Το 1921 η κατάσταση στην Ιρλανδία ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη: η σύγκρουση μεταξύ Ιρλανδών και βρετανικών δυνάμεων είχε κορυφωθεί και ο Ιρλανδικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας μαινόταν από το 1919. Καθημερινά, δυνάμεις του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (IRA) έρχονταν αντιμέτωπες με βρετανικές στρατιωτικές και αστυνομικές μονάδες. Μετά από τρία χρόνια ανελέητου ανταρτοπόλεμου, οι δύο πλευρές μάχονταν ακόμα για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της κατάστασης, χωρίς να διαφαίνεται κάποιος σαφής νικητής.
Όμως, στις 19 Μαρτίου 1921, το Κρόσμπαρι, ένα μικρό χωριό στην κομητεία Κορκ της Ιρλανδίας, έμελλε να γίνει ο τόπος μίας από τις μεγαλύτερες συγκρούσεις του πολέμου. Τις προηγούμενες ημέρες, ο βρετανικός στρατός άρχισε να συγκεντρώνει στρατεύματα κοντά στο χωριό, στην προσπάθειά του να περικυκλώσει τους άνδρες του IRA που είχε πληροφορηθεί ότι βρίσκονταν εκεί. Από τις δυνάμεις του βρετανικού Στέμματος συμμετείχαν το Σύνταγμα Χάμσαϊρ, το Σύνταγμα Έσσεξ, καθώς και πολλοί βοηθητικοί στρατιώτες σε ενισχυτικό ρόλο. Συνολικά, περίπου 1.120 έμπειροι Βρετανοί στρατιώτες αντιμετώπιζαν περίπου 100 εθελοντές του IRA.
Ο διοικητής του IRA, Τομ Μπάρι, αντιλήφθηκε τον κίνδυνο την τελευταία στιγμή και αποφάσισε ότι οι άνδρες του θα έπρεπε να πολεμήσουν για να σπάσουν τον βρετανικό κλοιό. Έχοντας στη διάθεσή τους λίγα πυρομαχικά (μόνο 40 σφαίρες ο καθένας), δεν θα μπορούσαν να αντέξουν την ολοήμερη μάχη που θα τους περίμενε αν άφηναν τους Βρετανούς να τους περικυκλώσουν. Ο Μπάρι παρατήρησε, ωστόσο, ότι μία από τις βρετανικές φάλαγγες που προέλαυναν προς το Κρόσμπαρι ήταν αρκετά μπροστά από τις άλλες εχθρικές μονάδες. Αν οι άνδρες του μπορούσαν να διασπάσουν αυτή τη βρετανική μονάδα, που είχε περίπου την ίδια αριθμητική δύναμη με τη δική του, θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τους Βρετανούς.
Η ενέδρα στήθηκε στο σταυροδρόμι του Κρόσμπαρι, και οι άνδρες του IRA ήταν στη θέση τους στις 5.30 π.μ. Όταν τα πρώτα βρετανικά φορτηγά έφθασαν στο σημείο, αιφνιδιάστηκαν και χτυπήθηκαν από διασταυρούμενα πυρά από πολύ κοντινή απόσταση. Οι Βρετανοί υπέστησαν σημαντικές απώλειες και πολλοί από αυτούς εγκατέλειψαν το σημείο. Οι άνδρες του Μπάρι συγκέντρωσαν τα βρετανικά όπλα και πυρομαχικά πριν βάλουν φωτιά στα φορτηγά. Τότε, δέχθηκαν εκ νέου επίθεση από μια άλλη βρετανική φάλαγγα περίπου 200 ατόμων, που ερχόταν από τα νοτιοδυτικά, η οποία όμως υποχώρησε μετά από σκληρή ανταλλαγή πυρών. Δύο ακόμη βρετανικές μονάδες που συνέκλιναν στην περιοχή από τα νοτιοανατολικά προσπάθησαν να εκδιώξουν τον IRA από τη θέση ενέδρας του, αλλά και πάλι χωρίς επιτυχία, αποσυρόμενες και αυτές άτακτα.
Εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία που του προσέφερε η γρήγορη νίκη του, ο Μπάρι οδήγησε τους άνδρες του σε ασφαλές μέρος στην περιοχή Gurranereigh, ενώ οι Βρετανοί ήταν ακόμα αποπροσανατολισμένοι από την ενέδρα. Υπήρξε άλλη μία σύντομη ανταλλαγή πυρών από μακρινή απόσταση καθώς η φάλαγγα του IRA απομακρυνόταν. Η σύγκρουση είχε διαρκέσει λιγότερο από μία ώρα.
Καθ’ όλη τη διάρκειά της, αποφασιστικό ρόλο έπαιξε ο Ιρλανδός Φλόρενς Μπέγκλεϊ, ο οποίος έπαιζε την παραδοσιακή γκάιντα, ακόμη και όσο ανταλλάσσονταν πυρά. Οι εθελοντές που πολέμησαν στο Κρόσμπαρι μίλησαν αργότερα για το πώς ο Μπέγκλεϊ τούς παρότρυνε να συνεχίσουν, λέγοντας χαρακτηρισιτκά ότι «η μουσική αυτού του ανθρώπου ήταν πιο αποτελεσματική από είκοσι τουφέκια».
Στην ενέδρα του Κρόσμπαρι, έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 10 Βρετανοί, ενώ οι απώλειες του IRA ανέρχονταν γύρω στις 6. Μπορεί οι ιρλανδικές δυνάμεις να μην κατάφεραν κάποιο μεγάλο πλήγμα στους Βρετανούς, όμως η ενέδρα του Κρόσμπαρι αναδείχθηκε από τότε σύμβολο της ιρλανδικής αντίστασης εναντίον του βρετανικού Στέμματος. Επίσης, κατέδειξε την αποτελεσματικότητα των τακτικών ανταρτοπόλεμου απέναντι σε μια ανώτερη, αριθμητικά και εξοπλιστικά, εχθρική δύναμη και ανέδειξε την αποφασιστικότητα των Ιρλανδών να αντισταθούν στη βρετανική κυριαρχία.
Βέβαια, η ενέδρα του Κρόσμπαρι δεν αγνοήθηκε από τους Βρετανούς. Σε αντίποινα για τις ενέργειες του IRA, οι βρετανικές δυνάμεις ενέτειναν την καταστολή, με αποτέλεσμα αυξημένα βίαια περιστατικά. Η σύγκρουση συνεχίστηκε για αρκετούς ακόμη μήνες μέχρι την υπογραφή της Αγγλοϊρλανδικής Συνθήκης τον Δεκέμβριο του 1921, η οποία άνοιξε τον δρόμο για την ίδρυση του Ιρλανδικού Ελεύθερου Κράτους.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
