Η Γκεστάπο, η πολιτική αστυνομία του χιτλερικού καθεστώτος, αντίστοιχη των μυστικών υπηρεσιών ειδικής ασφαλείας άλλων ξένων χωρών, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Ασφαλείας (Sicherheitsdienst), ήταν υπεύθυνη για τις συλλήψεις, τους βασανισμούς και τον εγκλεισμό των Εβραίων σε ολόκληρη την Ευρώπη σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Πιο συγκεκριμένα, όταν οι Ναζί ανήλθαν στην εξουσία το 1933, ο Χέρμαν Γκέρινγκ, τότε Πρώσος υπουργός Εσωτερικών, απέσυρε τις πολιτικές και κατασκοπευτικές μονάδες από την κανονική πρωσική αστυνομία, τις στελέχωσε κατά βάση με χιλιάδες Ναζί και, στις 26 Απριλίου 1933, τις αναδιοργάνωσε, δημιουργώντας τη Γκεστάπο. Ύστερα, όμως, από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, καθώς βρισκόταν υπεράνω του νόμου, είχε τη δυνατότητα να στραφεί χωρίς φραγμούς εναντίον οποιουδήποτε έκρινε ότι αποτελούσε κίνδυνο για το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς – είτε αυτός ήταν «δηλωμένος» είτε «υποτιθέμενος εχθρός».
Ταυτόχρονα, ο Χάινριχ Χίμλερ, επικεφαλής των SS, του ναζιστικού παραστρατιωτικού σώματος, μαζί με τον βοηθό του Ράινχαρντ Χάιντριχ, αναδιοργάνωσαν με παρόμοιο τρόπο την αστυνομία της Βαυαρίας και των υπόλοιπων γερμανικών κρατιδίων. Ο Χίμλερ ανέλαβε τη διοίκηση της Γκεστάπο τον Απρίλιο του 1934. Στις 17 Ιουνίου 1936, ο ίδιος, εκτός από τη θέση του ως επικεφαλής των SS, θα αναλάμβανε τον έλεγχο όλων των γερμανικών αστυνομικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Αστυνομίας Τάξης (Ordnungspolizei). Πλέον, εντασσόμενη στην εποπτεία του Υπουργείου Εσωτερικών, η αστυνομία της Γερμανίας, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής αστυνομίας και των ένστολων αστυνομικών δυνάμεων, βρισκόταν ενοποιημένη υπό τον Χίμλερ. Το 1936 η Γκεστάπο –με επικεφαλής τον υφιστάμενο του Χίμλερ, Χάινριχ Μούλερ– ενώθηκε με την Εγκληματική Αστυνομία (Kriminalpolizei) υπό την ομπρέλα μιας νέας οργάνωσης, της Αστυνομίας Ασφαλείας (Sicherheitspolizei ή Sipo). Στο πλαίσιο μιας αναδιοργάνωσης των SS το 1939, η Αστυνομία Ασφαλείας ενώθηκε με ένα τμήμα πληροφοριών των SS, για να σχηματίσουν το Κεντρικό Γραφείο Ασφαλείας του Ράιχ (Reichssicherheitshauptamt) υπό τον Χάιντριχ.
Σε αυτόν τον γραφειοκρατικό λαβύρινθο, οι λειτουργίες της Γκεστάπο συχνά επικαλύπτονταν με εκείνες άλλων τμημάτων ασφαλείας με τα οποία η Γκεστάπο έπρεπε να συνεργαστεί και να ανταγωνιστεί. Λόγω του σχετικά μικρού μεγέθους της -περίπου 32.000 προσωπικό στα τέλη του 1944- η Γκεστάπο βασίστηκε εκτενώς στη χρήση καταγγελιών από τον τοπικό γερμανικό πληθυσμό προκειμένου να διεξαγάγει τις έρευνές της. Συνεργάστηκε επίσης με την Αστυνομία Τάξης για επιχειρήσεις εντός της Γερμανίας και στα κατεχόμενα εδάφη.
Η Γκεστάπο λειτουργούσε χωρίς πολιτικούς περιορισμούς. Είχε την εξουσία της «προληπτικής σύλληψης» και οι ενέργειές της δεν υπόκειντο σε δικαστική προσφυγή. Χιλιάδες αριστεροί, διανοούμενοι, συνδικαλιστές, απλώς εξαφανίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αφού συνελήφθησαν από την Γκεστάπο. Το πολιτικό τμήμα θα μπορούσε να διατάξει να δολοφονηθούν, να βασανιστούν ή να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι. Μαζί με τα SS, η Γκεστάπο ήταν υπεύθυνη για τη μεταχείριση των «κατώτερων φυλών», κατά το καθεστώς, όπως οι Εβραίοι και οι Ρομά. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν αυτή που κατέστειλε τις αντάρτικες δραστηριότητες στα κατεχόμενα και προχώρησε σε αντίποινα εναντίον αμάχων. Τα μέλη της συμπεριλήφθηκαν στις λεγόμενες ομάδες ανάπτυξης (Einsatzgruppen) – κινητές ομάδες θανάτου που ακολουθούσαν τον γερμανικό τακτικό στρατό στην Πολωνία και την ΕΣΣΔ για να θανατώσουν Εβραίους και άλλους «ανεπιθύμητους».
Στη τελευταία διάσκεψη των ηγετών των μεγάλων συμμαχικών δυνάμεων αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την παράδοση άνευ όρων της ναζιστικής Γερμανίας στο Πότσδαμ (Ιούλιος-Αύγουστος 1945), αποφασίστηκε, μεταξύ των άλλων, η διάλυση της Γκεστάπο, η κατάσχεση των αρχείων της και η δίωξη των κυριότερων μελών της ως εγκληματιών πολέμου. Μία από τις πιο συμβολικές δίκες, άλλωστε, ήταν αυτή του Άντολφ Άιχμαν, υπεύθυνου του γραφείου IV Β4 της Γκεστάπο, που οργάνωσε την απέλαση εκατομμυρίων Εβραίων από άλλες κατεχόμενες χώρες στα στρατόπεδα εξόντωσης στην Πολωνία.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης