Στην αυγή του 13ου αιώνα, οι σχέσεις μεταξύ Δυτικών και Βυζαντινών περνούσαν κρίση. Η Σφαγή των Λατίνων το 1182 στην Κωνσταντινούπολη είχε επιδράσει αρνητικά, ενώ η κατάσταση χειροτέρεψε περαιτέρω με την παρουσία των Σταυροφόρων και των Βενετών στην Πόλη, το 1203. Την πολιορκία αυτή θα ακολουθούσαν ταραχές, οι οποίες ξέσπασαν από τον Αύγουστο μέχρι και το Νοέμβριο του 1203, μεταξύ των Ελλήνων κατοίκων, οι οποίοι τάσσονταν κατά των Σταυροφόρων, και των Λατίνων, οι οποίοι τάσσονταν υπέρ.
Η ήδη έκρυθμη κατάσταση θα χειροτέρευε περαιτέρω στις 25 Ιανουαρίου 1204, με τον θάνατο του συναυτοκράτορα Ισαακίου Β΄. Ο λαός καθαίρεσε τον Αλέξιο Δ΄ ο οποίος, όταν είχε ανέβει στον θρόνο την 1η Αυγούστου 1203, είχε διαπραγματευθεί με τους Σταυροφόρους, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του κόσμου να ταχθεί εναντίον του. Τελικά θα φυλακιζόταν από τον αυτοκρατορικό θαλαμοφύλακα, Αλέξιο Δούκα, ο οποίος στις 5 Φεβρουαρίου αυτοανακηρύχτηκε αυτοκράτορας και τρεις μέρες αργότερα εκτέλεσε τον Αλέξιο Δ’.
Ο νέος αυτοκράτορας, Αλέξιος Ε’, προσπάθησε να διαπραγματευτεί εκ νέου με τους Σταυροφόρους με στόχο να επιτύχει την αποχώρησή τους από τη βυζαντινή επικράτεια χωρίς να λάβουν τα λεφτά που τους είχε υποσχεθεί ο Αλέξιος Δ΄. Η προσπάθεια δεν απέφερε τους επιθυμητούς καρπούς. Αντιθέτως, τον Μάρτιο του 1204, οι Σταυροφόροι αποφάσισαν την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης με στόχο τη ρύθμιση των χρεών που τους αναλογούσαν και τη διαίρεση της αυτοκρατορίας.
Μέχρι τα τέλη Μαρτίου, το σύνολο του στρατού των Σταυροφόρων πολιορκούσε την Πόλη, όσο ο Αλέξιος Ε’ προσπαθούσε να ενισχύει την άμυνά της. Μέσα στην πρώτη εβδομάδα του Απριλίου, η πολιορκία γινόταν ολοένα και πιο ασφυκτική. Στις 9 Απριλίου, οι Σταυροφόροι ξεκίνησαν την επίθεση στα οχυρά του Κεράτιου Κόλπου. Λίγες μέρες αργότερα, στις 12 Απριλίου, αποφασίστηκε η δεύτερη επίθεση. Οι Σταυροφόροι θα κατάφερναν να περάσουν μέσα από τα τείχη, καταλαμβάνοντας αρχικά το τμήμα των Βλαχερνών. Με αυτό ως βάση, στη συνέχεια θα προχωρούσαν σε γενικευμένη επίθεση, οδηγώντας τον Αλέξιο Ε’ σε διαφυγή μέσα στο ίδιο βράδυ. Στις 13 Απριλίου 1204 η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν πλέον γεγονός.
Οι Σταυροφόροι λεηλάτησαν και βανδάλισαν τη Βυζαντινή πρωτεύουσα. Πολλά από τα έργα τέχνης καταστράφηκαν, ενώ άλλα κατασχέθηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των χάλκινων αλόγων από τον Ιππόδρομο, τα οποία στάλθηκαν στη Βενετία, όπου διακοσμούν μέχρι και σήμερα την πρόσοψη της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Λεηλατήθηκαν ακόμα εκκλησίες και μοναστήρια, ενώ από τον άμαχο πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 2.000 κάτοικοι.
Αποτέλεσμα της Άλωσης ήταν ο διαμοιρασμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ιδρύθηκε η Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης με πρώτο αυτοκράτορα τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας, ο οποίος στέφθηκε στην Αγία Σοφία ως Βαλδουίνος Α’ της Κωνσταντινούπολης. Ιδρύθηκε ακόμα το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, ένα υποτελές κράτος της νέας Λατινικής Αυτοκρατορίας, ενώ οι Ενετοί ίδρυσαν και αυτοί το δικό τους κράτους, που αποτέλεσε την αρχή της Ενετοκρατίας στον ελληνικό χώρο.
Υπό τις νέες αυτές συνθήκες, η πλειοψηφία της βυζαντινής αριστοκρατίας θα εγκατέλειπε την Κωνσταντινούπολη, με τα πιο ισχυρά μέλη της να ιδρύουν τα δικά τους διάδοχα κράτη, όπως η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου.
Παρότι λίγο διάστημα αργότερα, η Πόλη θα ξαναπερνούσε σε βυζαντινά χέρια, το 1261, με τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο, η άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους επηρέασε την ισορροπία στην ευρύτερη περιοχή και ταυτόχρονα αποδυνάμωσε σημαντικά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης