Eνας από τους μύθους της δικτατορίας που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας είναι τα «νοικοκυρεμένα» οικονομικά της. «Ακόμη και σήμερα πολλοί πιστεύουν ότι η επτάχρονη δικτατορία 1967-1974 ναι μεν προκάλεσε ανήκεστο εθνική βλάβη με την προδοσία της Κύπρου, ναι μεν φυλάκισε, βασάνισε και σκότωσε όσους την αμφισβήτησαν, αλλά τουλάχιστον στην οικονομία τα πήγε καλά φέρνοντας επενδύσεις, ανάπτυξη και εισοδήματα. Φευ, καθόλου δεν ισχύει ένας τέτοιος μύθος», λέει στην «Κ» ο καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός Νίκος Χριστοδουλάκης.
Η οικονομική πολιτική της δικτατορίας δεν έχει αποτελέσει μέχρι σήμερα αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας, παρά το γεγονός ότι αποτελούσε κυρίαρχο συστατικό του αφηγήματος του καθεστώτος που διαφήμιζε τα περίφημα «Επιτεύγματα της Εθνικής Κυβερνήσεως εις τον Οικονομικό Τομέα».
«Ακριβώς αυτό έδωσε το έναυσμα για την πρωτοβουλία του ΟΠΑ να υλοποιήσει μια επιστημονική ημερίδα με βασικό αντικείμενο την πολιτική που ακολούθησε η δικτατορία των συνταγματαρχών στο πεδίο της οικονομίας, ένα συνέδριο για τα οικονομικά της δικτατορίας με τη συμπλήρωση μισού αιώνα από τη Μεταπολίτευση», λέει ο κ. Χριστοδουλάκης.
Πράγματι, το συνέδριο «50 χρόνια μετά: Τα οικονομικά της δικτατορίας», υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων, άγγιξε ένα θέμα το οποίο έως τώρα είχε απασχολήσει σποραδικά κάποιους ερευνητές. Ποια ήταν η οικονομική πολιτική που εφαρμόστηκε την περίοδο της επταετίας 1967-1974; Πώς επηρεάστηκε από τη δικτατορία η συμμετοχή της χώρας στο διεθνές οικονομικό σύστημα και ποια ήταν τα αποτελέσματα της διεθνούς απομόνωσης για την εγχώρια αγορά;
«Η χούντα δεν είχε ούτε σχέδιο, ούτε όραμα, ούτε στοιχειώδη γνώση για τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της οικονομίας. Στην αρχή τα πράγματα έδειχναν μια σταθερότητα επειδή συνέχισε την πολιτική της προηγούμενης δεκαετίας, αλλά σύντομα βρέθηκε σε πολλαπλά αδιέξοδα όταν οι μεγάλες επενδύσεις αποδείχθηκαν απάτες, οι ευρωπαϊκές οικονομίες την είχαν αποκλείσει και η διεθνής κρίση ερχόταν απειλητική στις αρχές του 1970».
Η συγκυρία
Ανατρέχοντας για λίγο στα πρότερα του πραξικοπήματος χρόνια, διαπιστώνουμε ότι στις αρχές του 1967 η Ελλάδα έμπαινε στην τρίτη δεκαετία από την επάνοδο του κοινοβουλευτισμού και η ελληνική οικονομία στο 22ο έτος οικονομικής μεγέθυνσης μετά την απελευθέρωση. Οπως ανέφερε στην εισήγησή του στο συνέδριο ο καθηγητής του ΟΠΑ και πρώην υπουργός Γιώργος Αλογοσκούφης, σε τιμές του 2015 το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ είχε υπερ-τετραπλασιαστεί από 1.714 ευρώ το 1946 σε 7.169 ευρώ το 1966 και η ανεργία βρισκόταν στο 5% περίπου, έχοντας μειωθεί σχεδόν στο μισό σε σχέση με την προηγούμενη εικοσαετία. Σε αυτήν ακριβώς τη συγκυρία εκδηλώθηκε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.
Ενα από τα πιο σημαντικά σφάλματα, σύμφωνα με τον Νίκο Χριστοδουλάκη, ήταν το ότι η χούντα έμεινε προσκολλημένη στις ΗΠΑ, προκαλώντας τεράστιο εισαγόμενο πληθωρισμό.
«Ο “Μεγάλος Μετασχηματισμός” που οδήγησε την Ελλάδα μακριά από τη στέρηση και τη φτώχεια έχει τις απαρχές του στο 1953 –αν όχι στο 1945– και τελειώνει το 1974», λέει στην «Κ» ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Κώστας Κωστής. «Η χώρα άλλαζε με ταχύτατους ρυθμούς, η ύπαιθρος εγκαταλείφθηκε. Τα αστικά κέντρα, κυρίως η Αθήνα, δέχονταν το μεγαλύτερο τμήμα της αγροτικής εξόδου, αλλά σημαντικό για την οικονομία της χώρας ήταν και το κομμάτι που μετανάστευσε για να βρει καλύτερη τύχη στη Δυτική Ευρώπη. Η βιομηχανία ισχυροποίησε τη θέση της και η βαριά βιομηχανία ακόμη περισσότερο. Γενικότερα η ελληνική οικονομία ήταν σε θέση να βρει ισορροπίες με τη διεθνή οικονομία χάρη στον τουρισμό, στη ναυτιλία και στα μεταναστευτικά εμβάσματα, και η ανάπτυξή της ακολούθησε πλήρως ένα κρατικά κατευθυνόμενο μοντέλο, το οποίο έδωσε προτεραιότητα στην αγροτική παραγωγή, τη βιομηχανία και στο εξαγωγικό εμπόριο».
Κρίσεις
Από τις εισηγήσεις είναι φανερό ότι η οικονομία κατά τη δικτατορία ακολούθησε ένα πρότυπο που διαμορφώθηκε πριν από το πραξικόπημα. «Το διεθνές πλαίσιο της εποχής ήταν τέτοιο που επέτρεπε σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ελλάδα, να ακολουθήσουν εθνικές πολιτικές διατηρώντας ένα βαθμό ανεξαρτησίας στις επιλογές τους. Το σύστημα ισοτιμιών του Bretton Woods αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο αυτού του περιβάλλοντος, καθώς αντιπροσώπευε ένα σύστημα ρηχών πολυμερών σχέσεων που επέτρεπε στις μεν κυβερνήσεις να δίνουν προτεραιότητα στις εγχώριες κοινωνικές ανάγκες για την ενίσχυση της απασχόλησης, στο δε παγκόσμιο εμπόριο να ανακάμψει και να ανθήσει», σχολιάζει ο κ. Κωστής.
Τα δεδομένα άλλαξαν από το 1971 με την αποσύνδεση του δολαρίου από τον χρυσό και την κατάρρευση του συστήματος του Bretton Woods. Ακολούθησε η πρώτη πετρελαϊκή κρίση, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί ένα εντελώς νέο περιβάλλον για τις εθνικές οικονομίες, και για την Ελλάδα. Το συγκεκριμένο περιβάλλον επέβαλε καταναγκασμούς χωρίς προηγούμενο. «Ο υψηλός πληθωρισμός, η συναλλαγματική αστάθεια, η αύξηση της τιμής της ενέργειας, που για την Ελλάδα ήταν ως επί το πλείστον εισαγόμενη, η σταδιακή απελευθέρωση της διεθνούς κίνησης κεφαλαίων προκάλεσαν ένα πολύ έντονο σοκ. Οι δε επιλογές της δικτατορίας οδήγησαν σε μια μεγαλύτερη αστάθεια», προσθέτει ο κ. Κωστής.
Ενα από τα σημαντικότερα σφάλματα εκείνης της περιόδου, σύμφωνα με τον κ. Χριστοδουλάκη, ήταν το ότι η χούντα –σε αντίθεση με τις άλλες δυτικές οικονομίες που υπερτιμήθηκαν με την πτώση του δολαρίου– έμεινε προσκολλημένη στις Ηνωμένες Πολιτείες, προκαλώντας τεράστιο εισαγόμενο πληθωρισμό και καταρρακώνοντας το βιοτικό επίπεδο του πολύ κόσμου. «Σε αυτό το υπόστρωμα προϊούσας φτωχοποίησης, η αντίσταση διασταυρώθηκε με την αγανάκτηση και κλόνισαν ανεπανόρθωτα το καθεστώς», λέει ο κ. Χριστοδουλάκης.
«Θεωρώ ότι το διάστημα 1967-1974 υπήρξε μια χαμένη μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα, ενώ οι ευρωπαϊκές κοινωνίες διήνυαν μια λαμπρή περίοδο – τουλάχιστον έως τις αρχές του ’70. Η δικτατορία λόγω διώξεων και οικονομικής διαχείρισης στέρησε τη χώρα από μια πολύτιμη περίοδο εξορθολογισμού, η οποία θα την προφύλασσε από τα κύματα λαϊκισμού που βίωσε στη συνέχεια».
«Στην πραγματικότητα η δικτατορία, ανεξαρτήτως των σφαλμάτων της στον τομέα της οικονομικής πολιτικής, βρέθηκε στο μεταίχμιο δύο κόσμων», τονίζει ο κ. Κωστής. «Στον πρώτο, το καθεστώς του Bretton Woods με τη ρηχή παγκοσμιοποίηση στήριξε την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Στον κόσμο που ακολούθησε το 1971, η βαθιά παγκοσμιοποίηση έφερε την Ελλάδα μπροστά σε διλήμματα, που αν κρίνουμε εκ των υστέρων δεν ήταν ικανή να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα».