«Έπεσε το τείχος της ντροπής. Το όνειρο έγινε πραγματικότητα και οι Γερμανοί γελούν και τραγουδούν ευτυχισμένοι», έγραψε η «Καθημερινή» στις 11 Νοεμβρίου 1989. Το τείχος που χώριζε το Βερολίνο, την ιστορική πρωσική πρωτεύουσα, δεν βρισκόταν πια όρθιο για να εμποδίζει τη μετακίνηση των Γερμανών από το δυτικό στο ανατολικό τμήμα και το αντίθετο. Ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στις τελευταίες φάσεις του κι ένα από τα σύμβολά του κατέρρευσε, όπως κατέρρεαν το ένα μετά το άλλο τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο κόσμος βίωσε δύο από τις σημαντικότερες κρίσεις του Ψυχρού Πολέμου, την κρίση του Βερολίνου και την κρίση της Κούβας. Η κρίση του Βερολίνου κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 1961, όταν τη νύχτα της 12ης προς 13η Αυγούστου οι Ανατολικογερμανοί, έχοντας πρώτα λάβει την έγκριση των Σοβιετικών, απομόνωσαν την περιοχή του Δυτικού Βερολίνου από την Ανατολική Γερμανία. Λίγο αργότερα ανήγειραν το περίφημο Τείχος, το οποίο απέτρεπε την επικοινωνία ανάμεσα στα δύο τμήματα της πόλης.
Κατά το προηγούμενο διάστημα, πάγιο αίτημα της σοβιετικής πλευράς ήταν η μετατροπή του Βερολίνου σε ελεύθερη πόλη, κάτι που τόνισε στον Αμερικανό πρόεδρο Τζον Φ. Κένεντι ο Σοβιετικός ηγέτης Νικήτα Χρουστσόφ στη συνάντησή τους τον Ιούνιο του 1961. Η συνεχώς αυξανόμενη ροή των ανθρώπων, οι οποίοι επέλεγαν να διαφύγουν διαμέσου του Δυτικού Βερολίνου στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία), κατέστησε αναγκαία την ανέγερση του τείχους για τους Ανατολικογερμανούς.
Οι Δυτικοί χαρακτήρισαν ως «Τείχος του Αίσχους» το Τείχος του Βερολίνου, το οποίο χρησιμοποίησαν ως επιχείρημα για να καταδείξουν τον καταπιεστικό χαρακτήρα του Ανατολικού Μπλοκ. Ο ίδιος ο Κένεντι, μιλώντας μπροστά από το Τείχος το 1963, λίγους μήνες πριν τη δολοφονία του, κατήγγειλε την πολιτική καταπίεσης που ακολουθούσαν οι Σοβιετικοί και οι σύμμαχοί τους, δηλώνοντας «Ich bin ein Berliner» (είμαι και Βερολινέζος). Πολλοί ήταν εκείνοι οι οποίοι έχασαν τις ζωές τους στην προσπάθειά τους να περάσουν στο Δυτικό Βερολίνο. Μυθικές διαστάσεις στη Δύση έλαβε το «φυλάκιο Τσάρλι», ένα σημείο επικοινωνίας μεταξύ των δύο τομέων της πόλης.
Το 1989 ένας μεγάλης ισχύος άνεμος αλλαγής συντάραξε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη. Στο τιμόνι της Σοβιετικής Ένωσης βρισκόταν ο μεταρρυθμιστής πολιτικός Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος επιχείρησε να αναμορφώσει τη χώρα του, προσπαθώντας παράλληλα να δώσει το παράδειγμα και στα υπόλοιπα κομμουνιστικά κράτη. Τα εγχειρήματα της περεστρόικα και της γκλάσνοστ τελικά απέτυχαν. Έδωσαν, όμως, την ευκαιρία στον κόσμο να εκδηλώσει την επιθυμία του για αλλαγή του υπάρχοντος καθεστώτος.
Το αίτημα των Ανατολικογερμανών για εκδημοκρατισμό δεν εισακούστηκε από την ηγεσία της χώρας. Ο ηγέτης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας ,Έριχ Χόνεκερ, δεν προχώρησε στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, όπως τον είχε συμβουλεύσει ο Γκορμπατσόφ. Ο αντικαταστάτης του, Έγκον Κρεντς, δεν κατάφερε να αλλάξει την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Η δυναμική του κινήματος για αλλαγή στην Ανατολική Γερμανία ήταν τεράστια. Στις 9 Νοεμβρίου ανακοινώθηκε το άνοιγμα των συνοριακών διαβάσεων στο Βερολίνο.
Οι έκπληκτοι Ανατολικογερμανοί, μόλις παρακολούθησαν ζωντανά στις τηλεοράσεις τους το διάγγελμα του μέλους του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚ Γκύντερ Σαμπόφσκι, βγήκαν στους δρόμους. Λίγες ώρες αργότερα, άνοιξαν οι πύλες του συνοριακού φυλακίου «Bornholmer Straße» και οι πρώτοι Ανατολικογερμανοί πέρασαν στην άλλη πλευρά του Τείχους. Εικόνες χαράς και συγκίνησης κατέκλυσαν όσους περνούσαν στον δυτικό τομέα. Εκεί βρέθηκαν Δυτικογερμανοί, φίλοι και συγγενείς πολλών Ανατολικογερμανών, οι οποίοι τους υποδέχτηκαν.
«Ανάμικτα συναισθήματα, ενθουσιασμός και ικανοποίηση, έντονη κατάπληξη, αλλά και καλυμμένη ανησυχία, χαρακτηρίζουν τις αντιδράσεις των κυβερνήσεων της Δύσης, καθώς οι συνταρακτικές μεταβολές που συντελούνται στην Ανατολική Ευρώπη, επισφραγίζουν, ουσιαστικά, το τέλος ενός κόσμου και τη γέννηση ενός άλλου. Για μία ακόμη φορά, στο διάστημα των τελευταίων εβδομάδων, έχει κανείς την εντύπωση ότι ο ρυθμός των εξελίξεων έχει ξεπεράσει σε ταχύτητα την ικανότητα πρόβλεψης και αντίδρασης του ανθρώπινου νου», έγραψε η «Καθημερινή» στις 11 Νοεμβρίου 1989 σχολιάζοντας την αντίδραση της Δύσης στις νέες εξελίξεις.
Όπως τόνισε ο τότε ανταποκριτής της εφημερίδας στην Ουάσιγκτον Αλέξης Παπαχελάς, «επί 28 χρόνια, από τον πρόεδρο Κέννεντυ και μετά, το τείχος του Βερολίνου ήταν το πιο ισχυρό σύμβολο στη ρητορεία των ηγετών της Δύσης. Τώρα, όμως, που το τείχος έπεσε, η Ουάσιγκτον μοιάζει αμήχανη και απροετοίμαστη για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Ο πρόεδρος Μπους ήταν μάλλον ανήσυχος και εν πάση περιπτώσει συγκρατημένος, όταν φώναξε στο γραφείο του, τους δημοσιογράφους του Λευκού Οίκου το απόγευμα της Πέμπτης. Ο Αμερικανός ηγέτης προειδοποίησε έμμεσα για τις σταθεροποιητικές συνέπειες που μπορεί να έχει είτε η επιτάχυνση των εξελίξεων στην Κεντρική Ευρώπη, είτε η εμφανής αμερικανική παρέμβαση και ζήτησε από τους πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας να μην εγκαταλείψουν τη χώρα τους».
Την πτώση του Τείχους ακολούθησε η πτώση κομμουνιστών ηγετών όπως ο Τοντόρ Ζίφκοβ στη Βουλγαρία και ο Νικολάε Τσαουσέσκου στη Ρουμανία. Ο τελευταίος, μάλιστα, συνελήφθη, δικάστηκε και εκτελέστηκε μαζί με τη σύζυγό του Έλενα τα Χριστούγεννα του 1989. Η Ευρώπη έκτοτε ήταν μια διαφορετική ήπειρος.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
