Στις 27 Μαΐου 1942, ένα κομβικό γεγονός έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η «Επιχείρηση Ανθρωποειδές», η κωδική ονομασία για την τολμηρή δολοφονία του Ράινχαρντ Χάιντριχ, εκτελέστηκε από δύο γενναίους στρατιώτες, τον Σλοβάκο Γιόζεφ Γκάμπτσικ και τον Τσέχο Γιαν Κούμπις. Η επιχείρηση αυτή, η οποία σχεδιάστηκε από την εξόριστη κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας με την υποστήριξη της βρετανικής Special Operations Executive (SOE), αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή στην αντίσταση κατά της ναζιστικής κατοχής στην Ευρώπη.
Το σκηνικό της «Επιχείρησης Ανθρωποειδές» ήταν μια Ευρώπη που βυθιζόταν στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέχρι το 1941, η Τσεχοσλοβακία βρισκόταν υπό τη σιδηρά μέγκενη της ναζιστικής Γερμανίας, αφού είχε καταληφθεί τον Μάρτιο του 1939, και στη συνέχεια μετατράπηκε σε Προτεκτοράτο της Βοημίας και της Μοραβίας. Ο Ράινχαρντ Χάιντριχ, ένας από τους πιο διαβόητους και υψηλόβαθμους αξιωματούχους της ναζιστικής Γερμανίας (το δεξί χέρι του Χίμλερ και ένας από τους εμπνευστές της «Τελικής Λύσης»), εκτελούσε χρέη Προστάτη του Ράιχ στην Τσεχοσλοβακία. Η βάναυση αποτελεσματικότητά του του χάρισε το παρατσούκλι «Ο Χασάπης της Πράγας» και «Ο Δήμιος», καθώς εφάρμοσε εξαιρετικά βίαια μέτρα για τη συντριβή της τσεχικής αντίστασης και την τρομοκράτηση του πληθυσμού.
Την ιδέα για τη δολοφονία του Χάιντριχ συνέλαβε η εξόριστη τσεχοσλοβακική κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρόεδρο Έντβαρτ Μπένες,η οποία είχε ως έδρα το Λονδίνο. Στόχος της ήταν να κλονίσει τη ναζιστική κυριαρχία στην Τσεχοσλοβακία και να εμψυχώσει τα κινήματα αντίστασης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Οι Γκάμπτσικ και Κούμπις, και οι δύο κάτω των 30 ετών, επιλέχθηκαν για την αποστολή. Υποβλήθηκαν σε εκτεταμένη εκπαίδευση στην Αγγλία υπό την επίβλεψη της SOE, η οποία περιελάμβανε αυστηρή σωματική προετοιμασία, χειρισμό όπλων και χρήση εκρηκτικών. Έπειτα, στις 29 Δεκεμβρίου 1941, έπεσαν με αλεξίπτωτο στην Τσεχοσλοβακία, μαζί με άλλους πράκτορες.
Κατά την άφιξή τους, οι Γκάμπτσικ και Κούμπις αντιμετώπισαν πολλές προκλήσεις. Έπρεπε να έρθουν σε επαφή με τις τοπικές ομάδες αντίστασης, να εξασφαλίσουν κρησφύγετα και να σχεδιάσουν σχολαστικά τη δολοφονία. Η επιτυχία της επιχείρησης εξαρτούνταν από τον ακριβή συγχρονισμό, τον συντονισμό και το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
Το πρωί της 27ης Μαΐου 1942, οι Γκάμπτσικ και Κούμπις έθεσαν σε εφαρμογή την επιχείρησή τους. Γνώριζαν τη ρουτίνα του Χάιντριχ, συμπεριλαμβανομένης της διαδρομής του από την κατοικία του προς το γραφείο του στο Κάστρο της Πράγας. Το επιλεγμένο σημείο ενέδρας ήταν μια κλειστή στροφή του δρόμου, όπου η καμπριολέ Mercedes του Χάιντριχ θα έπρεπε να επιβραδύνει σημαντικά.
Καθώς το αυτοκίνητο πλησίαζε, ο Γκάμπτσικ βγήκε στον δρόμο και προσπάθησε να πυροβολήσει με το υποπολυβόλο Sten του, αλλά αυτό μπλόκαρε. Απτόητος, ο Κούμπις έριξε μια τροποποιημένη αντιαρματική χειροβομβίδα που εξερράγη κοντά στο όχημα, προς το μέρος του Χάιντριχ. Η έκρηξη ήταν τόσο ισχυρή που διέλυσε τον δεξιό πίσω τροχό του αυτοκινήτου και τραυμάτισε σοβαρά τον Χάιντριχ, με αποτέλεσμα να υποκύψει τελικά στα τραύματά του στο νοσοκομείο στις 4 Ιουνίου 1942.
Αμέσως μετά τη δολοφονία του Χάιντριχ ακολούθησε βίαιη καταστολή από τους Ναζί. Από τη μία, εξαπολύθηκε λυσσώδες ανθρωποκυνηγητό για τον εντοπισμό των δραστών. Οι Γκάμπτσικ και Κούμπις, μαζί με άλλους πράκτορες, εντοπίστηκαν τελικά στον καθεδρικό ναό των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στην Πράγα. Μετά από μια σφοδρή μάχη με πυροβόλα όπλα στις 18 Ιουνίου 1942, και οι δύο άνδρες, μαζί με τους συντρόφους τους, επέλεξαν να αυτοκτονήσουν παρά να συλληφθούν.
Από την άλλη, ο Χίτλερ και ο Χίμλερ διέταξαν άγρια αντίποινα. Τα χωριά Λίντιτσε και Ležáky αφανίστηκαν, με τις οδηγίες του Φύρερ να ορίζουν: «Εκτελέστε όλους τους άνδρες. Μεταφέρετε όλες τις γυναίκες σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Συγκεντρώστε τα παιδιά που είναι κατάλληλα για Γερμανοποίηση, στη συνέχεια τοποθετήστε τα σε οικογένειες SS στο Ράιχ και αναθρέψτε τα υπόλοιπα παιδιά με άλλους τρόπους. Κάψτε το χωριό και ισοπεδώστε το εντελώς».
Ο θάνατος του Χάιντριχ αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα για τη ναζιστική διοίκηση και το ηθικό του Ράιχ. Διέκοψε τις επιχειρήσεις των SS και της Γκεστάπο και έδειξε ότι οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι των Ναζί ήταν ευάλωτοι. Η δολοφονία ενίσχυσε επίσης την αποφασιστικότητα των Συμμάχων και την υποστήριξη των κινημάτων αντίστασης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Η «Επιχείρηση Ανθρωποειδές» έγινε σύμβολο θάρρους και θυσίας, εμπνέοντας αμέτρητες πράξεις αντίστασης κατά των Ναζί.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
