Ο Απρίλιος του 1934 έβρισκε την Ελλάδα σε μια δύσκολη συγκυρία. Η εξωτερική της πολιτική είχε κλονιστεί μετά την υπογραφή του Βαλκανικού Συμφώνου (9 Φεβρουαρίου), στο οποίο είχαν μεν προσχωρήσει πέραν της Ελλάδας η Γιουγκοσλαβία, η Τουρκία και η Ρουμανία, πλην όμως είχαν αρνηθεί να συμμετάσχουν η Βουλγαρία και η Αλβανία (η πρώτη αρνήθηκε να υπογράψει ένα σύμφωνο που αναγνώριζε τα υφιστάμενα σύνορα στη Μακεδονία και τη Θράκη, ενώ η δεύτερη είχε μετατραπεί στην πράξη σε ιταλικό οικονομικό προτεκτοράτο).
Παρά τη φαινομενική διπλωματική επιτυχία, καθώς το Σύμφωνο παρείχε αμοιβαίες εγγυήσεις μεταξύ των συμβαλλόμενων κρατών σχετικά με την ασφάλειά τους σε μια εποχή που η πολιτική της Ιταλίας του Μουσολίνι και η άνοδος του Χίτλερ έθεταν σε κίνδυνο τις διεθνείς ισορροπίες, το Σύμφωνο είχε αποτύχει να δεσμεύσει μια αναθεωρητική δύναμη όπως η Βουλγαρία, η οποία έκανε λόγο περί εδαφικής εξόδου στο Αιγαίο και προβλημάτιζε έντονα την ελληνική κυβέρνηση. Μάλιστα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αρχηγός της Αντιπολίτευσης τότε, είχε αρθρογραφήσει εκτεταμένα στον αθηναϊκό Τύπο, τασσόμενος κατά του Συμφώνου και υποστηρίζοντας ότι θα οδηγούσε την Ελλάδα σε νέες περιπέτειες, κάνοντάς της μάλλον κακό παρά καλό.
Από την άλλη, η πόλωση που είχε δημιουργηθεί στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και στην κοινωνία εξαιτίας του διχασμού βενιζελικών-αντιβενιζελικών –η οποία στη συγκεκριμένη συγκυρία εντεινόταν μέσω της «δολοφονικής αρθρογραφίας εναντίον της πατρίδος του», όπως χαρακτηρίστηκε, του Ελ. Βενιζέλου– και η αποδυνάμωση της κυβέρνησης Τσαλδάρη που είχε σχηματιστεί μετά το αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα του Πλαστήρα, είχαν ανοίξει τον δρόμο για μια έντονη διάδοση φημών περί προετοιμαζόμενου πραξικοπήματος υπό τον Ιωάννη Μεταξά (κάτι τέτοιο θα έμελλε να συμβεί σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, ενώ θα είχε παρεμβληθεί ένα στρατιωτικό κίνημα υπό τον Γεώργιο Κονδύλη, το οποίο θα έριχνε την κυβέρνηση Τσαλδάρη).
Σε αυτή τη νοσηρή ατμόσφαιρα, ήρθε να προστεθεί ένα ακόμη γεγονός το οποίο θα προκαλούσε μεγάλη ταραχή στην Ελλάδα και ασφαλώς δεν ήταν εντελώς άσχετο με την περιρρέουσα διεθνή ατμόσφαιρα. Στις 14-16 Απριλίου είχαν προκηρυχθεί εκλογές για τις δημοτικές αρχές στην ιταλοκρατούμενη Ρόδο. Η φασιστική διοίκηση του νησιού, επιχειρώντας να αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερο έλεγχο, άσκησε βία και νοθεία, με σκοπό να αναδείξει ως δήμαρχο τον φιλοϊταλό υποψήφιο. Αυτό συνέβη και στο χωριό Σάλακος, όπου όμως ξέσπασαν επεισόδια.
«Οι κάτοικοι του χωρίου Σάλαχος ανερχόμενοι εις χιλίους περίπου συγκεντρωθέντες ηξίωσαν από τους “καραμπινιέρηδες” να απόσχουν της ψηφοθηρίας και της σκανδαλώδους επεμβάσεώς των εις τα της εκλογής. Προς στιγμήν οι Ιταλοί αστυνομικοί εφάνησαν ότι υπεχώρουν αλλά μετά πάροδον μιας ώρας και αφού προηγουμένως ο Ιταλός αστυνομικός σταθμάρχης επεκοινώνησε τηλεφωνικώς με την πρωτεύουσαν και εζήτησεν ενισχύσεις, κατέφθασεν δύναμις εξ 100 ανδρών», ανέφερε στις 16 Απριλίου η Καθημερινή.
«Οι Ιταλοί χωροφύλακες μόλις εισήλθον εις το χωρίον ήρχισαν αμέσως να απομακρύνουν βιαίως τον συγκεντρωμένον έξωθι του Δημαρχείου κόσμον και να υποχρεώνουν αυτόν να εισέλθη εις τας οικίας του. Οι κάτοικοι προ της τοιαύτης στάσεως των καραμπινιέρων εξηγριώθησαν αρνηθέντες τελικώς να συμμορφωθούν προς την υπόδειξιν να κλεισθούν εις τας οικίας των. Αποτέλεσμα τούτου ήτο η επίθεσις των Ιταλών φρουρών της τάξεως κατά των αόπλων χωρικών, οίτινες αμυνόμενοι αντεπετέθησαν κατ’ αυτών διά λίθων και ξύλων. Επηκολούθησεν αιματηροτάτη συμπλοκή καθ’ ην ετραυματίσθησαν δύο αστυνομικοί και πλείστοι εκ των χωρικών», συνέχιζε.
Οι ιταλικές αρχές ζήτησαν ενισχύσεις και εστάλησαν αντιτορπιλικά, καθώς και πολεμικά υδροπλάνα και αεροπλάνα από τα γύρω νησιά. Υπάρχουν επίσης αναφορές ότι οι Ιταλοί βομβάρδισαν τα χωριά όπου σημειώθηκαν ταραχές, καθώς και τα γύρω βουνά όπου βρήκαν καταφύγιο οι χωρικοί. Ο απολογισμός, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, ήταν πάνω από δέκα νεκροί και περισσότεροι από 25 τραυματίες.
Ο ελληνικός Τύπος έσπευσε να καταδικάσει τα γεγονότα, εντοπίζοντας την αιτία τους στο γεγονός ότι «η περαιτέρω διαβίωσις κατέστη ανυπόφορος συνεπεία των εξοντωτικών και διά συστημάτων σατανικών λαμβανομένων καταπιεστικών κατά του λαού μέτρων», ενώ η Δωδεκανησιακή Νεολαία καλούσε στις 22 του μηνός «εις πάνδημον συλλαλητήριον διαμαρτυρίας διά τα εγκληματικά αποτρόπαια και φρικιαστικά μέσα τα οποία η πέραν του Αδρία φασιστική μαύρη την ψυχήν και τα υποκάμισα Ιταλία επιβάλλει εις τον πολιτισμένον λαόν της ελληνικωτάτης από αιώνων Δωδεκανήσου».
Η Ιταλία με τη σειρά της αρνήθηκε ότι έλαβαν χώρα αυτά τα γεγονότα, ισχυριζόμενη ότι επρόκειτο περί αιματηρής συμπλοκής Ελλήνων σε ένα πανηγύρι και διαψεύδοντας οποιαδήποτε εμπλοκή αεροπλάνων και πολεμικών πλοίων. Ταυτόχρονα, οι ιταλικές Αρχές εφάρμοσαν αυστηρότατη λογοκρισία σε όλες τις επικοινωνίες και το ταχυδρομείο καθώς και απαγόρευσαν τις μετακινήσεις εκτός του νησιού.
Αυτή η στάση της Ιταλίας θορύβησε και τη διεθνή κοινή γνώμη, με την εφημερίδα The Manchester Guardian να αναφέρει σχετικά: «Αν η ιταλική κυβέρνησις προσπαθή να επιβάλη τους κυβερνήτας της εις τους Ροδίους, παραβιάζει θεσμούς, τους οποίους οι Τούρκοι αφήκαν αθίκτους επί τέταρτον και πλέον αιώνος παρέχει άπαξ έτι, την απόδειξιν ότι δεν είναι ακόμη ικανή να διευθύνη άλλους λαούς. Η Ιταλία διατελεί εις αγαθάς σχέσεις μετά της Ελλάδος. Αλλ’ η Ελλάς υπέγραψε το Βαλκανικόν Σύμφωνον μετά της Γιουγκοσλαυΐας και της Τουρκίας και μετέβαλεν ούτω την θέσιν της. Η Ιταλία άρά γε ενεργεί καλώς προκειμένου να διατηρήση τας αγαθάς αυτής σχέσεις μετά της Ελλάδος;».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης