. Στο παρόν τεύχος επικεντρωνόμαστε στα βραβεία Νομπέλ Λογοτεχνίας, που απέσπασαν αντίστοιχα οι Λουίτζι Πιραντέλο (1934), Τ. Σ. Έλιοτ (1948), Ζαν Πολ Σαρτρ (1964) και Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (1982). Από τον Πιραντέλο και τον Έλιοτ μέχρι τον Σαρτρ, που αποποιήθηκε το βραβείο του, και τον Γκαρσία Μάρκες, που θεώρησε ότι ο Μπόρχες άξιζε περισσότερο τη βράβευση, η Καθημερινή παρακολούθησε τις βραβεύσεις τους και τις απόψεις τους, φιλοξενώντας λεπτομερή ρεπορτάζ στις στήλες της.
Ο Σαρτρ επροτίμησε να μείνη ελεύθερος
ΠΑΡΙΣΙΟΙ, Οκτώβριος.— Ο Γάλλος συγγραφεύς Ζαν-Πωλ Σαρτρ επεβεβαίωσεν ότι απεποιήθη το βραβείον Νομπέλ διά την Λογοτεχνίαν.
Η απόφασίς του αυτή έδωκε λαβήν εις πολλάς και διαφόρους εικασίας. Η συχνότερον διαδεδομένη εξήγησις είναι η πασίγνωστος αποστροφή του Σαρτρ προς άπαντα τα λογοτεχνικά βραβεία. Επέμενεν ανέκαθεν ότι ο συγγραφεύς δεν είναι ένας άνθρωπος διαφορετικός από τους άλλους, με δικαιώματα ιδιαιτέρων προνομίων, αλλά ότι το γράψιμο είναι απλώς μία μεταξύ πολλών εξίσου πολυτίμων ασχολιών.
Η παρισινή εφημερίς «Μοντ» επικρίνει τον Σαρτρ διά την άρνησίν του. Η Σουηδική Ακαδημία, γράφει, ίσταται υπεράνω των αντιθέσεων των εθνών, τάξεων και γνωμών. Έχει τιμήσει κομμουνιστάς λογοτέχνας και φιλοσόφους, και ο Σαρτρ δεν θα ήτο δυνατόν να είναι πλέον αδιάλλακτος τούτων. Ίσως θα ήτο κάπως παράδοξον το θέμα του Σαρτρ, του ασπόνδου εχθρού της «μπουρζουαζίας», λαμβάνοντος ένα βραβείον από τας χείρας ενός φιλελευθέρου πρίγκηπος. Αλλά μήπως δεν ήτο εις την μεγάλην του πλειονότητα αστικόν το κοινόν, το οποίον του εξησφάλισε την επιτυχίαν μέχρι σήμερον;
Ωστόσο, ολίγοι άνθρωποι δύνανται να εκπλαγούν από την απόφασιν του κ. Σαρτρ. Η ελευθερία εκλογής ήτο πάντοτε ο πυρήν του υπαρξισμού του και, αποποιηθείς το Νομπέλ, ούτος έκαμεν απλώς χρήσιν αυτής της ελευθερίας.
Είναι αυτή αύτη η πνευματική εντιμότης. Το εκπληκτικόν είναι μάλλον ότι ευρέθησαν άνθρωποι να επικρίνουν την απόφασίν του, διά τον λόγον ότι στερεί την γαλλικήν λογοτεχνίαν του γοήτρου που θα προσεπορίζετο αύτη.
Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ έχει γράψει μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, δοκίμια και φιλοσοφικά συγγράμματα· έχει εκδώσει περιοδικά και μάλιστα έχει ιδρύσει και πολιτικόν κόμμα –τον Δημοκρατικόν Επαναστατικόν Συναγερμόν–, μαρξιστικήν οργάνωσιν αντιτιθεμένην εις τον κομμουνισμόν.
Επίστευε πάντοτε ότι η δράσις έχει πρωταρχικήν σπουδαιότητα και η συνηγορία του υπέρ της ανεξαρτησίας της Αλγερίας είχεν ως αποτέλεσμα την επίθεσιν διά δύο βομβών εναντίον του διαμερίσματός του. Γνωστότερος όμως είναι και ως κυριότερος εκπρόσωπος του υπαρξισμού. Αι ιδέαι του εκτίθενται εις το ογκώδες έργον του: «Το Ον και το Μηδέν», δημοσιευθέν το 1943. Αργότερα δε ενσωματώθησαν εις τα μυθιστορήματά του. Τα γνωστότερα μεταξύ αυτών είναι ίσως «Η Ναυτία» και η ατελείωτος ακόμη τετραλογία «Οι Δρόμοι της Ελευθερίας».
Εις δήλωσίν του δημοσιευθείσαν εις Στοκχόλμην, ο Σαρτρ είπε: «Ένας συγγραφεύς ο οποίος λαμβάνει πολιτικάς, κοινωνικάς ή φιλολογικάς θέσεις οφείλει να δρα μόνον διά του ιδίου του μέσου, του γραπτού λόγου. Όλαι αι ανταμοιβαί, τας οποίας ενδέχεται να λάβη θέτουν τους αναγνώστας του υπό μίαν πίεσιν, την οποίαν εγώ ευρίσκω ανεπιθύμητον. «Δεν είναι το ίδιο πράγμα εάν υπογράφωμαι απλώς Ζαν-Πωλ Σαρτρ και Ζαν-Πωλ Σαρτρ, Νομπέλ», προσέθεσε.
Ο Γάλλος συγγραφεύς απέφυγε να δώση συνεντεύξεις, αλλά ενεχείρισε μίαν γραπτήν δήλωσιν εις ένα Σουηδόν ανταποκριτήν εις Παρισίους.
Εις ταύτην εκφράζει την λύπην διότι η όλη υπόθεσις δίδει τώρα την εντύπωσιν σκανδάλου. «Τούτο οφείλεται εις το ότι δεν ενημερώθην αρκετά ενωρίς περί του τι συνέβαινε. Όταν εδιάβασα ένα άρθρον του Φιλολογικού Φιγκαρώ της 15ης τρέχ., λέγον ότι η Σουηδική Ακαδημία θα απένεμε εις εμέ το Βραβείον, εσκέφθην ότι ημπορούσα να σταματήσω αυτήν την υπόθεσιν με μίαν επιστολήν μου προς την Ακαδημία και ότι αύτη θα έπαυε να ομιλή πλέον περί του ατόμου μου.
»Δεν εγνώριζα ότι το Βραβείον Νομπέλ απονέμεται δίχως να ερωτηθή προηγουμένως ο υποψήφιος εάν το αποδέχεται ή όχι. Τώρα αντιλαμβάνομαι σαφώς ότι η Σουηδική Ακαδημία δεν δύναται να ανακαλέση μίαν απόφασιν την οποίαν έλαβε».
Εις την αυτήν δήλωσίν του, ο Σαρτρ αναφέρει επίσης ότι έχει έναν προσωπικόν λόγον, ο οποίος του επιβάλλει την άρνησίν του. «Ηρνήθην πάντοτε να δεχθώ πάσαν επίσημον διάκρισιν».
Ο ίδιος προσέθεσεν ότι λυπείται πολύ διότι η όλη υπόθεσις έλαβε την μορφήν σκανδάλου, προσθέσας ότι τούτο εγένετο διότι δεν είχε πληροφορηθή επαρκώς περί του τι ακριβώς συνέβη.
«Δεν είναι διά εμέ το ίδιον, είπε ο κ. Σαρτρ, να υπογράφω τα έργα μου με το όνομα Ζαν Πωλ Σαρτρ ή να υπογράφω αυτά με το Ζαν Πωλ Σαρτρ, βραβευθείς διά του Βραβείου Νομπέλ».
Ο κ. Σαρτρ υπενθύμισεν ότι το 1945 είχεν αρνηθή το παράσημον της Λεγεώνος της Τιμής.
Ο Σαρτρ λέγει ότι το Βραβείον Νομπέλ φαίνεται να απονέμεται σήμερον αποκλειστικώς εις Δυτικούς συγγραφείς και εις «αντάρτας» της Ανατολής. Έτσι, επί παραδείγματι, ο Πάμπλο Νερούδα, ένας από τους μεγαλυτέρους ποιητάς της Λατινικής Αμερικής, δεν έχει τιμηθή δι’ αυτού. Είναι δε λυπηρόν ότι το Βραβείον εδόθη εις τον Μπορίς Παστερνάκ προτού δοθή εις τον Μιχαήλ Σολόχωφ και ότι το μόνον ρωσικόν έργον που εβραβεύθη, ήτο ένα μυθιστόρημα απηγορευμένον εις την χώραν του.
Ο Σαρτρ εσχολίασεν επίσης τα πρακτικά της Σουηδικής Ακαδημίας, εις τα οποία λέγεται ότι το Βραβείον δίδεται διά το πνεύμα της ελευθερίας που υπάρχει εις τα έργα ενός συγγραφέως. «Εις την Δύσιν διά της λέξεως αυτής νοείται απλώς η κοινή ελευθερία. Εγώ εννοώ την πλέον συγκεκριμένην ελευθερίαν, η οποία συνίσταται εις το δικαίωμα του να έχης περισσότερα του ενός ζεύγη υποδημάτων και επαρκή τροφήν. Διά τον αγώνα, τον οποίον διεξάγομεν είναι ολιγώτερον επικίνδυνον το να αποποιηθώ το Βραβείον, παρά να το αποδεχθώ», κατέληξε.
Το Βραβείον απονέμεται εις τον Σαρτρ διά τα φιλοσοφικά του έργα. Η Ακαδημία εξήρε την «συγγραφικήν του εργασίαν, πλουσίαν εις ιδέας, αι οποίαι διά του πνεύματος της ελευθερίας και της αναζητήσεως της αληθείας, είχον ευρείαν επίδρασιν εις την εποχήν μας».
Ο Σαρτρ εδήλωσεν ενταύθα ότι ο συγγραφεύς, ο οποίος αποδέχεται μίαν διάκρισιν τοιούτου είδους, εμπλέκει εις τας κινήσεις του και το ίδρυμα το οποίον τον ετίμησε. «Αι συμπάθειαί μου προς τους αντάρτας της Βενεζουέλας δεσμεύουν μόνον εμέ, ενώ εάν ο κάτοχος του Βραβείου Νομπέλ Ζαν-Πωλ Σαρτρ ταχθή με το μέρος του αγώνος αντιστάσεως εις Βενεζουέλαν, θα σύρη μαζί του το Βραβείο Νομπέλ ως δεσμόν», είπε.
Οι «Τάιμς» του Λονδίνου, ασχολούμενοι εν άρθρω σήμερον με την υπόθεσιν Σαρτρ, γράφουν τα εξής:
Η απονομή ενός επισήμου βραβείου διά την τέχνην είναι συχνότατα σημείον ότι καλύτερον τμήμα του έργου ενός ανθρώπου ανήκει εις το παρελθόν του και ότι αυτός αντήλλαξε την επαναστατικότητά του με τρόπον ηρέμου δόξης. Η χαρακτηριστική άρνησις του Ζαν-Πωλ Σαρτρ να δεχθή το Βραβείον Νομπέλ διά την λογοτεχνίαν φανερώνει πιθανώς τον φόβον του να χαρακτηρισθή προώρως ως Μέγας Γέρων.
Δεν φαίνεται ότι ο Σαρτρ θα έχη αυτήν την μοίραν. Διότι, αν και το τελευταίον του έργον «Αι λέξεις», η σύντομος αυτοβιογραφία της παιδικής του ηλικίας, είναι ένα αβλαβές ντοκουμέντο, το βιβλίον αυτό είναι τόσον το προϊόν της άνευ χαλαρώσεως διανοητικής του επαγρυπνήσεως, όσον και η πλέον φιλοσοφική του σύνθεσις. Είναι πράγματι δύσκολον να εξηγηθούν αι φάσεις της εξελίξεως του Σαρτρ. Ένα άσχημα και πρόωρα ωριμασμένο παιδί αφέθη εις πολύ μικράν ηλικίαν να δημιουργήση μέσα εις την οικογενειακήν του βιβλιοθήκην ένα κόσμον εντελώς ιδικόν του, εις τον οποίον αι λέξεις ήσαν περισσότερον πραγματικαί από τα πράγματα. Ήτο ένα ακραίον παράδειγμα του Ευρωπαίου διανοουμένου που ζη μέσα εις την γλώσσα. Εκεί έχουν την πηγήν των αι προσπάθειαι της ωρίμου ηλικίας του, που τον εγέμιζαν αηδίαν διά τον εαυτόν του, να προσδέση το έργον του εις τον κόσμον της δράσεως και της πολιτικής συνεπείας. Κατά μεταπολεμικά ο Σαρτρ, ως εκπρόσωπος του υπαρξισμού, κατέστη η συνείδησις της νεωτέρας γενιάς της Γαλλίας. Το δόγμα του ήτο το δόγμα της αιωνίας δυνατότητος εκλογής· ότι λόγου χάριν ένας υγιής γάμος πρέπει να βασίζεται επί της καθημερινής αποφάσεως εκάστου των μερών όπως συνεχίση τον δεσμόν. Ως εκ πεποιθήσεως άθεος, έθεσεν εις εαυτόν το καθήκον να οικοδομήση μίαν ηθικήν διά την εποχήν του, βασιζομένην επί των κατηγοριών της «καλής πίστεως», ως κριτηρίου πάσης ανθρωπίνης ενεργείας.
Εις την Αγγλίαν υπήρχε πάντοτε κάποια υποψία εναντίον του Σαρτρ ως φιλοσόφου έχοντος το χάρισμα των αστόχων εκφράσεων. Και ενίοτε η υποψία αυτή ήτο βάσιμος – όπως εις την περίπτωσιν του απολογητικού έργου περί του Ζενέ, εις το οποίον ο Ζενέ τού χρησιμεύει απλώς ως πρόσχημα διά να αναπτύξη έναν αντιαστικόν κώδικα αξιών. Αλλά εάν η διάνοια ωδήγησε τον Σαρτρ εις μιλτωνικούς παραλογισμούς, είναι τόσον επιδέξιος τεχνίτης του λόγου, ώστε να μη επιτρέψη να συμβή τούτο εις τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά του έργα.
Ως δραματουργός είναι εις εκ των πλέον δεξίων τεχνιτών της Ευρώπης.
Εις το έργον του «Μύγες» (το οποίον δύναται να θεωρηθή ως εν κλασσικόν υπαρξιστικόν έργον του θεάτρου) υπερέβη τον Ζιρωντού, τον Ζιντ και άλλους εις την επιδέξιαν προσαρμογήν του κλασσικού μύθου εις τα σύγχρονα ενδιαφέροντα. Το σαλίνι της δευτέρας Αυτοκρατορίας εις το έργον του «Κεκλεισμένων των θυρών» είναι η πλέον πειστική εικών κολάσεως εις την σύγχρονον λογοτεχνίαν και εις τον «Νεκράσωφ» ο Σαρτρ παρεμβάλλει σοβαράν πολιτικήν επιχειρηματολογίαν μέσα εις τα πλαίσια της φάρσας. Εξ όλων των θεατρικών του καινοτομιών, αυτή είναι ίσως εκείνη, την οποίαν θα επεθύμει να ίδη κανείς υιοθετουμένην και υπό άλλων συγγραφέων.
Η Καθημερινή, 24 Οκτωβρίου 1964
Μάρκες: «Το βραβείον έπρεπε να δοθεί εφέτος στον Μπόρχες»
ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ (Ασσ. Πρες).— Ξεφεύγοντας από την παράδοση των τελευταίων χρόνων που ήθελε το Νομπέλ Λογοτεχνίας να απονέμεται σε αγνώστους σχετικά συγγραφείς, γνωστούς μόνο στους φιλολογικούς κύκλους των πατρίδων τους, η Σουηδική Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων αποφάσισε χθες να απονείμει το βραβείο για το 1982 στον διάσημο Κολομβιανό συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, παγκόσμια γνωστό από το μυθιστόρημά του «Εκατό χρόνια μοναξιάς». Ανακοινώνοντας την απόφαση αυτή, η 18μελής Ακαδημία τόνισε ιδιαίτερα πως ο Γκαρσία Μάρκες βραβεύεται «για τα μυθιστορήματα και τις μικρές ιστορίες του, όπου το φανταστικό και το πραγματικό συνδυάζονται για να δώσουν μια πλούσια σύνθεση, η οποία αντανακλά τη ζωή και τις διαμάχες μιας ολόκληρης ηπείρου».
και Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας (AP Photo/P. W. Hamilton).
Ο 54χρονος συγγραφέας, που προτίμησε να αυτοεξοριστεί το 1954 από τη χώρα του και να ζήσει στη Γαλλία, στην Ισπανία και στο Μεξικό, εξακολουθεί πάντα να εργάζεται ως δημοσιογράφος και έχει γίνει πολλές φορές στόχος απειλών εκ μέρους δεξιών τρομοκρατικών στοιχείων, λόγω των προοδευτικών αντιλήψεών του και της υποστηρίξεώς του προς το καθεστώς του Φιντέλ Κάστρο της Κούβας.
Ο Μάρκες είχε επιστρέψει τα τελευταία χρόνια στην πατρίδα του, αλλά προ μηνών κινδύνευσε να δολοφονηθεί από ακροδεξιά στοιχεία. Με τη βοήθεια του Μεξικανού πρέσβυ στην Μπογκοτά φυγαδεύθηκε στην Πόλη του Μεξικού, όπου και έχει εγκατασταθεί.
Στη διάρκεια των πολύχρονων αυτοεξοριών του, ο Γκαρσία Μάρκες έγραψε περίπου 20 μυθιστορήματα και μικρές ιστορίες, από τις οποίες οι περισσότερες έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Η μεγάλη επιτυχία ήλθε το 1967 με τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς», το βιβλίο που περιγράφει τη ζωή της οικογένειας του συγγραφέα στη μικρή πολίχνη Αρακατάκα («Μακόντο», όπως αναφέρεται στο βιβλίο), που μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες και πούλησε περισσότερα από πέντε εκατομμύρια αντίτυπα. Από το 1955, που εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο, τα πιο γνωστά έργα του Γκαρσία Μάρκες ήταν «Το φθινόπωρο του Πατριάρχη» (1975), «Κανείς δεν γράφει για τον Συνταγματάρχη» (1961), «Στην κακιά ώρα» (1962) και πρόσφατα το «Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου», το οποίο έχει μεταφραστεί σε 30 και πλέον γλώσσες, ελάχιστο καιρό μετά την κυκλοφορία του.
Επηρεασμένος από τους Αμερικανούς συγγραφείς Έρνεστ Χεμινγουαίη και Ουίλλιαμ Φώκνερ, αλλά και την προσωπικότητα του Φιντέλ Κάστρο, ο Κολομβιανός συγγραφέας γράφει τα βιβλία του σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά η προεργασία κρατάει πολλά χρόνια. Τα «100 χρόνια μοναξιάς» γράφτηκαν μέσα σε 23 μήνες, αλλά η προεργασία κράτησε 16 χρόνια. Η προεργασία για το τελευταίο του βιβλίο κράτησε 30 ολόκληρα χρόνια.
Ο ίδιος ο Γκαρσία Μάρκες, που σήμερα ζει σε μια σχεδόν οχυρωμένη βίλλα στα προάστια του Μέξικο Σίτυ, έχει κατηγορηθεί ως «δογματικός, φιλοσοβιετικός μαρξιστής». Ο συγγραφέας δεν αποκρύπτει τη συμπάθειά του στο κουβανικό καθεστώς, αλλά έχει πολλές φορές τονίσει ότι καταδικάζει τη σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία. Στα βιβλία του δεν κάνει πολιτική, εκτός από την αναφορά στην πάλη των πτωχών εναντίον των πλουσίων.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο νέος νομπελίστας δεν τρέφει καμιά εκτίμηση για το βραβείο του, το οποίο θεωρεί ως «δυστυχία» για έναν συγγραφέα. Σε συνέντευξή του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Κορριέρε ντέλλα Σέρα» και φυσικά είχε ληφθεί πριν από τη βράβευσή του, ο Μάρκες εξέφραζε τη βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται να είναι αυτός ο «εκλεκτός» της Σουηδικής Ακαδημίας, καθώς είναι πλέον πολύ γνωστός για να βραβευτεί. Ακόμη, ο Γκαρσία Μάρκες πρόσθεσε πως για τον ίδιο μια τέτοια βράβευση θα ήταν «δυστυχία», αφού θα στεκόταν εμπόδιο στην ιδιωτική ζωή και γαλήνη του.
«Όταν θα μάθετε ποιος είναι ο φετεινός βραβευμένος», είπε χαρακτηριστικά στους Ιταλούς δημοσιογράφους, «εγώ θα κοιμάμαι μακαρίως. Δώστε του λοιπόν και τα δικά μου συγχαρητήρια. Και πέστε του πως δεν το ζηλεύω καθόλου που θα πρέπει να εμφανιστεί με φράκο, κάτι που εγώ δεν κάνω ποτέ».
Όταν αργά χθες το βράδυ οι δημοσιογράφοι κατόρθωσαν να μιλήσουν με τον Γκαρσία Μάρκες στο σπίτι του στο Μέξικο Σίτυ, ο συγγραφέας δήλωσε ότι «δεν το πιστεύει ακόμη και είναι έκπληκτος» από τη βράβευσή του. Ο 54χρονος δημιουργός δήλωσε χαρακτηριστικά ότι δεν είναι ακόμη τόσο γέρος ώστε να τιμηθεί με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, αφού σε όλη την ιστορία του θεσμού νεώτερός του ήταν μόνο ο Αλμπέρ Καμύ. Αντίθετα, απέτισε φόρο τιμής στον 83χρονο Αργεντινό συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Τονίζοντας ότι αυτός έπρεπε να είναι φέτος ο νικητής για το μεγάλο έργο του!
Χωρίς να χάσει ούτε στιγμή το χιούμορ του, ο Γκαρσία Μάρκες ρώτησε τους δημοσιογράφους αν κανένας από αυτούς ανήκει στη CΙΑ, γιατί θα τον ενδιέφερε η γνώμη αυτής της υπηρεσίας για τη βράβευσή του! Ακόμη πρόσθεσε ότι έχει να διαβάσει τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» από τότε που διόρθωνε τα χειρόγραφα και δεν ξέρει αν τώρα μπορεί να βρει το κουράγιο να διαβάσει κανονικά το βιβλίο του…
Δεν είναι πάντως γνωστό τι θα γίνει με το χρηματικό ποσό των 11,5 εκατομμυρίων δραχμών περίπου που συνοδεύει το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Σε όλες τις ανάλογες βραβεύσεις του μέχρι σήμερα ο Γκαρσία Μάρκες μοίραζε τα χρήματα σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, τονίζοντας ότι αυτός γράφει από χόμπυ.
Η Καθημερινή, 22 Οκτωβρίου 1982
Λουίτζι Πιραντέλλο: Ο τιμημένος του Νομπέλ
Κατά το χθεσινόν το βραβείον Νομπέλ διά την φιλολογίαν απενεμήθη εις τον Πιραντέλλο. Ο Λουδοβίκος Πιραντέλλο εγεννήθη εις το Τζιρτζέντι της Σικελίας το 1867. Εσπούδασεν εις την Σικελίαν και εις ηλικίαν 19 ετών εστάλη εις την Ρώμην, εγγραφείς εις την φιλολογικήν σχολήν του Πανεπιστημίου. Αποφοιτήσας του Πανεπιστημίου της Ρώμης μετέβη εις την Μπον της Γερμανίας προς τελειοποίησιν των φιλολογικών του σπουδών. Επιστρέψας εις την Ρώμην εις ηλικίαν 31 ετών προσελήφθη ως καθηγητής εις το Ανώτερον Παρθεναγωγείον όπου εδίδαξε μέχρι του 1923.
Φοιτητής ακόμη εξέδωκεν εις τόμον υπό τον τίτλον «Η ηδονή του πόνου», τους πρώτους στίχους του, έπειτα το 1891 εδημοσίευσε το ποίημα «Το Πάσχα», το 1895 τας «Ελεγείας του Ρήνου» καθώς και μετάφρασιν των «Ρωμαϊκών ελεγειών» του Γκαίτε. Φίλοι του, οι οποίοι διείδον εις τα ποιήματά του αφηγηματικόν και δραματικόν τάλαντον, παρεκίνησαν τον νεαρόν ποιητήν να επιδοθή εις το διήγημα, διά το οποίον, ως έλεγον, ήτο καλύτερον προετοιμασμένος εκ φύσεως ή διά την ποίησιν. Το 1894 εδημοσίευσε το πρώτον διήγημά του «Η εξαιρεθείσα», το οποίον έκαμε ζωηράν εντύπωσιν θεωρηθέν τολμηρόν εις τον τρόπον, διά του οποίου επραγματεύετο το θέμα του. Ηκολούθησε το μυθιστόρημά του «Ο κύκλος» και πλείστα διηγήματα και μυθιστορήματα, μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημά του «Ο μακαρίτης Ματθίας Πασκάλ», δημοσιευθέν το 1904 και μεταφρασθέν εις πολλάς γλώσσας.
Μολονότι το μυθιστόρημα τούτο έσχε μεγάλην δημοσιότητα πρέπει να σημειωθή ότι οι κριτικοί είχον σοβαράς επιφυλάξεις διά την τεχνοτροπίαν του συγγραφέως, μερικοί δε έφθασαν να είπουν ότι αύτη είναι μίμησις της τέχνης των βορείων, καθόλου αντιπροσωπευτική της χώρας εις την οποίαν εγεννήθη, εστερημένη αισθήματος, ψυχρά, τεχνητή. Ο Πιραντέλλο διά σειράς άρθρων του ημύνθη, εκθέτων τας αντιλήψεις του επί της τέχνης και εξηγών την τεχνοτροπίαν του.
Εκείνο εν τούτοις το οποίον επαγίωσε την φήμην του Πιραντέλλο υπήρξε το θέατρον. Προ εικοσαετίας ο Σικελός θεατρικός συγγραφεύς Νίνο Ματρόλιο έπεισε τον μυθιστοριογράφον όπως δραματοποιήση εις μονόπρακτον θεατρικόν έργον το διήγημά του «Το δάγκωμα». Τούτο παρασταθέν από σκηνής έσχε μεγάλην επιτυχίαν μεταξύ των νέων και των εκδηλούντων τάσεις νεωτεριστικάς. Οι θεατρικοί όμως κριτικοί και τότε και αρκετά έτη βραδύτερον δεν ηνείχοντο τον επαναστάτην τούτον συγγραφέα όπως τον απεκάλουν, ο οποίος ήρχετο να εκθρονίση τον βασιλεύοντα τότε εις το ιταλικόν θέατρον Γαβριήλ Δαννούντσιο. Ο Πιραντέλλο δεν ανεγνώριζε τα είδωλα αυτά, τα οποία ήρχετο να ανατρέψη, κατώρθωσε δε, βοηθούσης και της φήμης του εις το εξωτερικόν, η οποία ολονέν ηπλούτο περισσότερον, να κατακτήση το θεατρικόν πεδίον, εκτοπίσας εν τέλει τον Δαννούντσιο.
Από του 1917 οπότε έδωσε το πρώτον τρίπρακτον έργον του «Αν όχι έτσι» αφωσιώθη τελείως εις το θέατρον συγγράψας πλείστα έργα, τα περισσότερα των οποίων μετεφράσθησαν και εις διαφόρους γλώσσας και επαίχθησαν εις τα διάφορα θέατρα του κόσμου. Μεταξύ των έργων τούτων περιλαμβάνονται τα εξής: «Έτσι είνε, αν έτσι νομίζετε», ο «Άνθρωπος, το κτήνος και η αρετή», «Μα δεν είναι σοβαρό πράγμα», «Όπως πρώτα, καλύτερα από πρώτα», «Εξ πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», «Ο Ηλίθιος», «Ερρίκος Θ’», «Να ντύσουμε τους γυμνούς», «Η ζωή που σούδωσα», «Το άλλο παιδί», «Η Ηδονή της τιμιότητος» κ.λπ.
Τα χαρίσματα, τα οποία μαρτυρούν τα διηγήματα και μυθιστορήματά του ο συγγραφεύς εύρε την ευκαιρίαν να εκμεταλλευθή περισσότερον εις τα θεατρικά του έργα. Ο διάλογός του είνε ζωηρός, ζωντανός, κάτω δε από την δεικτικήν ειρωνείαν του υπάρχει αληθινός πόνος ανθρώπινος. Θα ημπορούσε να είπη κανείς ότι όλα τα θεατρικά έργα του Πιραντέλλο είνε δραματικαί κωμωδίαι, περιέχουσαι το δραματικόν στοιχείον, το οποίον περικλείει πάντοτε η αληθινή σάτυρα.
Το 1915 ο Πιραντέλλο ίδρυσεν εις την Ρώμην ίδιον θέατρον με ίδιον θίασον, εξ εκλεκτών Ιταλών ηθοποιών διά την αναβίβασιν των έργων του. Ο ίδιος εδίδασκε τους ηθοποιούς και εξετέλει επίσης χρέη σκηνοθέτου. Πλην των ιδικών του ανεβίβαζεν επίσης και άλλα ιταλικά ή ξένα έργα συμφωνούντα με την τεχνοτροπίαν του. Το 1926 κατήρτισεν ειδικόν θιάσον, εις τον οποίον έλαβον μέρος και ξένοι καλλιτέχναι, και περιώδευσε πολλάς χώρας της Ευρώπης, τυχών παντού ενθουσιώδους υποδοχής. Ο Πιραντέλλο είχε γίνει παντού μόδα.
Κατά την ίδρυσιν της Ιταλικής Ακαδημίας το 1929 εξελέγη μεταξύ των πρώτων ακαδημαϊκών. Εκ των έργων του Πιραντέλλο επαίχθησαν εις την Ελλάδα το «Εξ πρόσωπα ζητούν συγγραφέα» και το «Έτσι είνε, αν έτσι νομίζετε».
Η Καθημερινή, 10 Νοεμβρίου 1934
Τ. Σ. Έλιοτ
Λονδίνον, 4. (Ιδ. υπ.).— Καθ’ α μεταδίδεται εκ Στοκχόλμης η Σουηδική Ακαδημία των Γραμμάτων συνελθούσα σήμερον το απόγευμα εις ειδικήν συνεδρίασιν απένειμε το Βραβείον Νομπέλ διά την φιλολογίαν εις τον αμερικανικής καταγωγής και από του 1927 πολιτογαφηθέντα Άγγλον ποιητήν κ. Τόμας Σ. Έλιοτ. Ο κ. Έλιοτ εξεπαιδεύθη εις τα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ, της Σορβόννης και της Οξφόρδης.
Ο Θωμάς Στερν Έλιοτ εγεννήθη το 1888 εις το Μιζούρι των Ην. Πολιτειών και ηκολούθησε μαθήματα εις το Χάρβαρντ, εις την Οξφόρδην και κατόπιν εις την Σορβόννην. Εις την Αγγλίαν εγκατεστάθη το 1915 και απέκτησε την αγγλικήν υπηκοότητα το 1927. Επί αρκετά έτη ειργάσθη ως υπάλληλος εις μίαν Τράπεζαν του Λονδίνου, εξέδωκε ένα αυστηρότατα λογοτεχνικόν περιοδικόν, το «Κριτήριον», και όταν έγινεν ευρύτερον γνωστός, διωρίσθη διευθυντής του εκδοτικού οίκου «Φέιμπερ και Φέιμπερ». Ολίγον προ του 1910 εδημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα ο Έλιοτ. Ήσαν ποιήματα που παρουσίαζαν ήδη, και ως μορφή και ως περιεχόμενον, κάτι νέον, δεν είλκυσαν εν τούτοις την προσοχήν των λογοτεχνικών κύκλων. Ηκολούθησαν και άλλα ποιήματα, έως ότου με το εκτενές ποίημά του «Η Έρημη Χώρα», το οποίον εδημοσιεύθη το 1922, ο Έλιοτ διά μιας κατέκτησε και το αγγλικόν και το διεθνές φιλολογικόν κοινόν. Η πρωτοτυπία του εκτενούς αυτού ποιήματος, με τα διαλογικά του μέρη, τα γεμάτα από λέξεις της κοινοτέρας καθημερινής χρήσεως, με τας συχνάς παρεμβολάς στίχων άλλων ποιητών και στοιχείων μυθολογικών, θρησκευτικών, φιλοσοφικών, ειλημμένων από όλας τας φιλολογίας του κόσμου, ήτο πρόδηλος. Και πρόδηλος ήτο και ο προσωπικός τόνος του έργου, ο οποίος απηχεί όλην την πικρίαν, την απογοήτευσιν, την ψυχικήν και πνευματικήν διάλυσιν του συγχρόνου ανθρώπου.
Την «Έρημη Χώρα» –την οποίαν μετέφρασεν εις την γλώσσαν μας ο ποιητής κ. Γ. Σεφέρης– ηκολούθησε ποικίλη και αφθονωτάτη παραγωγή, κυρίως ποιητική και κριτική. Εις την ποιητικήν παραγωγήν του Έλιοτ εξέχουσαν θέσιν κατέχουν «Το Ταξίδι των Μάγων», «Το Τραγούδι για τον Συμεών», το «Γερόντιον», «Η Τετάρτη των Νεκρών», η «Μαρίνα», ο «Εγωιστής», η «Θριαμβευτική Πορεία» και τα «Λόγια για τη Μουσική». Το τελευταίον ποιητικόν έργον του Έλιοτ είναι τα «Τέσσαρα Κουαρτέττα», έργον εκτάκτως πυκνής και σοφής τέχνης, όπου, κατά τους σχολιαστάς του, ο διάσημος ποιητής ηθέλησε να χρησιμοποιήση εις την ποίησιν τεχνικήν ανάλογον εκείνης που μετεχειρίσθη εις τα περίφημα κουαρτέττα του ο Μπετόβεν.
Εις την ποιητικήν δημιουργίαν του πρέπει να καταταχθούν και τα θεατρικά έργα του Έλιοτ, ο «Βράχος» («έργον παγανιστικόν», εξηγεί ο συγγραφεύς), το «Έγκλημα εις την Μητρόπολιν» και «Η Οικογενειακή Συγκέντρωσις». Πράγματι τα έργα αυτά δεν έχουν καμμίαν σχέσιν με το σύγχρονον κοινωνικόν ή ρεαλιστικόν δράμα, αλλ’ είναι έργα εμπνευσμένα από βαθύ και καθαρόν ποιητικόν υλικόν, και τα οποία χαρακτηρίζονται ως μία από τας πλέον ρωμαλέας σημερινάς προσπαθείας διά την αναγέννησιν του ποιητικού δράματος, του στηριζομένου εις την εκμετάλλευσιν των μεγάλων ανθρωπίνων στοιχείων που περικλείουν ο μύθος και η ιστορία.
Αφθονωτέρα όμως και από την ποιητικήν και από την δραματικήν είναι η κριτική παραγωγή του Θ. Σ. Έλιοτ. Έγραψεν άπειρα δοκίμια και άρθρα επί όλων των σπουδαίων λογοτεχνικών θεμάτων. Ως σημαντικώτερα εξ αυτών θεωρούνται τα δοκίμιά του διά τον Ντάντε, το «Τι είναι ο Κλασικός», «Η Μουσική της Ποιήσεως», αι μελέται του διά τον Μπάυρον, τον Μίλτωνα, τον Μαριβώ, τον Κίπλιγκ, τον Μπωντλαίρ, τον Πασκάλ, γιά την μετρικήν και την ποίησιν του Έσδρα Πάουντ, τα δοκίμια περί ποιήσεως και κριτικής, τα τρία δοκίμια διά την αγγλικήν ποίησιν του 17ου αιώνος, τα «Ελισαβετιανά Δοκίμια», τα «Δοκίμια Παλαιά και Νέα», η «Ιδέα της Χριστιανικής Κοινωνίας», τα δοκίμια επιγραφόμενα «Μετά τους Παράξενους Θεούς». Ας προστεθή ότι ο Έλιοτ, τέλειος γνώστης της γαλλικής φιλολογίας και γλώσσης, έγραψε, νέος, και μερικά γαλλικά ποιήματα και μετέφρασε το πολύστιχον «Φίδι» του Βαλερύ.
Εις όλα αυτά τα δοκίμια που δείχνουν το τεράστιον πνευματικόν πλάτος του Έλιοτ, είναι εγκατεσπαρμέναι ιδέαι, σκέψεις, απόψεις που φωτίζουν με εντελώς νέον φως τα εξεταζόμενα ζητήματα και όπου, μέσα εις την ποικιλίαν των θεμάτων, αισθάνεται κανείς την σταθεράν άνοδον ενός πνεύματος και την ενότητά του. Έπειτα από την εικόνα της ψυχικής και πνευματικής διαλύσεως του συγχρόνου ανθρώπου που έδωσε με τα πρώτα του ποιήματα, και ιδίως με την «Έρημη χώρα», ο Έλιοτ αγωνίζεται διά να εύρη τας ρίζας και τας βασικάς προϋποθέσεις μιας ανασυνθέσεως. Αι ρίζαι αυταί είναι η παράδοσις και ο καθολικισμός. Διά τον Έλιοτ σωτηρία χωρίς τον Χριστιανισμόν, Χριστιανισμόν αναβαπτισμένον εις τας παλαιάς αγνάς του πηγάς, χωρίς τον καθολικισμόν πλέον συγκεκριμένα, δεν υπάρχει. Και δεν ημπορεί να υπάρξη και βιώσιμος λογοτεχνία, όταν αποσπασθή από την μεγάλην κλασικήν παράδοσιν, η οποία εδημιούργησε τον ευρωπαϊκόν πολιτισμόν και εξακολουθεί να τον τρέφη και να τον συντηρή.
Η προσωπικότης του Έλιοτ επεβλήθη από πολλού εις την Αγγλίαν και εις όλον τον κόσμον. Μελέται διά το έργον του εκδίδονται καθημερινώς και τα ποιήματα, τα δοκίμια, τα θεατρικά του έργα μεταφράζονται εις όλας τας γλώσσας. Εκτός από του Κλωντέλ κανένα άλλο όνομα ποιητικό δεν έχει σήμερα την αίγλην και την ακτινοβολίαν του ιδικού του. Είναι ένας πνευματικός άνθρωπος πρώτου αναστήματος, ένας ποιητής ο οποίος πραγματικώς «εκόμισε» κάτι νέον και ήνοιξε νέους δρόμους εις την ποίησιν. Την διπλήν αυτήν αξίαν, τιμούν οι Σουηδοί ακαδημαϊκοί που τού απένειμαν το φιλολογικόν Νομπέλ του 1948.
Η Καθημερινή, 5 Νοεμβρίου 1948
