Τον Οκτώβριο του 1973, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο φιλελευθεροποίησης του χουντικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου, δρομολογώντας το λεγόμενο «πείραμα Μαρκεζίνη». Στράφηκε, λοιπόν, προς τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, πολιτικό με μακρά σταδιοδρομία στον Ελληνικό Συναγερμό, στην Ένωση Κέντρου και μετέπειτα στο Κόμμα των Προοδευτικών, προκειμένου ο τελευταίος να αναλάβει την πρωθυπουργία, «πολιτικοποιώντας» έτσι την «επανάσταση» και «εκδημοκρατίζοντας» το καθεστώς.
Πέρα από την «αποκατάσταση» του κοινοβουλευτισμού, η φιλελευθεροποίηση στόχευε ουσιαστικά στη νομιμοποίηση ενός ήδη θεσμοθετημένου μοντέλου εξουσίας. Βασικότερος σκοπός της ήταν η διαφύλαξη του στρατού ως ενός αυτόνομου, κυρίαρχου και καθοριστικού κέντρου εξουσίας μέσα στην κατ’ επίφασιν δημοκρατία που θα εξασφάλιζε η λειτουργία της Βουλής και άρα η αντιπροσώπευση του λαού στην πολιτική διαδικασία.
Πρόθεση του Μαρκεζίνη ήταν να οδηγήσει τη χώρα σε ελεύθερες εκλογές μετά την αναθεώρηση του «Συντάγματος» του 1973 (με την οποία περιορίζονταν οι εκτεταμένες αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας), ωστόσο οι πολιτικοί ηγέτες της αντιπολίτευσης δεν εμφανίστηκαν πρόθυμοι να συμμετάσχουν στις εκλογές, δηλώνοντας ότι το κοινοβούλιο θα ήταν «ευνουχισμένο» και στην ουσία δεν θα μπορούσε να λαμβάνει αποφάσεις. Βέβαια, όπως φάνηκε από άρθρο του Γεώργιου Ράλλη στη «Βραδυνή», η αποχή της αντιπολίτευσης από τις εκλογές θα δικαιολογούνταν μόνο αν το καθεστώς Παπαδόπουλου αρνούνταν να τηρήσει και να διαφυλάξει τους κανόνες διεξαγωγής ελεύθερων εκλογών. Εν τέλει, προσωπικότητες όπως ο Αβέρωφ, ο Νόβας και ο Στεφανόπουλος στήριξαν την προσπάθεια του Μαρκεζίνη. Στο μεταξύ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος βρισκόταν στο Παρίσι, δεν έκανε απολύτως καμία δήλωση, αλλά έδειχνε να αμφιβάλλει σχετικά με τις πιθανότητες επιτυχίας του «πειράματος».
Πάντως, το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζε το «πείραμα Μαρκεζίνη» ήταν η στάση του ίδιου του στρατού και των στελεχών του καθεστώτος. Παρότι ο Παπαδόπουλος είχε φροντίσει να παραγκωνίσει τους υπόλοιπους συμπραξικοπηματίες του, συγκεντρώνοντας την εξουσία στα χέρια του, δεν είχε καταφέρει να κάνει τον ίδιο με τον «αόρατο δικτάτορα», τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη, διοικητή της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (ΕΣΑ) τον καιρό της δικτατορίας. Ο Ιωαννίδης είχε καταφέρει να επεκτείνει τα δίκτυα πληροφόρησης και ελέγχου του στις Ένοπλες Δυνάμεις, ενώ παρακολουθούσε στενότατα τις κινήσεις του ίδιου του Παπαδόπουλου καθώς και των κοντινών του συνεργατών. Απ’ ό,τι φαίνεται, ο Παπαδόπουλος είχε προσπαθήσει επανειλημμένως να αποδυναμώσει, ακόμη και να αποστρατεύσει τον Ιωαννίδη, αλλά οι εντονότατες αντιδράσεις του τελευταίου ματαίωσαν αυτά τα σχέδια.
Στην πραγματικότητα, η τροπή που είχε λάβει η «επανάσταση» δεν έβρισκε σύμφωνους τους κατώτερους, κυρίως, αξιωματικούς: η ανακήρυξη του Παπαδόπουλου σε Πρόεδρο της Δημοκρατίας μετά το «δημοψήφισμα» του Ιουλίου και η προοπτική διαιώνισης της παρουσίας του σε αυτή τη νευραλγική θέση (το «Σύνταγμα» του 1973 προέβλεπε επταετή θητεία, δηλαδή έως το 1980), έβρισκαν αντίθετους τους αξιωματικούς που θεωρούσαν ότι οι κινήσεις φιλελευθεροποίησης του Παπαδόπουλου ήταν «προδοσία της Επαναστάσεως». Ο Ιωαννίδης είχε φροντίσει να εξασφαλίσει την υποστήριξη εκείνων των δυσαρεστημένων αξιωματικών ανώτερης και κατώτερης βαθμίδας, πράγμα που αποδείχθηκε αποφασιστικότατος παράγοντας στην εξέλιξη των γεγονότων που ακολούθησαν.
Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη έμελλε να είναι βραχύβια – είχε μόνο 49 ημέρες ζωής. Η κλιμάκωση των αντιδράσεων των φοιτητών, που είχαν ξεκινήσει από τις αρχές του 1973, οδήγησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και στη βίαιη καταστολή της από το δικτατορικό καθεστώς. Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη εισηγήθηκε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Παπαδόπουλο την κήρυξη στρατιωτικού νόμου. Όπως φάνηκε αργότερα, ο Παπαδόπουλος, εκμεταλλευόμενος τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κινητοποίησε στρατιωτικές μονάδες από όλη την Ελλάδα, το μέγεθος των οποίων δεν δικαιολογούνταν από τα γεγονότα των ημερών, σε μια προσπάθεια να ανακτήσει τον έλεγχο του στρατού. Επίσης, η κήρυξη του στρατιωτικού νόμου στις 17 Νοεμβρίου μπορεί να θεωρηθεί ως η ύστατη προσπάθεια του Παπαδόπουλου να εμποδίσει οποιαδήποτε ενέργεια του στρατού εναντίον του.
Όπως αποδείχθηκε, όμως, οι κινήσεις του ήταν μάταιες, καθώς ο Ιωαννίδης έθεσε σε εφαρμογή το από καιρό οργανωμένο σχέδιο ανατροπής του Παπαδόπουλου, τον οποίο έπιασε κυριολεκτικά στον ύπνο στις 25 Νοεμβρίου. Το «πείραμα Μαρκεζίνη» είχε αποτύχει παταγωδώς, και η χώρα πέρασε στην επόμενη δικτατορία, αυτή τη φορά υπό τον Ιωαννίδη, η οποία διήρκεσε οκτώ κρίσιμους μήνες.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης