Στις 29 Μαρτίου 1982, την ημέρα των γενεθλίων του, στη σκη-νή του Kodak Theatre του Λος Αντζελες, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου ανακηρύσσεται ο νικητής του Οσκαρ μουσικής για την ταινία «Chariots of Fire». Ο Vangelis, όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται διεθνώς, δεν ήταν εκεί για να το παραλάβει, ταξίδευε ελάχιστα με το αεροπλάνο, αλλά η φήμη του εκτοξεύτηκε. Ο πρωτοπόρος μουσικός που είχε ήδη ένα μεγάλο φανατικό ακροατήριο, έγινε γνωστός σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου έγινε ο τρίτος Ελληνας που κέρδισε το χρυσό αγαλματάκι, μετά την Κατίνα Παξινού και τον Μάνο Χατζιδάκι. Ηταν επίσης και ο μόνος Ελληνας που πάτησε στην κορυφή του έγκυρου καταλόγου επιτυχιών Billboard 100, μένοντας στο Νο 1 για μία εβδομάδα τον Μάιο 1982.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους της ποπ-ροκ ιστορίας ως ερμηνευτής στα πλήκτρα (Keyboard Player), ως πολυοργανίστας (Multi-Instrumentalist) και, βέβαια, ως συνθέτης. Η μουσική του έχει λάβει διάφορους χαρακτηρισμούς: Progressive Rock, New Age, Electronic Music, Space Music, Symphonic Rock κ.ά.
Πρώτη επιτυχία το «Jeronimo Yanka»
Ο Ευάγγελος Οδυσσέας Παπαθανασίου γεννήθηκε τις 29 Μαρτίου 1943 στην Αγριά Μαγνησίας κοντά στον Βόλο. Τεσσάρων ετών έγραψε τα πρώτα του τραγούδια και στα έξι του έπαιξε δικές του συνθέσεις μπροστά σε κόσμο. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, πάνω στην έκρηξη της ποπ ροκ κουλτούρας, ήταν ιδρυτικό μέλος του συγκροτήματος The Forminx με αγγλικό στίχο. Η μεγαλύτερη επιτυχία τους ήταν το εθιστικό «Jeronimo Yanka». Το 1967, μαζί με τον Ντέμη Ρούσσο στη φωνή και στο μπάσο, τον Λουκά Σιδερά στα τύμπανα και τον Αργύρη Silver Κουλούρη στην κιθάρα σχημάτισαν το περίφημο συγκρότημα Aphrodite’s Child. Εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι όπου ηχογράφησαν τρία άλμπουμ, με αρκετά τραγούδια από τα δύο πρώτα («End of the world» και «It’s five o’clock») να γνωρίζουν επιτυχία. Ηταν όμως το τρίτο με τον τίτλο «666» που έμεινε στην Ιστορία ανάμεσα στα κορυφαία της κατηγορίας Prog Rock-Psychedelia. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο καινοτόμο αυτό έργο συμμετέχουν η Ειρήνη Παπά, ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Κώστας Φέρρης ως στιχουργός των τραγουδιών. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η επιρροή της ελληνικής μουσικής παράδοσης που διακρίνεται στις συνθέσεις του Βαγγέλη Παπαθανασίου, και που συναντάμε πολύ συχνά στο μετέπειτα έργο του. Ο Vangelis, πιανίστας αρχικά που ποτέ δεν σπούδασε μουσική, αγκάλιασε την τεχνολογία που σχετίζεται με τα όργανα που έχουν πλήκτρα και όπως αυτή εξελίχθηκε. Οι ζωντανές εμφανίσεις του δεν ήταν πολλές μέσα στα χρόνια, αφού διαφωνούσε με τη λογική της παράλογης εμπορευματοποίησης μέσα από αυτές. Επίσης είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι παρ’ όλη την αγάπη του στα τεχνολογικά επιτεύγματα στη μουσική, ποτέ δεν χρησιμοποίησε κομπιούτερ για τη δημιουργία ή ερμηνεία της δικής του. Παρόλο που χαρακτηρίζεται Keyboard Wizard (μάγος των πλήκτρων) υπήρξε δεινός ερμηνευτής και άλλων οργάνων, όπως κρουστά και τύμπανα, κλαρίνο, φλάουτο, βιμπράφωνο κ.ά.
Θεμέλιο η ελληνική μουσική παράδοση
Η δισκογραφία του Βαγγέλη Παπαθανασίου αριθμεί πάνω από 40 άλμπουμ, χωρίς να υπολογίσουμε τις συνεργασίες με άλλους καλλιτέχνες και τις συλλογές. Η αρχή έγινε με το «Sex Power», που είναι σάουντρακ ταινίας του Henri Chapier το 1970, και ακολούθησαν το ανήσυχο «Fait que ton rève soit plus long que la nuit» (Κάνε το όνειρό σου να είναι μεγαλύτερο από τη νύχτα) το 1972 αφιερωμένο στη φοιτητική εξέγερση του Μάη του ’68, και το υπέροχο «Earth» του 1973, που από τη μια τον βάζει στην Prog Rock και στην ηλεκτρονική σκηνή και από την άλλη αναδεικνύει καθαρά το θεμέλιό του στην ελληνική μουσική παράδοση. Παραμένοντας στη Γαλλία συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ «L’ Apocalypse des animaux», Frederick Rossif το 1973, καθώς και με τον Francois Reichenbach για τη μουσική στη μεξικανική ταινία «No oyes ladrar los perros», το 1975. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και το άλμπουμ «Heaven and Hell», το πρώτο που ηχογράφησε στο δικό του Nemo Studio αφότου εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Σε αυτό υπήρχε και η πρώτη συνεργασία με τον Γιον Αντερσον, τραγουδιστή του Progressive Rock συγκροτήματος Yes, στο οποίο είχε αρνηθεί την πρόταση να συμμετάσχει μόνιμα ως κιμπορντίστας. Η συνεργασία με τον Γιον Αντερσον υπήρξε παραγωγική με τέσσερα άλμπουμ και μια σειρά πολύ επιτυχημένων τραγουδιών. Ενα από αυτά, το υπέροχο «State Of Independence» το ηχογράφησε και η Ντόνα Σάμερ με μια 40μελή χορωδία στην οποία συμμετείχε και ο Μάικλ Τζάκσον! Η δεκαετία του ’70 χαρακτηρίστηκε με τα θρυλικά άλμπουμ «Albedo 0.39» (1976), «Spiral» (1977), «Beaubourg» (1978), «Opera Sauvage» (1979) πριν κλείσει με το «China» και τις μνημειώδεις «Ωδές». Στο σπουδαίο αυτό έργο, ο Παπαθανασίου συνεργάστηκε με την Ειρήνη Παπά και έδειξε περήφανα σε όλο τον κόσμο την αγάπη του για την Ελλάδα και τη μουσική της παράδοση.
Από τα θρυλικά «Blade Runner» και «1492» στις διαστημικές αποστολές
Εκείνη την περίοδο, ο Vangelis χρησιμοποιούσε το συνθεσάιζερ Yamaha CS-80 που ήταν στην παραγωγή μόνο για τρία χρόνια. Ο πολύ χαρακτηριστικός ήχος του έγινε το «σήμα» της μουσικής του Παπαθανασίου και κυριάρχησε στο έργο που θα τον έκανε παγκοσμίως γνωστό και θα του χάριζε και το Οσκαρ μουσικής, το «Chariots of Fire». Η ομότιτλη ταινία του Χιου Χάντσον, που επίσης βραβεύτηκε με Οσκαρ, αναφερόταν στην αληθινή ιστορία δύο Βρετανών αθλητών που συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924 στο Παρίσι. Ετσι, η μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου συνδέθηκε με το πνεύμα των Αγώνων και δεν είναι έκπληξη ότι δεν έλειπε από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών στο Λονδίνο το 2012. Τα χρόνια που ακολούθησαν, κυκλοφόρησαν τα άλμπουμ «Antarctica» το 1983, αρχικά μόνο στην Ιαπωνία, «Soil Festivities» το 1984, «Mask» το 1985, «Invisible Connections» το 1985. Με τις «Ραψωδίες» το 1986, ο Παπαθανασίου διαλαλεί σε όλο τον κόσμο ξανά την αγάπη του για την Ελλάδα και τους μουσικούς θησαυρούς της. Ηταν μία ακόμη συνεργασία με την Ειρήνη Παπά, που ερμηνεύει στις θεόπνευστες ενορχηστρώσεις του μεγαλειώδεις Υμνους της Εκκλησίας μας.
Ο Παπαθανασίου μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στην Αθήνα, και είναι εδώ που ηχογράφησε κάποια άλμπουμ όπως το «Direct», 1988, το «City», 1990 και το «Page of Life», 1991, τέταρτη συνεργασία με τον Γιον Αντερσον.
Το 1992, ο Vangelis και ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ρίντλεϊ Σκοτ συναντήθηκαν δεύτερη φορά για την επική ταινία «1492 Conquest of Paradise», που περιγράφει τις εξερευνήσεις του Χριστόφορου Κολόμβου. Το σάουντρακ που δημιουργήθηκε περιλαμβάνει μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά και δημοφιλή θέματα του Ελληνα συνθέτη. Ωστόσο, το 1994 κυκλοφόρησε, παραδόξως 12 χρόνια μετά, η μουσική από την πρώτη τους συνάντηση, για το θρυλικό «Blade Runner» παιγμένη από τον ίδιο τον συνθέτη. Αρχικά, είχε βγει μαζί με την ταινία το 1982 με τη New American Orchestra. Αυτή η εκδοχή του έργου κατατάσσει τον Βαγγέλη Παπαθανασίου διά παντός στους επιφανέστερους και επιδραστικότερους κινηματογραφικούς συνθέτες όλων των εποχών, για το ύφος, τον ήχο, την ευρηματικότητα και την ταύτιση με το θέμα και την ατμόσφαιρα της ταινίας. Τελικά, το σύνολο της μουσικής κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Blade Runner Trilogy» σε τριπλό cd το 2007.
Συνεργασία με NASA και ESA
Το 1995, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου παρουσίασε στην Αθήνα το έργο-φόρο τιμής στον Γκρέκο, μια ειδική έκδοση που διετίθετο μόνο από την Εθνική Πινακοθήκη. Τα έσοδα από τις πωλήσεις προστέθηκαν μαζί με άλλες χορηγίες για την αγορά του πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου «Αγιος Πέτρος». Τρία χρόνια αργότερα, το άλμπουμ κυκλοφόρησε στην αγορά με τρία επιπλέον κομμάτια και τον τίτλο «El Greco». Το 2007 κυκλοφόρησε ένα ακόμη άλμπουμ με τον ίδιο τίτλο και καινούργιες συνθέσεις που έγραψε για την ομώνυμη ταινία του Γιάννη Σμαραγδή, με τον οποίο συνεργάστηκε και στην ταινία του «Cavafy». Σημειώνουμε μερικά ακόμη ξεχωριστά άλμπουμ από τη μεγάλη δισκογραφία του Παπαθανασίου. Είναι τα: «Voices» το 1995, «Oceanic» το 1996, «Alexander» για την ταινία του Ολιβερ Στόουν το 2004 και το «Nocturne» το 2019 με 11 νέες συνθέσεις και έξι επανηχογραφήσεις παλαιότερων σε νυχτερινή διάθεση. Το Διάστημα όπως και η φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, στην οποία αναφερόταν σε κάθε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, ήταν οι μεγάλες του αγάπες. Στις αρχές του 21ου αιώνα συνεργάστηκε με τη NASA και τη European Space Agency. Το έργο «Mythodea» γράφτηκε για την αποστολή Mars Odyssey στον Αρη, το 2001, και παρουσιάστηκε ζωντανά στους στύλους του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Το άλμπουμ «Rosetta», το 2016, με 13 συνθέσεις αφορά την αποστολή της ESA που πέτυχε να προσγειώσει έναν ανιχνευτή στον κομήτη Rosetta για πρώτη φορά στην Ιστορία. Μία ακόμη συνεργασία με τη NASA έφερε το άλμπουμ «Juno to Jupiter», που έμελλε να είναι και το κύκνειο άσμα για τον Βαγ-
γέλη Παπαθανασίου.
Χρόνια πριν, το 1995, η Διεθνής Αστρονομική Ενωση είχε ονομάσει προς τιμήν του έναν αστεροειδή που ανακαλύφθηκε το 1934 ανάμεσα στον Δία και στον Αρη· είναι ο 6354 Vangelis. Εκεί λοιπόν στον αχανή αμέτρητο ουρανό, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, που έφυγε από τη ζωή στις 17 Μαΐου 2022, είναι ένα άστρο έχοντας πιθανόν περάσει σε μια άλλη διάσταση.
Ο κ. Ξενοφώντας Ραράκος είναι ραδιοφωνικός παραγωγός.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου