Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, πολλοί γιατροί ήρθαν από διάφορες χώρες στην Ελλάδα ως εθελοντές ειδικοί απεσταλμένοι για να βοηθήσουν τους αγωνιζόμενους Έλληνες. Μεταξύ άλλων, ο Αμερικανός Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου, ο Γερμανός Χάινριχ Τράιμπερ και οι Γάλλοι Μπαϊγύ, Ντιμόντ, Μπερναντί ήρθαν ως εθελοντές, ενώ ο Ελβετός Λουί-Αντρέ Γκος ήρθε ως απεσταλμένος του φιλελληνικού κομιτάτου της Γενεύης. Ο Τράιμπερ παρέμεινε στην Ελλάδα έως τον θάνατό του και τιμήθηκε με τους τίτλους του αρχίατρου του ελληνικού στρατού και του επίτιμου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ οι υπόλοιποι φιλέλληνες γιατροί επέστρεψαν στις πατρίδες τους, χωρίς να σταματήσουν τη φιλελληνική δραστηριότητά τους.
Η Καθημερινή δημοσίευσε πέντε αφιερώματα την περίοδο 1985-1989 για τον «υγειονομικό φιλελληνισμό», με τις υπογραφές των Σπύρου Μαρκέτου και Αριστοτέλη Σταυρόπουλου, όπου περιγράφεται η συμβολή των αλλοεθνών γιατρών στην Επανάσταση, τόσο από την πρώτη γραμμή όσο και από τα χειρουργεία στα μετόπισθεν και τα νοσοκομεία στις διάφορες πόλεις.
Στο ανά χείρας ένθετο παρουσιάζονται οι γενναίοι γιατροί που έζησαν και κατέγραψαν την Έξοδο του Μεσολογγίου, φρόντισαν τον πληγωμένο Γεώργιο Καραϊσκάκη και εκτέλεσαν από κοινού με άλλους τη νεκροτομή και ταρίχευση του Λόρδου Βύρωνα.
Ένας Αμερικανός χειρουργός με φουστανέλλα στον Αγώνα
Ο Samuel Howe γεννήθηκε στη Βοστώνη (1801). Οι πρόγονοί του ήταν αγωνιστές του απελευθερωτικού αγώνα των Αμερικανών και η οικογένειά του είχε εμπορικές επιχειρήσεις. Ο ίδιος, όμως, σπούδασε, αρχικά στο Πανεπιστήμιο του Μπράουν και αμέσως μετά στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ απ’ όπου ανακηρύχθηκε διδάκτορας της Ιατρικής (1824). Τα επιστημονικά και τα πνευματικά του ενδιαφέροντα ήταν η Ιατρική και η Φιλολογία. Και η λογοτεχνική του προτίμηση ήταν τα ποιήματα του Βύρωνα…
Η αφορμή, που οδήγησε το νεαρό γιατρό στην ηρωική απόφαση, να έλθει από την άλλη όχθη του Ατλαντικού στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπου παρέμεινε την κρίσιμη περίοδο 1824-1830, ασφαλώς δεν ήταν μία! Η εσωτερική του παρόρμηση «ενεργοποιήθηκε» από πολλούς εξωτερικούς παράγοντες. Ενδεικτικά σημειώνουμε μερικούς από τους πιο χαρακτηριστικούς, που εκφράζουν το πνεύμα της εποχής του.
1. Εκείνη την εποχή ο πέμπτος πρόεδρος των ΗΠΑ James Monroe είχε διακηρύξει «πως είναι αδύνατο να βλέπει κανείς τις ταλαιπωρίες που υφίσταται η Ελλάδα, χωρίς να συγκινείται βαθύτατα…» Και ο νεαρός συμπατριώτης του δεν μπορούσε να μείνει ένας απλός θεατής!
2. Εκείνη την εποχή η Βοστώνη ήταν το «λίκνο» του αμερικανικού φιλελληνισμού. Ο γνωστός ελληνιστής και φίλος του Αδαμαντίου Κοραή, Edward Everett, είχε αφυπνίσει την κοινή γνώμη, επηρέαζοντας τις φιλελληνικές αντιλήψεις του νεαρού επιστήμονα με την βαθιά ελληνολατρεία και την ανόθευτη δημοκρατική σκέψη!
3. Εκείνη την εποχή η αναγγελία του θανάτου του Βύρωνα στο Μεσολόγγι κυριολεκτικά συγκλόνισε τον Howe, επιταχύνοντας την ενδόμυχη επιθυμία του να προσχωρήσει ενεργά στο επαναστατικό φιλελληνικό κίνημα.
Το «όνειρο» του Αμερικανού φιλέλληνα πραγματοποιήθηκε, ύστερα από μία μικρή Οδύσσεια, στις αρχές του 1825, όταν αποβιβάστηκε στο «Γιβραλτάρ του Αιγαίου», όπως συνήθιζε να ονομάζει το Κάστρο της Μονεμβασίας. Η προσαρμογή του στις ελληνικές άθλιες συνθήκες και στις αντιξοότητες του επαναστατικού αγώνα ήταν άμεση και, ευτυχώς, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και συνέπειες!
Έτσι, αμέσως, φόρεσε… φουστανέλλα και πολύ σύντομα ορίστηκε χειρουργός στο στράτευμα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, που, μαζί με τον πρόεδρο του Εκτελεστικού Γεώργιο Κουντουριώτη, προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ στη Μεσσηνία. Βοήθησε στην ίδρυση ενός προσκαίρου νοσοκομείου και μιας υπηρεσίας για τη μεταφορά των τραυματιών. Και ακολούθησε ένα μικρό στρατιωτικό απόσπασμα, όπου, όπως αποκάλυψε ένας σύντροφός του σ’ ένα γράμμα προς τον πατέρα του Howe, «γινόταν χειρουργός όταν τελείωνε η μάχη!»
Αλλά καλύτερα να αντιγράψουμε, μεταφράζοντας μερικά δικά του κείμενα, που, πράγματι, είναι συγκλονιστικά.
«Έκανα λίγο ή καθόλου τον χειρουργό! Μοίραζα τον χρόνο μου σκοτώνοντας Τούρκους, βοηθώντας τους Έλληνες και φροντίζοντας το παστό κρέας που είχα μαζί μου! Είχα μεγάλη φυσική αντοχή. Ήμουνα δραστήριος και σκληρός. Άντεχα στις κακουχίες, την πείνα και την αϋπνία, όπως οι ορεσίβιοι στρατιώτες! Μπορούσα να κουβαλάω το όπλο μου, τη βαριά ζώνη με το γιαταγάνι και τις πιστόλες, να σκαρφαλώνω στις απόκρημνες περιοχές, να τρώγω ξυνήθρες και σαλιγκάρια ή να βαδίζω χωρίς να έχω τρόφιμα μαζί μου, και το βράδυ να πλαγιάζω στο χώμα με την τραχειά καπότα μου και να κοιμάμαι σαν κούτσουρο… Η καλή τύχη, οι ανατομικές γνώσεις μου και το σταθερό χέρι με βοήθησαν στις διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις, έτσι ώστε να αποκτήσω μία κάποια φήμη».
Όλα τα γράμματά του είναι πλημμυρισμένα από απέραντη αγάπη για την Ελλάδα. Έτσι, στα τέλη του 1825, γράφει από το Ναύπλιο, όπου ήταν χειρουργός του εκεί Πολιτικού Νοσοκομείου, πως «υπάρχει η πιθανότητα κάτι να κάνουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, ή μπορεί να κατορθώσουμε εμείς να ρίξουμε τον εχθρό στη θάλασσα. Αν, όμως, τίποτε από αυτά δεν συμβεί, για έναν οποιονδήποτε λόγο, τότε, η φτωχή Ελλάδα είναι χαμένη».
Στο ίδιο γράμμα τονίζει ότι θα ήταν λάθος του αν άφηνε την Ελλάδα, όπου έχει μοναδικές ευκαιρίες για να πλουτίσει την ιατρική εμπειρία του, συμπληρώνοντας τις άρτιες θεωρητικές γνώσεις του. Και αξίζει να επισημανθεί ιδιαίτερα η αποκαλυπτική του φράση, που φανερώνει πως το φιλελληνισμό, όπως και τον ανθρωπισμό, τον ανακαλύπτει κανείς πρώτα μέσα στον ίδιο τον εαυτό του! «Μιλώ σαν Έλληνας και αισθάνομαι κάπως έτσι…»
«Φοβάμαι –έγραφε από το Ναύπλιο, 20 μέρες αργότερα– ότι η χριστιανικότητα έχει πετάξει μακριά από τον κόσμο… Για δέκα μήνες τα μάτια της χριστιανικής Ευρώπης είχαν στραφεί πάνω στο Μεσολόγγι. Είδαν τους κατοίκους του να αγωνίζονται με τεράστιες ανισότητες απέναντι στην φρίκη του πολέμου και στο φάσμα της πείνας… Είδαν τα τείχη του κυκλωμένα από Άραβες που ούρλιαζαν για το αίμα των υπερασπιστών του και από την αναμονή να κορέσουν τις ακατονόμαστες επιθυμίες τους για τις γυναίκες και τα παιδιά του Μεσολογγίου. Όλα αυτά τα είδαν και δεν κίνησαν ένα δάκτυλο για να βοηθήσουν. Και τελικά είδαν την καταστροφή… Μια ουδέτερη πολιτική είναι αντίθετη στο χριστιανισμό και στον ανθρωπισμό…»
Ένα μήνα μετά την πτώση του Μεσολογγίου η Γενική Γραμματεία της Κυβερνήσεως τον κάλεσε να εξετάσει αρρώστους Μεσολογγίτες που είχαν καταφύγει στο Ναύπλιο, «επιστηριζομένη εις την ειλικρίνειαν του φιλελληνισμού του και γνωρίζουσα καλώς την ιατρικήν μάθησίν του».
[…] Ανεξάρτητα από τα όσα προαναφέρθησαν, η απήχηση που είχαν οι φιλελληνικές περιοδείες του ήταν μεγάλη. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ο κόσμος, «ανταποκρινόμενος στις εκκλήσεις του, έδινε όσα δεν είχε δώσει προηγουμένως». Και ότι, γυρίζοντας από το Νέο Κόσμο στο νησί της Αίγινας, ήταν ένας εντελώς διαφορετικός άνθρωπος…
«Η φλογερή νεότητα, με την αδημονία για περιπέτειες, τη βιασύνη και την αβεβαιότητα για το μέλλον, είχαν παραχωρήσει τη θέση τους σ’ έναν άνθρωπο με διαίσθηση και γνώση, με ετοιμότητα και συγκεκριμένη αποστολή…»
Το πρώτο θέαμα που αντιμετώπισε στην Αίγινα ο Howe ήταν ο μεγάλος αριθμός των ανέργων και πεινασμένων προσφύγων! Έτσι, η πρώτη σκέψη του ήταν η κατασκευή του λιμενοβραχίονα του νησιού, που είναι γνωστός με την ονομασία «ο μώλος των Αμερικάνων»! Τον απασχόλησαν, επίσης, ζωηρά τα προβλήματα των αρρώστων και των απροστάτευτων νεαρών κοριτσιών της προσφυγιάς, για τη λύση των οποίων πρότεινε τη δημιουργία ενός νοσοκομείου και ενός ορφανοτροφείου, χωρίς να βρει καμιά ανταπόκριση! Ευτυχώς, ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν απέρριψε τα σχέδιά του για μία πρότυπη «αποικία προσφύγων» στα Εξαμίλια της Κορίνθου. Και με το όραμα αυτό συνέχισε τις φιλανθρωπικές του προσπάθειες, μέχρι τις αρχές του 1830, οπότε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα για λόγους υγείας.
Μετά ένα χρόνο παραμονής στο Παρίσι επέστρεψε στη Βοστώνη, όπου είχε την τύχη να γνωριστεί με τον γιατρό J. Fisher, τον πρωτοπόρο της προστασίας των τυφλών στο Νέο Κόσμο. Η γνωριμία του αυτή τον οδήγησε στη σκέψη να ιδρύσει ένα πρότυπο ίδρυμα τυφλών, που το κατόρθωσε ύστερα από μυθιστορηματικές περιπέτειες! Πρόκειται για το φημισμένο «Ίδρυμα Perkins», στο οποίο φοίτησε η διάσημη σύγχρονη Αμερικανίδα τυφλή και κωφάλαλη Helen Keller (1880-1968). […]
Το πόσο πολύ μεγάλος φιλέλληνας ήταν ο φιλάνθρωπος γιατρός Howe καταφαίνεται από το ότι δεν ξέχασε τους μαχόμενους Έλληνες κι όταν ήταν ακόμη πολυάσχολος και ηλικιωμένος! Έτσι, η Κρητική Επανάσταση του 1866, με το μεγάλο ρεύμα των προσφύγων, ιδιαίτερα στην περιοχή της Αθήνας, στάθηκε αφορμή για να δείξει, σε ηλικία 66 χρόνων, για μια ακόμη φορά τα φιλελληνικά του αισθήματα! Ξεσήκωσε την αμερικανική κοινή γνώμη και ήλθε τον Μάρτιο του 1867 στην Ελλάδα, μεταφέροντας χρήματα και τρόφιμα για τους Κρητικούς πρόσφυγες και τους κατοίκους της Μεγαλονήσου. Και, παρά το ότι επικηρύχθηκε από την τουρκική κυβέρνηση, δεν δίστασε να επισκεφθεί μυστικά την Κρήτη και να μεριμνήσει για την ίδρυση «τεχνικών σχολείων» για τα παιδιά των προσφύγων στην Αθήνα.
Σ’ ένα μικρό βιβλίο του, όπου εξιστορεί το δράμα των κρητικών προσφύγων, γράφει:
«Το ζήτημα δεν είναι αν μερικές χιλιάδες χριστιανοί προτιμούν να πεθάνουν ή όχι από την πείνα και το κρύο, παρά να υποδουλωθούν στους μωαμεθανούς. Παρόλο που φαίνεται ότι οι Κρητικοί παλεύουν για τη ζωή και την ελευθερία τους, στην πραγματικότητα αγωνίζονται για την πρόοδο του χριστιανισμού και του πολιτισμού στην Ανατολή…»
Μετά την τελευταία επιστροφή του στην Αμερική (1868) εξακολούθησε να πιστεύει και να αγωνίζεται για την υπόθεση της Κρήτης, εκδίδοντας την εφημερίδα «The Cretan».
«Είχα πολλούς φίλους ανάμεσα στους φτωχούς και τους ταπεινούς ανθρώπους», συνήθιζε να λέει ο πλήρης φιλελληνισμού και φιλανθρωπικού ζήλου ιατρός. Ο τελευταίος αυτός επιγραμματικός χαρακτηρισμός του ανήκει στον Σπυρίδωνα Τρικούπη…
Η Καθημερινή, 24 Μαρτίου 1985
Ένας φιλέλληνας γιατρός στο πλευρό του πληγωμένου Καραϊσκάκη
Ο Λουδοβίκος-Ανδρέας Γκος (Louis-André Gosse) γεννήθηκε στη Γενεύη (1791), όπου ο πατέρας του ήταν φαρμακοποιός. Σπούδασε Ιατρική στο Παρίσι, απ’ όπου πήρε το διδακτορικό του (1816) με θέμα τα επαγγελματικά νοσήματα. Στη συνέχεια, αφού περιηγήθηκε διάφορες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με σκοπό να παρακολουθήσει από κοντά τις ιατρικές προόδους, τα πνευματικά ρεύματα και τις πολιτικές τους εξελίξεις, γύρισε στη γενέτειρά του (1820).
Εκεί, ίδρυσε «πολυκλινική» κατά το αγγλικό πρότυπο, σε συνεργασία με άλλους συναδέλφους του, ενώ, παράλληλα, άρχισε να μετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή ως μέλος του κόμματος των Φιλελευθέρων και του Συμβουλίου των Αντιπροσώπων. Έτσι, μαζί με άλλους δυναμικούς παράγοντες της πολιτικής, πνευματικής και οικονομικής ζωής της Γενεύης (οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν μέλη της φιλελληνικής κινήσεως), πρωτοστάτησε στην ίδρυση της εφημερίδας “Journal de Genève”, που το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 6 Ιανουαρίου 1826.
Η εφημερίδα αυτή ήταν «ο κήρυκας του φιλελληνισμού». Και τούτο γιατί, παρά τις ρητές απαγορεύσεις για αναφορές σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, από το δεύτερο κιόλας μήνα της κυκλοφορίας της, άρχισε να δημοσιεύει κείμενα για την Ελλάδα. Στην αρχή εκκλήσεις για τη βοήθεια του απελευθερωτικού αγώνα, ύστερα καταλόγους με χρηματικές δωρεές και αργότερα ειδήσεις για την εξάπλωση του φιλελληνικού ρεύματος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η συγγραφική συμβολή του Γκος στην «Εφημερίδα της Γενεύης» ήταν πρώτα επιστημονική (άρθρα σχετικά με την Ιατρική και τα προβλήματα της δημόσιας υγείας) και μετά πολιτική (συγκέντρωση πληροφοριών για την πορεία του επαναστατικού αγώνα). Τον ίδιο χρόνο (1826) κυκλοφόρησε στη Γενεύη και η μονογραφία του για τη θεραπεία των ρευματικών παθήσεων.
Ο Γκος, με τον ευρωπαϊκό πνευματικό οπλισμό και την πολυδιάστατη ιατρική, πολιτική και δημοσιογραφική δραστηριότητα, αναδείχθηκε σ’ έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της δημόσιας ζωής του τόπου του και σε σταυροφόρο που οργάνωσε συστηματικά τον ελβετικό φιλελληνισμό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, πριν από τον Γκος, τέσσερις άλλοι Ελβετοί συνάδελφοί του είχαν σπεύσει να έλθουν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να βοηθήσουν τον ιερό αγώνα. Και ότι το γεγονός αυτό καταδείχνει πως τα πρώτα βήματα του φιλελληνισμού των Ελβετών γιατρών ήταν αυθόρμητα, σταθερά και γενναία, αφού έγιναν με πολλές θυσίες και χωρίς να προηγηθεί κάποια συστηματική οργάνωση. Η λακωνική αναφορά των τεσσάρων ονομάτων των πρώτων Ελβετών φιλελλήνων γιατρών κάθε άλλο παρά εκτός θέματος θα μπορούσε να θεωρηθεί!
Ο Jean-Jacques Meyer, ο πασίγνωστος Μάγερ των «Ελληνικών Χρονικών» του Μεσολογγίου, που σκοτώθηκε στην Έξοδο.
Ο Henri Amsler που πέθανε από τύφο στη Μήλο. Ο Henri Dumont που, αφού αγωνίστηκε ηρωική ολόκληρη τη διάρκεια του Αγώνα, έμεινε στην Ελλάδα, όπου και πέθανε (1853). Και ο Fridol In Stauffer, ο μόνος που επέστρεψε στην πατρίδα του!
Ο Γκος ήταν ένα από τα πιο δραστήρια μέλη του Φιλελληνικού Κομιτάτου της Γενεύης, όπου κυριαρχούσε η παρουσία του γνωστού μεγαλοτραπεζίτη φιλέλληνα Ιωάννη-Γαβριήλ Εϋνάρδου (Jean-Gabriel Eynard), εξόχου συντονιστή όλων των φιλελληνικών ευρωπαϊκών κινήσεων. Ο θερμός φιλελληνισμός του είχε εκνευρίσει τόσο πολύ τον Μέττερνιχ, ώστε ο τελευταίος αναγκαζόταν να ομολογεί πως «ο Εϋνάρδος είναι ο άνθρωπος που τον έχει ενοχλήσει περισσότερο σ’ αυτόν τον κόσμο!».
Η επιβλητική προσωπικότητα του Εϋνάρδου και οι τραγικές στιγμές που ακολούθησαν μετά την πτώση του Μεσολογγίου επέδρασαν καταλυτικά στην απόφαση του Γκος να έλθει ως απεσταλμένος του στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, το φθινόπωρο του 1826 –όπως γράφει ο ίδιος στο ημερολόγιό του– συναντήθηκε με τον Εϋνάρδο για να συγκεντρώσει πληροφορίες γύρω από τα γεγονότα στην Ελλάδα για την «Εφημερίδα της Γενεύης». Ο Ελβετός τραπεζίτης τού παρέδωσε, τότε, το γράμμα που είχε πάρει από τη χήρα του Μάρκου Μπότσαρη, η οποία περιέγραφε με τα μελανότερα χρώματα τις φρικτές συνθήκες της ζωής των κατοίκων και των προσφύγων. Η φράση του γράμματος «οι αρρώστιες και η πείνα έκαναν φοβερές καταστροφές» τον συγκλόνισε τόσο βαθιά, ώστε να δεχθεί με πραγματική ανακούφιση την πρόταση του Εϋνάρδου να μεταφέρει ως εκπρόσωπος του Φιλελληνικού Κομιτάτου χρήματα και εφόδια στην επαναστατημένη Ελλάδα…
Ο Γκος έφθασε στο Ναύπλιο (2 Φεβρουαρίου 1827) με το πλοίο που μετέφερε τα εφόδια του Φιλελληνικού Κομιτάτου. Προηγουμένως είχε γνωριστεί στη Γενεύη με τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Άγγλο ναύαρχο λόρδο Κόχραν (Thomas Cochran). Ένα μήνα μετά την άφιξή του στην Ελλάδα ο Γκόσος –όπως αναφέρεται ο Γκος σε πολλά ελληνικά έγγραφα– ορίστηκε γενικός επίτροπος εφοδιασμού του στόλου, με διοικητή το ναύαρχο Κόχραν, ενώ, παράλληλα, ήταν επιθεωρητής των φόρων του Αρχιπελάγους και συμμετείχε και σε άλλες φιλελληνικές επιτροπές για τη διανομή των βοηθημάτων.
Στις 12 Απριλίου 1827 η «Εφημερίδα της Γενεύης» δημοσίευσε την πρώτη ανταπόκριση-επιστολή του, που την σχολίασε ο ίδιος ο Εϋνάρδος.
«…Εάν η φιλανθρωπία εγκαταλείψει αυτή τη στιγμή τους Έλληνες, ο χαμός τους θα είναι βέβαιος. Όσο περισσότερο δυστυχισμένοι και διαιρεμένοι είναι, τόσο περισσότερο έχουν ανάγκη από βοήθεια… Εάν στις θλιβερές λεπτομέρειες που μας δίνει ο κ. Γκος προσθέσουμε ότι σε λίγο δεν θα έχουμε πια τα μέσα να τους στείλουμε τρόφιμα, σε λίγους μήνες δεν θα υπάρχει ίσως πια Ελλάδα…»
Η έκκληση είχε μεγάλη απήχηση και οι χρηματικές προσφορές άρχισαν να καταφθάνουν από διάφορα σημεία της Ευρώπης.
Ο ακάματος γιατρός, όταν δεν ασκούσε τα διοικητικά και τα δημοσιογραφικά του καθήκοντα, έτρεχε να πάρει μέρος στις επιχειρήσεις του Κόχραν, στέλνοντας στους αγωνιστές –μαζί με τα τρόφιμα– και πολεμεφόδια, όπως στους πολιορκημένους στην Ακρόπολη και στους πολεμιστές της μάχης του Φαλήρου, όπου συμμετείχε με τη διπλή ιδιότητα του υπεύθυνου επίτροπου και του γιατρού.
Στον πρόλογο του βιβλίου του για την επιδημία της πανώλης (1827-1828) γράφει χρησιμοποιώντας όσο γίνεται πιο απλό ύφος:
«Οι διοικητικές μου ασχολίες δεν με εμπόδιζαν να ασκώ την ιατρική. Άλλοτε χειρουργός και άλλοτε παθολόγος ή φαρμακοποιός, νοσήλευσα τον Καραϊσκάκη, που είχε πληγωθεί θανάσιμα, και παραβρέθηκα στις τελευταίες στιγμές του νεαρού Ναπολέοντα, γιου του Λουκιανού (Βοναπάρτη). Μετά την υπογραφή εγγράφων για την τροφοδοσία ή την διανομή κανονιών, σφαιρών, σκοινιών και πανιών, πήγαινα να εκτελέσω έναν ακρωτηριασμό, να βγάλω σφαίρες ή να επισκεφθώ πυρέσσοντες, χρέη που ήταν πολλές φορές αντίθετα, πολύ δυσάρεστα και πάντα επίπονα».
Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν οι σημειώσεις που έγραψε στο ημερολόγιό του για τον θάνατο του Καραϊσκάκη:
«Τον έφεραν στη γολέτα του Άγγλου στρατηγού Τσωρτς (Church) και τον φρόντισα στις τελευταίες του στιγμές που ήταν πολύ οδυνηρές. Υπαγόρευσε και υπέγραψε τη διαθήκη του στο σημειωματάριό μου (της οποίας έχω κρατήσει πανομοιότυπο αντίγραφο), ζήτησε να δει το ναύαρχο Κόχραν, αναγνώρισε το λάθος που είχε κάνει και επιφόρτισε τους καπετάνιους να ακολουθούν τις συμβουλές του…»
Ο απεσταλμένος του Εϋνάρδου που διέσχιζε ακατάπαυστα τις ελληνικές θάλασσες, πότε από την πλευρά του Ιονίου για να συγκεντρώσει χρήματα ή για να βοηθήσει τους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει εκεί και πότε από την πλευρά του Αιγαίου για την καταστολή των πειρατών, πήρε ενεργό μέρος στην εκστρατεία του Καρόλου Φαβιέρου στη Χίο (1827). Κι όταν έφυγε ο Κόχραν και ήλθε ο Καποδίστριας (Ιανουάριος 1828) δεν αποδεσμεύτηκε από τα διοικητικά του καθήκοντα, γιατί ο Κυβερνήτης της Ελλάδας τον παρακάλεσε να παραμείνει στην θέση του!
Οι επιδημίες της πανώλης, που ξέσπασαν στο στρατόπεδο του Ιμπραήμ (1827), στην Πελοπόννησο και στα νησιά του Αργοσαρωνικού (1828), πρόσφεραν άφθονο υλικό και στάθηκαν αφορμή για σημαντική επιστημονική προσφορά του έμπειρου Ελβετού γιατρού, με ιατροκοινωνικές προεκτάσεις.
Η τελευταία, ίσως, επιστημονική του προσφορά είναι η ανέκδοτη έκθεση που υπέβαλε στον Καποδίστρια για τη λειτουργία του πρώτου ελληνικού νοσοκομείου στο Ναύπλιο. Το καλοκαίρι του 1828 προσβλήθηκε από ελονοσία και κινδύνευσε να πεθάνει. Έτσι, στις αρχές του 1829, ετοιμάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα, αφού πρώτα υπέβαλε τον επίσημο οικονομικό απολογισμό του, από τον οποίο καταφαίνεται ότι διαχειρίστηκε 67.398 τάληρα κολονάτα (δηλαδή περίπου 600.000 γρόσια) με έλλειμμα μόνο 31 τάληρα!
«Δεν είναι ανάγκη να σας επαναλάβω πόσο το Έθνος τούτο εκτιμά τις υπηρεσίες που του προσφέρατε και ποια είναι η ευγνωμοσύνη που εγώ ιδιαίτερα σάς οφείλω».
(MUSÉE CARNAVALET, PARIS – ALAMY/VISUAL HELLAS.GR).
Είναι ένα μικρό απόσπασμα από ένα γραπτό κείμενο, στο οποίο ο Ιωάννης Καποδίστριας εκφράζει την απόλυτη ευαρέσκειά του και την απέραντη ευγνωμοσύνη του προς τον Ελβετό φιλέλληνα, λίγο πριν αναχωρήσει από το Ναυαρίνο (1829) για την πατρίδα του…
Ο Γκος ποτέ δεν ξέχασε την Ελλάδα, όπου, όταν ξαναγύρισε (1838), τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις. Παρασημοφορήθηκε από τον Όθωνα. Ανακήρυχθηκε επίτιμος δημότης της Αθήνας. Εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών. Η ελληνολατρεία του καταφαίνεται ακόμη και από το ότι βάφτισε το παιδί του με το μυθικό ελληνικό όνομα Ιππόλυτος.
Αν στην εισαγωγή του σημειώματος τονίστηκε ότι το κείμενο αυτό έχει χαρακτήρα «ενθυμηματικό», αυτό έγινε σκόπιμα, για να επισημανθεί ότι οι εθνικές επέτειοι δεν πρέπει να αποτελούν μια αφηρημένη εθιμοτυπική έννοια, αλλά να χαρακτηρίζονται από ενεργό παρουσία και συμμετοχή.
Η Καθημερινή, 25 Μαρτίου 1986
Ερρίκος Τράιμπερ: Ένας ανόθευτος Ελληνολάτρης γιατρός
Ο Γερμανός γιατρός Ερρίκος Τράιμπερ (Heinrich Treiber) αποτελεί, ίσως, τον γνησιότερο εκπρόσωπο του νεοελληνικού ιατρικού φιλελληνισμού, καθώς ήταν ένας από τους πρώτους ξένους γιατρούς που ήλθαν στην επαναστατημένη Ελλάδα (Ιανουάριος 1822) και ο τελευταίος που την εγκατέλειψε! Όχι για να επιστρέψει στην γενέτειρά του, αλλά για να αναπαυθεί στο χώμα της δεύτερης πατρίδος του, ύστερα από 60 ολόκληρα χρόνια (Απρίλιος 1882), αφού πάλεψε αθόρυβα και δημιουργικά για τη νεκρανάσταση και την αναγέννησή της. […]
Η σημερινή ιχνογράφηση της ζωής και του έργου του φιλέλληνα γιατρού Τράιμπερ, που διακρίθηκε στον αγώνα της εθνεγερσίας και το όνομά του συνδέθηκε με τις σκληρές και επίπονες προσπάθειες για την ανάπτυξη της νεοελληνικής ιατρικής, μαρτυρεί γιατί το παρελθόν δεν πρέπει να θυσιάζεται στις όποιες σκοπιμότητες του παρόντος. Εξ άλλου, όπως θα παρατηρούσε ο Στέβαν Τσβάιχ, ό,τι είναι αληθινό για τα άτομα ισχύει και για τα έθνη και την ιστορική τους εξέλιξη. Αρκεί το αντίκρυσμά τους να είναι διαυγές και κρυστάλλινο. «Μεγίστη της λέξεως αρετή –όπως διαλαλούσε ο Γαληνός– έστιν σαφήνεια».
Ο Ερρίκος Τραίμπερ (1796-1882) –που γεννήθηκε στο Μαϊνίνγκεν– ήταν γιος φαρμακοποιού. Οι ιατρικές σπουδές του έγιναν στην Ιένα και το Βύρτσμπουργκ, και η μετεκπαίδευσή του στη χειρουργική στο Παρίσι, όπου βρέθηκε με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Έτσι, ο τότε 25χρονος Γερμανός γιατρός, μαζί με άλλους 36 φιλέλληνες, από τους οποίους οι 16 ήταν συμπατριώτες του, ξεκίνησε από το Παρίσι για το Λιβόρνο. Και, από εκεί, επιβιβάστηκε το ταχύτερο στο πλοίο «Πήγασος», που ταξίδευε με ρωσική σημαία για το Μεσολόγγι, όπου έφτασε στις 25 Ιανουαρίου 1822.
Η φιλελληνική δράση του Τράιμπερ, κατά την επαναστατική περίοδο, αποτυπώνεται με σαφήνεια και πυκνή γραφή στις σελίδες του ημερολογίου του. Πρόκειται για ένα σπουδαίο «ντοκουμέντο», που καλύπτει την χρονική περίοδο από την άφιξή του στο Μεσολόγγι έως την 23η Απριλίου 1828, και που ήλθε στη δημοσιότητα μόλις το 1960, μεταφρασμένο από τον απόγονό του και επίσης γιατρό Χρήστο Αποστολίδη.
«1822, Ιανουάριος. Λιβόρνο. Η επιβίβασή μας στο καράβι που μας είχαν υποσχεθεί από τόσο καιρό, πραγματοποιήθηκε επί τέλους απόψε, στις 12 αυτού του μηνός, στις 8 το βράδυ με μεγάλες ζητωκραυγές…Στις 25 ρίχνουμε άγκυρα στ’ ανοιχτά απ’ το φρούριο Βασιλάδι κοντά στο Μεσολόγγι. Στις 26 βγαίνουμε με βάρκες στην ξηρά. Κακή υποδοχή στο Μεσολόγγι, κακό κατάλυμα. Πόσο γρήγορα μπήκαμε στην ελληνική ζωή».
Ένα πηγαίο δείγμα γραφής, χωρίς επίπλαστη σοβαρότητα, που φανερώνει ότι ο Τράιμπερ προσαρμόστηκε αμέσως στην πολυτάραχη ζωή και στις δραματικές συνθήκες της επαναστατημένης Ελλάδας. Λέξεις μετρημένες, που καταγράφονται με απλότητα και χωρίς διάθεση ωμότητας, που μαρτυρούν ότι ο συντάκτης τους δεν ήταν απροετοίμαστος και ανώριμος να δεχτεί τα όσα θα ακολουθούσαν. Για τούτο, άλλωστε, δεν διαμαρτύρεται για τις ελληνικές και δεν νοσταλγεί τις ευρωπαϊκές συνθήκες ζωής…
Ο Γερμανός φιλέλληνας δεν αναμίχθηκε ούτε στις πολιτικές αντιπαραθέσεις των Ελλήνων, ούτε στις αντιμαχόμενες παρεμβάσεις ξένων «φιλελληνικών» ρευμάτων. Ήταν και παρέμενε ένας ανόθευτος Ελληνολάτρης γιατρός, με απαράμιλλο ήθος και επιστημονικές αρετές, που αφοσιώθηκε απερίσπαστα και με πάθος στα ιατρικά καθήκοντα, είτε ως χειρουργός στην πρώτη γραμμή των πεδίων των μαχών, είτε στην επιτελική οργάνωση των νεοσύστατων νοσοκομείων. Το γεγονός ότι κατέγραψε διάφορες ασθένειες, χωρίς πολλά λόγια και χωρίς δραματικές λεπτομέρειες, πρέπει να αποδοθεί στο ότι θεωρούσε τα αίτιά τους ως φυσικά, με αποτέλεσμα να αποδέχεται αδιαμαρτύρητα όσες αντίξοες συνθήκες αντιμετώπισε, ακόμη και ο ίδιος, από τις κλιματολογικές και τις νοσολογικές ιδιαιτερότητες του τόπου μας…
Οι ατέλειωτες δραστηριότητες του ακαταπόνητου Τράιμπερ –όπως προβάλλονται μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου του αλλά και από άλλες πηγές– είναι αδύνατον να συνοψισθούν σ’ ένα επετειακό αφιέρωμα, που ωστόσο δεν μπορεί παρά να σταθεί επιλεκτικά σε μερικές από τις πιο σημαντικές ή τις πιο χαρακτηριστικές. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1822, φθάνει στην Κόρινθο, όπου κατατάσσεται ως γιατρός του τακτικού σώματος. Συμμετέχει διαδοχικά στην εκστρατεία της Ηπείρου, στις μάχες στο Κομπότι και στο Πέτα, και στην πολιορκία και την πτώση του Ναυπλίου.
Λίγο αργότερα τρέχει στο Μεσολόγγι (Φεβρουάριος 1824), μαζί με άλλους συμπατριώτες του, όπου κατατάσσεται γιατρός στο «Σώμα των Πυροβολιστών» του λόρδου Βύρωνα. Και φυσικά, ανάμεσα στα άλλα του καθήκοντα, παίρνει μέρος στα ιατρικά συμβούλια για τον Βύρωνα:
«Μαζί με το δρα Φόρτι κάνουμε –γράφει στο ημερολόγιό του– νεκροτομή και ταριχεύουμε το σώμα του λόρδου Βύρωνα».
Ο αεικίνητος γιατρός στο τέλος του 1824 ξανάρχεται στο Ναύπλιο, όπου αναλαμβάνει τη διεύθυνση του επανασυσταθέντος νοσοκομείου. Η παρουσία του φλογερού φιλέλληνα γίνεται παντού αισθητή! Στις επιχειρήσεις εναντίον του Ιμπραήμ, στην εκστρατεία του Φαβιέρου και τη μάχη της Καρύστου, για την οποία γράφει επιγραμματικά:
«Στις 26 Μαρτίου: Επίθεσή μας εναντίον των προαστίων (της Καρύστου) αποκρούστηκε. Υπάρχουν πολλοί τραυματίες και νεκροί. Πορεία με τους τραυματίες προς τη θάλασσα για να τους επιβιβάσουμε…»
Επίσης, στην εκστρατεία της Ρούμελης (στο πλευρό του Καραϊσκάκη), όπου, αποκαμωμένος, αρρώστησε βαριά από «εγκεφαλικό φλεγμονώδη πυρετό», οπότε πήγε για ανάρρωση στη Σαλαμίνα. Αλλά μόλις συνήλθε, συνέχισε τους σκληρούς αγώνες του, και λίγο αργότερα έτρεξε στην Αθήνα, που κίνδυνευε:
«Υπάρχουν πολλοί τραυματίες και άρρωστοι, αλλά κανείς γιατρός».
Μια φράση από τη μάχη του Φαλήρου, που συμπυκνώνει την αγωνία και την ανησυχία του, και που αποκαλύπτει την απερίτμητη ανθρωπιά του. Ας σημειωθεί ότι το ημερολόγιο του Τράιμπερ σταματάει στις 23 Απριλίου 1828, με την περιγραφή της συμμετοχής του στο ναυτικό, όπου υπηρέτησε ως γιατρός στο πλοίο «Καρτερία» του Άγγλου φιλέλληνα Άστιγγος…
Η πολύπλευρη και βαρυσήμαντη προσφορά του φιλέλληνα γιατρού Τράιμπερ στο θέμα του σχεδιασμού της υγειονομικής πολιτικής (με έμφαση στην ανάπτυξη της νοσοκομειακής ιατρικής του νεοσύστατου κράτους) είναι άγνωστη στο ευρύτερο κοινό, παρότι είναι μοναδική. Το όνομά του έχει συνδεθεί περισσότερο με τη νεκροτομική εξέταση του πτώματος του λόρδου Βύρωνα και με την ιατροδικαστική έκθεση του πτώματος του Ιωάννη Καποδίστρια, που δολοφονήθηκε άγρια στο Ναύπλιο. Θα έπρεπε, ωστόσο, να εξαρθεί το παρήγορο γεγονός ότι το ενδιαφέρον των μελετητών γύρω από την πνευματική φυσιογνωμία του ανόθευτου φιλέλληνα και την έρευνα του επιστημονικού έργου του δεν έχει εξαντληθεί, όπως διαπιστώνεται από μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα σχετική ανακοίνωση του εκλεκτού συναδέλφου στρατηγού κ. Αντωνίου Μοσχωνά.
Οι επιστημονικοί τίτλοι με τους οποίους τιμήθηκε ο σεμνός και προικισμένος «αρχι-ιατρός του Ελληνικού Στρατού», Ερρίκος Τράιμπερ, ήταν επίζηλοι, αλλά και επάξιοι. Διορίστηκε μέλος του πρώτου ιατροσυνεδρίου που –τότε– χάρασσε την υγειονομική πολιτική. Είχε πρωτεύοντα ρόλο στον σχεδιασμό του Στρατιωτικού Νοσοκομείου και του Δημοτικού Νοσοκομείου της Αθήνας. Το πρώτο –που σχεδιάστηκε από τον συμπατριώτη του αρχιτέκτονα Weiler– χρωστάει πολλά στην υποδειγματική επιστημονική του διεύθυνση. Το ατύχημα είναι, ότι από την περιοχή αυτή όπου θεμελιώθηκε το πρώτο νοσοκομείο της Αθήνας, έχει εξαφανισθεί κάθε ίχνος του, λες και η νεοελληνική ιατρική δεν έχει νοσοκομειακό παρελθόν. Υπάρχει όμως, ευτυχώς, η ιστορική μνήμη. Επίσης, ήταν ο ιδρυτής της Στρατιωτικής Φαρμακαποθήκης και ένας από τους πρώτους δασκάλους στο «Πρακτικόν Σχολείον Χειρουργίας, Φαρμακοποιίας και Μαιευτικής».
Η επιστημονική σταδιοδρομία του σφραγίστηκε με τον τίτλο του επίτιμου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, του οποίου υπήρξε ο μόνος αλλοεθνής καθηγητής έως τώρα, καθώς επίσης και με άλλες τιμητικές διακρίσεις, που δεν μπορούν να περιληφθούν μέσα σ’ ένα μικρό αφιέρωμα.
«Δράση χωρίς παρόρμηση» (“Calceribus non admonitus”) ήταν ο τίτλος που ο Τράιμπερ κληρονόμησε από τους γονείς του. Ήταν μία επιταγή την οποία ο ανόθευτος φιλέλληνας ακολούθησε πιστά στη διάρκεια της 60χρονης σταδιοδρομίας του στην Ελλάδα, όχι μόνο με τα λόγια, αλλά και με τα έργα του. Ακόμη και όταν η μακροημέρευση επέτρεψε στον νηφάλιο καθηγητή να αποσυρθεί από την ενεργό δράση για να ησυχάσει, με την ικανοποίηση ότι ο μόχθος του δεν πήγε χαμένος.
«Και τα ες αρετήν ενηντιώμεθα τοις πολλοίς· ου γαρ πάσχοντες ευ, αλλά δρώντες κτώμεθα τους φίλους» (Θουκυδίδου, Επιτάφιος Περικλέους).
Η Καθημερινή, 25 Μαρτίου 1988